NE TUPU aka a Panayiota i se fenua i te Metitilani. E pelā me se talavou, ne fiafia malosi a ia ki mea fakapolitiki. Ne galue a ia e pelā me se failautusi i se potukau politiki i te fakai e nofo a ia i ei. Ne fano sāle foki a ia mai fale ki fale o salasala sene mō te potukau tenā. Fakamuli ifo, ne seki fiafia a Panayiota. Ne lavea ne ia te lasi o te fakailoga tino, fia maluga, kinauga mo te kaisano i tino o te potukau tenā faitalia loa me e taku ne latou a latou e pelā me ne taugasoa ‵pili.

Ne tupu aka a Daniel i se kāiga telā e ma‵losi i mea tau lotu i Aialani. Se mea fakafanoanoa me ne lavea ‵lei ne ia a uiga fakaloiloi o faifeau kolā ne akoako atu ki a ia a te fakasalaga ki te afi i seoli māfai e agasala a ia, kae tela la e konā sāle, peletupe kae kaisoa ne latou a tupe mai i te ipu lafo.

Ne fakamāumāu ne Jeffrey a taimi e uke i tena olaga ke galue i te fakatauatuga o mea ki kamupane vaka i te lalolagi i Egelani mo Amelika. Ne masaua ne ia a taimi ne fai sāle ne latou a fesokotakiga fakaloiloi mo tino ga‵lue o te malo. Mai faifaiga fakaloiloi, ne fia‵fia latou o fai so se mea ko te mea fua ke puipui ei se feagaiga.

Se mea fakafanoanoa, me e se gata fua i konei a faifaiga fakaloiloi. Ko lauiloa ‵ki a faifaiga fakaloiloi i olaga o tino—mea faka-politiki, lotu, mo pisinisi. A te pati palagi ko te “fakaloiloi” ne māfua mai i te pati Eleni telā e fakamatala ne ia se failauga io me se tino i koniseti, telā e ufi ana mata. I taimi nei, e fakauiga te pati tenā ki so se tino telā e fakaloiloi ne ia a nisi tino ko te mea ke fakataunu ei ana manakoga kaima‵nako.

A te uiga fakaloiloi e mafai o fakamafua aka ne ia a lagonaga e pelā mo te loto masei, kaitaua mo te loto ita i tino kolā e pokotia i ei. Kafai ko pokotia malosi se tino, e mafai o fesili ifo penei, te “Faifaiga Fakaloiloi! E mafai o fakagata?” E loto fakafetai tatou me tuku mai ne te Muna a te Atua a pogai ke tali‵tonu tatou me e mafai eiloa o fakagata.

I te Tusi Tapu, ne seki māfua mai i tino a te fakaloiloi, kae mai i se tino faka-te-agaga telā e se lavea ki mata. I te kamataga o tala fakasolopito o tino, ne fakaaoga ne Satani te Tiapolo a te gata e pelā me se mea ufi mata ke fakafoliga atu ei a ia e pelā me se tino fesoasoani ke takitaki ‵se i ei a te fafine muamua ko Eva. (Kenese 3:1-5) Talu mai te taimi tenā, e tokouke a tino ne fulifuli sāle olotou faifaiga, ko te mea ke fakaloiloi ne latou a nisi tino ke mafai ei o fakataunu olotou manakoga kaima‵nako.

I te taimi ne ‵to atu ei a te fenua mua o Isalaelu ki te malei o tapuakiga ‵se mo faifaiga fakaloiloi i te  feitu faka-te-agaga, ne fai atu faeloa te Atua ke fakaeteete i ikuga ka iku mai ei. E auala i te pelofeta ko Isaia, ne folafola atu a Ieova: “A tino konei e fai pelā i a latou e tapuaki mai ki a au, ka ko olotou muna e fai e seai ne uiga, mo olotou loto foki e tuku eiloa i se koga fakaatea.” (Isaia 29:13) I te taimi ne fakatamala ei te fenua o ‵fuli mai, ne talia ei ne te Atua a fenua fakaa‵tea ke fakamasei ne latou te koga tapuaki o Isalaelu—Ielusalema mo tena faletapu—muamua la, ne te kau Papelonia i te 607 T.L.M. kae fakamuli ifo ne te kau Loma i te 70 T.A. E manino i ei, me e se talia ne Ieova ke fakatumau a faifaiga fakaloiloi.

