E fakavae eiloa a tulafono a te Atua ki ana fakatakitakiga fakavae. A fakatakitakiga fakavae konei ko muna‵tonu fakavae kolā e maua ne tatou i te Tusi Tapu. E fesoasoani mai eiloa a mea konā ke malama‵lama tatou i kilokiloga mo lagonaga o te Atua e uiga ki mea. A fakatakitakiga fakavae e fesoasoani mai ke fai ne tatou a fakaikuga ‵lei i ‵tou olaga kae ke fai te mea tonu. Kae e sili atu te lotou tāua i tulaga kolā e se taku ‵tonu mai i loto i tulafono a te Atua.

▸ Mataupu 1, palakalafa e 8

A te fakalogo ki a Ieova e fakauiga eiloa ki te ‵tou lotoma‵lie o fai te mea e manako a ia ke fai ne tatou. E manako a Ieova ko tatou ke faka‵logo ki a ia ona ko ‵tou a‵lofa ki a ia. (1 Ioane 5:3) Kafai e a‵lofa kae tali‵tonu tatou ki te Atua, ka tau‵tali eiloa tatou ki ana pati fesoasoani i so se fakanofonofoga. Ka faka‵logo eiloa tatou ki a ia ke oko foki loa ki taimi kolā e faigata ei ke fai tatou penā. Se mea ‵lei eiloa mō tatou ke faka‵logo ki a Ieova, ona ko te mea e akoako ne ia tatou ki te auala e maua ei te olaga ‵lei i te taimi nei kae e tauto mai me ka maua ne tatou a fakamanuiaga fakafia‵fia e uke i aso mai mua.—Isaia 48:17.

▸ Mataupu 1, palakalafa e 10

Ne tuku mai ne Ieova ki a tatou taki tokotasi a te saolotoga, io me ko te atamai ke fai a filifiliga. E seki faite ne ia tatou e pelā mo mesini faite. (Teutelonome 30:19; Iosua 24:15) E mafai o fakaaoga ne tatou a ‵tou saolotoga ke fai a filifiliga ‵lei. Kae kafai e se fakaeteete tatou, e mafai eiloa o fai ne tatou a fakaikuga va‵lea. A te saolotoga o tatou tenei e fakauiga i ei me e ‵tau o fakaiku aka ne tatou me e mata, e ma‵nako tatou o fakamaoni ki a Ieova kae fakaasi atu me a‵lofa eiloa tatou ki a ia io me ikai.

▸ Mataupu 1, palakalafa e 12

Ko oti ne fakatoka ne Ieova a tulaga i mea tau amioga, io me ne fakatakitakiga e uiga ki ‵tou amioga mo faifaiga. E mafai o iloa ne tatou a  tulaga konā i te Tusi Tapu mo te auala e fesoasoani mai ei ki a tatou ke ola i se olaga ‵lei. (Faataoto 6:16-19; 1 Kolinito 6:9-11) E fesoasoani mai a fakatakitakiga konei ke iloa ne tatou a te kilokiloga a te Atua e uiga ki te mea tonu mo te mea ‵se. E mafai foki o fesoasoani mai ke iloa ne tatou o fakatau a‵lofa, fai a fakaikuga ‵lei, mo te auala ke fakaasi atu te atafai ki nisi tino. Faitalia te sē ‵lei o tulaga o te lalolagi, a tulaga o Ieova e se ma‵fuli eiloa. (Teutelonome 32:4-6; Malaki 3:6) A te tautali atu i ei ka puipui ei ne tatou a ‵tou foitino mo ‵tou lagonaga mai logomaega.

▸ Mataupu 1, palakalafa e 17

A ‵tou loto lagona se lagonaga i loto i a tatou telā e fakaasi mai ei te mea tonu mo te mea ‵se. Ko oti ne tuku mai ne Ieova ki a tatou taki tokotasi se loto lagona. (Loma 2:14, 15) Ko te mea ke galue faka‵lei a ‵tou loto lagona, e ‵tau mo tatou o akoako faka‵lei a ‵tou loto lagona ki tulaga o Ieova i mea tau amioga. Tenā ko mafai ei o fesoasoani mai te ‵tou loto lagona ke fai ne tatou a fakaikuga kolā e fakafiafia atu ki te Atua. (1 Petelu 3:16) E mafai ne te ‵tou loto lagona o fakaasi mai ki a tatou me ko pili o fai ne tatou se filifiliga valea, io me mafai o logo‵mae tatou i ei māfai ko oti ne fai ne tatou se mea ‵se. E mafai o vāi‵vai a ‵tou loto lagona, kae fakatasi mo te fesoasoani o Ieova, e mafai eiloa ne tatou o toe fakamalosi aka. A te loto lagona ‵lei e tuku mai ei ki a tatou a te filemu o te mafaufau mo te āva ki a koe eiloa.

