A te Tusi Tapu se tusi leva ‵ki. Ko pefea tena leva? A te tusiga o te Tusi Tapu ne kamata i Fenua i te va o Asia mo Aikupito i se 3,500 tausaga ko ‵teka. Kae ko te vaitaimi foki tenā ne lauiloa i ei te Matakāiga o Tupu Ma‵losi o Shang i Saina kae ko te sefulu senitenali mai mua o kamata te Lotu Puta i Initia.—Ke onoono ki te pokisi “Fakamatalaga ‵ Tonu e Uiga ki te Tusi Tapu.”

Ko te mea ke fesoasoani kae takitaki ne se tusi a tino, e manakogina ke malamalamagofie i ei kae ke aoga ki a latou. E penā eiloa a te Tusi Tapu. E tuku mai eiloa i ei a tali fakamalie loto ki fesili tāua o te olaga.

E pelā me se fakaakoakoga, kai mafaufau aka eiloa koe, ‘Kaia e ‵nofo ei tatou i konei?’ Ne fai eiloa ne te fesili tenā ke ‵numi a tino i te fia afe tausaga ko ‵teka, e penā foki mo ‵tou aso nei. Kae e maua eiloa te tali i mataupu e lua i te kamataga o te tusi muamua i te Tusi Tapu, ko te Kenese. E fakamatala mai i te Tusi Tapu a “te kamataga”—te fia piliona o tausaga ko ‵teka—ko te taimi ne faite i ei a te ‵tou iunivesi e aofia i ei a fakaputuga fetū, fetū mo te ‵tou lalolagi. (Kenese 1:1) Mai tua ifo i ei, ne fakamatala mai ei a te auala ne mafai o ‵nofo a tino i te lalolagi, te auala ne ‵tupu mai i ei a vaegā mea ola valevale, mo te auala ne faite ei a tino—mo te pogai ne fai ei penā.

E tuku mai ne te Tusi Tapu a pati fakatonutonu aoga ke fesoasoani mai ki te faka‵leiga o ‵tou fakalavelave i aso takitasi. E faigofie ke malamalama i pati fakatonutonu konā. E fai eiloa penā i auala konei e lua.

A te auala muamua, e manino, e tonu kae fakafiafia te ‵gana i te Tusi Tapu. I lō te fakaaoga o tugapati faiga‵ta io me faka‵numi, e fakaaoga i te Tusi Tapu a pati kolā e ‵tonu kae malamalamagofie i ei. A manatu kolā e tai faiga‵ta e fakamatala mai i pati kolā e masani tatou ki ei.

E pelā mo te fakaaoga ne Iesu o tala fakatusa faigofie e uiga ki mea kolā e masani ki ei a tino ko te mea ke oko ana akoakoga ki loto o tino. E maua te ukega o tala fakatusa konā i te Lāuga i luga i te Mauga, telā e fakamau i te Tusi Tapu i te Mataio mataupu e 5 ki te 7. Ne taku ne se tino poto i mea tau lotu a te lāuga tenā ki se “lāuga aoga” mo te manakoga “ke se faka‵fonu fua ‵tou mafaufau ki manatu, kae ke takitaki kae  fakatonutonu mai foki ki ‵tou faifaiga.” E mafai o faitau ne koe a mataupu kona i se 15 ki te 20 minute, kae ka ofo eiloa koe i te faigofie mo te ma‵losi o pati a Iesu.

A te suā auala telā e fai ei ke malamalamagofie i te Tusi Tapu ko mea kolā e aofia i ei. A te tusi tenei e se aofia i ei a tala ‵kai. I lō te fai penā, a te ukega o mea i ei e pelā eiloa mo te mea e fakamatala mai ne The World Book Encyclopedia me “se tusi e uiga ki tino ma‵luga mo tino masani” mo olotou “taumafaiga, fakamoemoega, takavalega mo manumaloga.” E faigofie eiloa ke fakamatala atu a tala konei o tino ‵tonu mo mea ‵tupu kae ke malamalama i akoakoga tāua kolā e aofia i ei.—Loma 15:4.

Ke malamalama koe i se tusi, e ‵tau o tusi i te ‵gana telā e iloa ne koe. I aso nei, e maua eiloa a te Tusi Tapu i te ‵gana telā e malamalama koe i ei, faitalia te koga e nofo koe i ei io me ko te fenua ne vau koe i ei. Ke mafaufau ki te auala ne mafai ei o tupu se vaegā mea fakaofoofogina penā.

‵Fuliga. Ne tusi muamua a te Tusi Tapu i te ‵gana Epelu, Alamaika mo te ‵gana Eleni. Tela la, ne mu‵tana fua a tino ne mafai o fai‵tau ki ei. Ko te mea ke mafai o maua ne lōmiga i nisi ‵gana, ne fai eiloa a taumafaiga e uke ne tino ‵fulitusi fakamaoni. E fakafetai tatou ki olotou galuega, me ko oti nei ne ‵fuli a te Tusi Tapu kātoa io me ne vaega i ei ki ‵gana e tusa mo te 2,700. Ko tena uiga ko nofo ki se 90 pasene o tino e mafai o fai‵tau ki ne vaega o te Tusi Tapu i olotou ‵gana eiloa.

Lōmiga. A te taimi muamua ne tusi ei a te Tusi Tapu ne tusi i mea kolā e ma‵sei vave, e pelā mo pepa kolā e faite mai pa‵kili o manu mo pa‵kili o lakau. Ko te mea ke fakalauefa te fekau, a tusitusiga kolā e tusi ki lima, e ‵tau o ata tusi faka‵lei kae ‵kopi faka‵lei foki. Ne ‵togi ‵mafa a te faiga o ‵kopi konā, kae mu‵tana fua a tino e mafai ne latou o ‵togi. Kae mai te fesoasoani o se masini ‵lomi tusi fou telā ne faite ne Gutenberg i se 550 tausaga ko ‵teka, ne mafai ei o vave a te tufaatuga o te Tusi Tapu. Kae ‵tusa mo se fakatautauga e tasi, e silia atu i te lima piliona o ‵kopi o te Tusi Tapu kātoa io me ne vaega i ei ko oti ne tufatufa atu.

E seai eiloa se tusi fakalotu e mafai o faka‵pau ki te Tusi Tapu i feitu konei. E manino ‵lei me i te Tusi Tapu se tusi e ‵tau o malamalama i ei. Kae tiga te feitu tenā, e manakogina a taumafaiga e uke ke malamalama i ei. Kae e mafai eiloa o maua se fesoasoani. Tefea te koga e mafai o maua ne koe i ei? Kae e mafai pefea o aoga ki a koe? Ka maua eiloa te tali i te suā mataupu.