E ‵kese mai ei, a te Atua mo Tena Tama, ko Iesu, e fakatāua ‵ki ne lāua a tino kolā e fakamaoni kae fai mea tonu. E pelā mo te kamataga o te galuega a Iesu, ne fanatu ei ki a ia se tagata e igoa ki a Natanielu. I te laveaga ne ia a tou tagata, ne fai atu a ia: “Kiloke, tenei eiloa te tino Isalaelu telā e seai se uiga fakaloiloi i a ia.” (Ioane 1:47) Ne fai a Natanielu telā ko Patolomaio foki, e pelā me se tokotasi o soko e toko 12 o Iesu.—Luka 6:13-16.

Ne fakamāumāu ne Iesu a taimi e uke mo ana apositolo, kae ne akoako ne ia latou ki auala o te Atua. E se ‵tau eiloa o isi se uiga fakaloiloi i a latou. Ke fakaeteete i ei, ne taku fakamasei ne Iesu a faifaiga fakaloiloi a takitaki lotu i taimi konā. Ke onooono tatou ki nai faifaiga a latou.

E fai ne latou a faifaiga fia “amiotonu” fakatasi mo te fia lavea. Ne fai atu a Iesu ki ana tino fakalogologo: “Fakaeteete ke mo a e fakaasiasi te otou amiotonu i mua o tino ko te mea ke matea ne latou . . . e pelā mo mea e fai ne tino ‵loi.” Ne fai atu foki a ia ki a latou me kafai e avatu olotou meaalofa ke atafai faka‵lei ko te mea ke “se iloa” ne tino. Ke ‵talo foki latou i koga kolā e se lavea mai ne nisi tino. Ka fai ei te lotou tapuakiga e pelā me se mea tonu kae talia ne tena Tamana.—Mataio 6:1-6.

E vave latou o fakamasei. Ne fai mai Iesu: “A koe se tino loi! Tapale muamua te potu lakau i tou mata ko matea faka‵lei ei ne koe te auala ke ‵seu ei keatea te mouku i te mata o tou taina.” (Mataio 7:5) Mai i te kilo atu faeloa ki mea ‵se a nisi tino kae e ma‵sei atu ana mea ‵se, e fakafoliga fakaloiloi atu ei ne se tino a ia ki nisi tino. A te tonuga loa, “ne agasala a tino katoa kae ko ‵mao mai te ‵malu o te Atua.”—Loma 3:23.

E maua ne latou a uiga faitogafiti. I se taimi e tasi, ne olo atu a soko o Falesaio mo tino a Helota kae fesili atu ki a Iesu e uiga ki lafoga. I se auala takolekole, ne fai atu ki a Iesu: “Te Faiakoga, e iloa ne matou i a koe e faipati ki te mea tonu kae e akoako foki ne koe te mea tonu.” Oti aka, malei ei ne latou a ia mai te fesili tofotofo atu: “E mata, e saoloto i te tulafono ke ‵togi atu a lafoga foitino ki a Kaisala io me ikai?” Ne tali atu a Iesu: “Kaia e tofotofo ei ne koutou au, koutou tino ‵loi?” Ne taku tonu atu ne Iesu ia latou ne tino ‵loi me ne seki ma‵nako tonu latou ki se tali ki te lotou fesili kae ne taumafai fua o “malei ne latou a i a i ana pati.”—Mataio 22:15-22.

I te taimi ne fakatu ei te fakapotopotoga Kelisiano i te Penitekoso 33 T.A., ne kamata ei o gasolo aka ki luga a faifaiga amiotonu mo te fakamaoni. Ne taumafai malosi a Kelisiano ‵tonu ke fakaseai atu a manakoga fakaloi‵loi i a latou. E pelā mo Petelu, se tokotasi o te toko 12 apositolo, ne fakamalosi ki taina Kelisiano ke “faka‵logo ki te munatonu mo te tinā alofa fakataina.” (1 Petelu 1:22) Ne fakamalosi atu a Paulo ki ana taina ga‵lue ke “alofa mai te loto ‵ma, te loto lagona ‵lei mo te fakatuanaki e aunoa mo te fakaloiloi.”—1 Timoteo 1:5.

A akoakoga a Iesu mo ana apositolo kolā e maua i te Tusi Tapu, e ‵pau eiloa te lotou ma‵losi e pelā mo te senitenali muamua. E penei mo te mea tenei, ne tusi mai te apositolo ko Paulo: “Te muna a te Atua e ola kae ‵mana kae e ‵kai atu i lō se pelu e ‵kai matalua. E ‵vaelua ne ia te foitino mo te loto, e pelā foki mo sokogā ivi mo mea i loto i ei, kae e mafai o iloa ne ia a mafaufauga mo manakoga o te loto.” (Epelu 4:12) A te iloaga o akoakoga i te Tusi Tapu mo te kausaki ke ola e tusa mo akoakoga konā, ne fesoasoani atu ki tino e tokouke ke ‵fuli mai faifaiga fakaloiloi kae ke kausaki atu ki te fai mea tonu mo te  fakamaoni. Ke mafaufau ki tala a te tokotolu kolā ne fakaasi atu i te kamataga.