▸ Mataupu e 2, palakalafa e 3

A te mataku ki te Atua e fakauiga ki te ‵tou a‵lofa mo te āva malosi ki a ia telā ko se ma‵nako tatou o fai so se mea telā e fakafanoanoa atu ki a ia. A te mataku ki te Atua e fesoasoani mai ki a tatou ke fai te mea ‵lei kae ‵kalo kea‵tea mai te faiga o te mea masei. (Salamo 111:10) E mafai foki o fakamalosi mai ki a tatou ke fakalogo‵logo faka‵lei ki pati katoa a Ieova. E fesoasoani mai foki ki a tatou ke tausi ki ‵tou tautoga ne fai ki a ia ona ko te lasi o ‵tou āva ki a ia. A te mataku ki te Atua e aoga ki te auala e mafau‵fau ei tatou, ‵tou faifaiga ki nisi tino, mo filifiliga e fai ne tatou i aso katoa.

▸ Mataupu e 2, palakalafa e 9

A te salamō ko te fanoanoa malosi o se tino ona ko tena mea ‵se ne fai. A latou kolā e a‵lofa ki te Atua e sala‵mo tonu māfai ko iloa ne latou me ko oti ne fai ne latou se mea telā e ‵teke atu ki ana tulaga. Kafai ko fai ne tatou se mea ‵se, e ‵tau mo tatou o akai atu ki a Ieova ke fakamagalo tatou e auala i te taulaga togiola a Iesu. (Mataio 26:28; 1 Ioane 2:1, 2) Kafai ko sala‵mo tonu tatou kae fakagata a te fai o te mea masei, e mafai o tali‵tonu tatou me ka fakamagalo eiloa tatou ne Ieova. Ko se manakogina ke sala‵mo tatou e uiga ki mea ne fai ne tatou i aso ko ‵teka. (Salamo 103:10-14; 1 Ioane 1:9; 3:19-22) E ‵tau o ga‵lue malosi tatou o tauloto mai ‵tou mea ‵se ne fai, ‵fuli so se mafaufauga sē ‵lei, kae ola e ‵tusa mo tulaga o Ieova.

▸ Mataupu e 2, palakalafa e 18

Kafai se tino ne fai ne ia se agasala matagā kae e se salamō kae ita ma tautali ki tulaga o Ieova, ko se ‵tau o fai a ia mo fai se vaega o te fakapotopotoga. E ‵tau o fakatea a ia. Kafai ko fakatea se tino, ko se ‵tau o toe fesokotaki io me fai‵pati tatou ki a ia. (1 Kolinito 5:11; 2 Ioane 9-11) A te fakatokaga ki te faka‵teaga o tino, e puipui ei te igoa o Ieova mo te fakapotopotoga. (1 Kolinito 5:6) A te fakateaga o se tino e fesoasoani atu ki te tino agasala ke salamō kae ke mafai o toe foki atu a ia ki a Ieova.—Luka 15:17.

▸ Mataupu e 3, palakalafa e 19

E alofa mai a Ieova ki a tatou kae manako a ia o fesoasoani mai. Tenā te pogai e tuku mai ei ne ia ki a tatou a fakatakitakiga mo fakatonutonuga e auala i te Tusi Tapu mo tino kolā e a‵lofa ki te Atua. E pelā me ne tino sē ‵lei katoatoa, e ma‵nako eiloa tatou ki te fesoasoani tenei. (Ielemia 17:9) Kafai e faka‵logo tatou mo te āva ki tino kolā e fakaaoga ne Ieova ke fakatonutonu tatou, e fakaasi atu ei ne tatou me āva tatou ki a ia kae ma‵nako tatou o faka‵logo ki a ia.—Epelu 13:7.

▸ Mataupu e 4, palakalafa e 2

Ona ko tatou e se ‵lei katoatoa, e faigofie fua ko tatou ke kaima‵nako kae fakamata‵mata. Kae ko Ieova e manako ko tatou ke loto maulalo. E pelā mo te masani, e kamata tatou o tauloto ki te loto maulalo māfai ko fakatusa ne tatou a tatou eiloa ki a Ieova kae lavea aka te fo‵liki o tatou. (Iopu 38:1-4) A te suā vaega tāua o te loto maulalo ko te tauloto ki te fakamuamua o nisi tino mo mea e ‵lei ki a latou i lō tatou. E masani o fai ne te fakamatamata a te tino ke talitonu me ‵lei atu a ia i nisi tino. A te tino loto maulalo e kilo ifo mo te fakamaoni ki a ia eiloa kae lavea ne ia ana feitu ‵lei mo ana vāivāiga. E se mataku a ia o fakaasi ana mea ‵se, fakatoese atu, kae talia a pati fesoasoani mo pati fakatonutonu. A te tino loto maulalo e fakalagolago ki a Ieova kae tautali i tena takitakiga.—1 Petelu 5:5.