Ne kamata o ‵fuli te olaga o Panayiota i te taimi ne talia ne ia se ‵kamiga ke kau atu ki fakatasiga i se Fale Tapuaki o Molimau a Ieova. Ne seki lavea ne ia a faifaiga fia amiotonu kolā e fai ke ‵saga atu a tino ki a latou. Ne fai mai tou fafine: “Ne lavea ne au i konā a te fakaasiga o te alofa mo te fiafia tonu ki nisi tino, se mea telā ne seki lavea aka eiloa ne au i tausaga katoa ne galue malosi ei au i mea fakapolitiki.”

Ne kamata o tauloto a Panayiota ki te Tusi Tapu kae ne papatiso tou fafine. A te taimi tenā ko 30 tausaga ko ‵teka. Nei la ne fai mai tou fafine, “Ne aoga tonu a toku olaga, e se ko te taimi ne fano sāle au mai fale ki fale o fakamalosi aka te potukau politiki, kae ko te taimi ne kamata ei o talai atu au e uiga ki te Malo o te Atua—ko te auala fua e tasi e maua ei ne tatou se lalolagi fai mea tonu.”

Ne gasolo ki mua a Daniel i te fakapotopotoga Kelisiano kae ne tuku atu ki ei a tauliaga. I tausaga fakamuli ifo, ne fai ne ia se mea ‵se kae ne kamata ei o se ‵lei tena loto lagona. Ne fai mai a ia, “Fakatasi mo te mafaufau ki faifaiga fakaloiloi kolā ne lavea ne au i taku lotu mua i tausaga ko ‵teka, ne mafaufau au me ko seai se isi auala kae na ko te faka‵foki atu fua oku tauliaga. Ko se mafai ne au o ola mo te manatu me e tali‵tonu oku taina Kelisiano me koi tumau au i aku faifaiga fakaloiloi ki tino.”

Se mea fakafiafia me mai tua o fakamafulifuliga, ne mafaufau a Daniel ke toe faka‵soko tena taviniga mo se loto lagona ‵lei, kae ne toe talia ne ia mo te fiafia a tiute i te fakapotopotoga. A te ‵toe fakamalosiga o te uiga fakamaoni se mea masani ki a latou kolā e tavini atu ki te Atua e aunoa mo faifaiga fakaloiloi. Ne tauloto latou ke “tapale muamua te potu lakau” mai olotou mata kae koi tuai o ofo atu ke ‘‵seu keatea te mouku’ mai te mata o te lotou taina.

Ne fai mai a Jeffrey, telā ne fakamāumāu tena olaga i te lalolagi fai pisinisi: “I te gasologa ki mua o toku iloa i te Tusi Tapu, ne iloa ne au me ko se toe fai au pelā me se tagata fakatau mea takolekole kae poto i te faipati, telā e toka o taku atu so se mea ko te mea fua ke talia te feagaiga. Ne otia toku loto lagona i fuaiupu i te Tusi Tapu e pelā mo te Faataoto 11:1 telā e fai mai ki a tatou me ‘e se fiafia te Aliki ki fua sē ‵tonu.’” Ao, e se pelā mo latou kolā ne fesili atu ki a Iesu e uiga ki lafoga, ne tauloto a Jeffrey ke gasuesue a ia e aunoa mo faifaiga fakaloiloi ki taina Kelisiano e penā foki mo tino sē tali‵tonu.

E kausaki malosi a te fia miliona o Molimau a Ieova i te lalolagi kātoa ke fakagalue a mea ko oti ne tauloto ne latou mai i te Tusi Tapu. E taumafai malosi latou ke ‘‵pei ki uiga ‵fou kolā ne faite e ‵tusa mo te loto o te Atua i te amiotonu mo te alofa fakamaoni.’ (Efeso 4:24) E fakamalosi atu matou ke iloilo aka ne koutou me ko Molimau a Ieova ne vaegā tino pefea, mea e tali‵tonu ki ei, mo te auala e mafai ei o fesoasoani atu latou ke tauloto koe ki mea e uiga ki te folafolaga a te Atua ki te lalolagi fou. I konā, “e maua i ei te amiotonu” kae ka se toe ai ne uiga fakaloiloi.—2 Petelu 3:13.