▸ Mataupu e 4, palakalafa e 4

A te pulega ko te aiā ke fai a fakatonuga mo fakaikuga. Ko Ieova fua e maua ne ia te ‵toe pulega maluga i te lagi mo te lalolagi. Ona ko te mea ne faite ne ia a mea katoa, a ia ko te ‵toe Tino malosi eiloa i te iunivesi. E fakaaoga faeloa ne ia tena pulega mō te ‵lei o nisi tino. Ko oti ne tuku atu ne Ieova ki nisi tino a te tiute ke tausi mai ki a tatou. E pelā mo mātua, toeaina i te fakapotopotoga, mo malo e isi ne olotou malosi pule, kae e manako a Ieova ke faka‵logo tatou ki a latou. (Loma 13:1-5; 1 Timoteo 5:17) Kae kafai ko fe‵paki a tulafono a tāgata mo tulafono a te Atua, e ‵tau o faka‵logo tatou ki te Atua i lō tāgata. (Galuega 5:29) Kafai ko talia ne tatou a pulega a latou kolā e fakaaoga ne Ieova, ko fakaasi atu ne tatou ki a Ieova me āva tatou ki tena fakaikuga.

▸ Mataupu e 4, palakalafa e 7

E fakaaoga ne Ieova a toeaina, kolā ne taina atamai, ke tausi atu ki te fakapotopotoga. (Teutelonome 1:13; Galuega 20:28) A tāgata konei e fesoasoani mai ki a tatou ke fakatumau te malosi o ‵tou fesokotakiga mo Ieova kae ke tapuaki atu ki a ia i se auala filemu kae fakatoka faka‵lei. (1 Kolinito 14:33, 40) Ko te mea ke ‵tofi aka a toeaina e auala i te agaga tapu, e ‵tau o fetaui ‵lei latou mo mea kolā e manakogina mō tōfiga konei kolā e maua i te Tusi Tapu. (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Petelu 5:2, 3) E tali‵tonu kae  ‵lago eiloa tatou ki te fakapotopotoga a te Atua, tela la, e faka‵logo eiloa tatou mo te fia‵fia ki toeaina.—Salamo 138:6; Epelu 13:17.

▸ Mataupu e 4, palakalafa e 8

Ko oti ne tuku atu ne Ieova ki mātua a te tiute ke tausi ki olotou tama‵liki mo olotou kāiga. Kae e fakamatala mai i te Tusi Tapu me i te tagata avaga ko te ulu o te kāiga. Kae kafai e seai se tamana i te kāiga, ko fai ei te mātua e pelā me ko te ulu o te kāiga. E aofia i tiute o te ulu o te kāiga ko te tausi atu i mea tau meakai, gatu, mo te koga mo ‵nofo. E tāua ‵ki eiloa ko te ulu o te kāiga ke takitaki ne ia a tena kāiga ko te mea ke tapuaki ki a Ieova. E pelā mo te fakamautinoa aka ne ia me ‵kau atu faeloa latou ki fakatasiga a te fakapotopotoga, olo atu i te galuega talai, kae suke‵suke fakatasi ki te Tusi Tapu. E fai foki ne te ulu o te kāiga a te takitakiga i te faiga o fakaikuga. E taumafai faeloa a ia o fakaakoako ki a Iesu i ana uiga atafai kae uiga faigofie, e se mafai o uiga kaitaua io me saua. E fesoasoani eiloa a te mea tenei i te atiakaga o te alofa i te kāiga, telā ko maua ei ne te kāiga kātoa te tokagamalie kae gasolo o malosi te lotou fesokotakiga mo Ieova.

▸ Mataupu e 4, palakalafa e 12

A te Potukau Pule se potukau o tāgata kolā e fakamoe‵moe ke ola i te lagi kae e fakaaoga ne te Atua ke takitaki ne latou te galuega o ana tino. I te senitenali muamua, ne fakaaoga ne Ieova se potukau pule ke takitaki ei a te fakapotopotoga Kelisiano muamua i te lotou tapuakiga mo te lotou galuega talai. (Galuega 15:2) I aso nei, a te potukau o taina kolā e tavini e pelā me ko te Potukau Pule e fai ne latou a te takitakiga, fakatonutonuga mo te puipuiga o tino o te Atua. Kafai ko fai ne taina konei a fakaikuga, e fakalago‵lago eiloa latou ki te takitakiga mai te Muna a te Atua mo tena agaga tapu. Ne faipati a Iesu ki te potukau tenei o tāgata fakaekegina konei e pelā me ko te “tavini fakamaoni kae poto.”—Mataio 24:45-47.

▸ Mataupu e 4, palakalafa e 15

E mafai o isi ne taimi ko manakogina ke fai ne se tuagane se mea i te fakapotopotoga telā e masani eiloa o fai ne se taina. Kafai ko fai ne tou  fafine a te galuega tenei, e fakaasi atu ne ia a tena āva ki te fakatokaga a Ieova mai te pulou o tena ulu. Kae e se ko taimi katoa e manakogina ei ke pulou ei tena ulu. E pelā me se fakaakoakoga, e ‵tau o pulou ne te tuagane a tena ulu māfai ko takitaki ne ia te faiga o te akoga faka-te-Tusi Tapu kae e nofo atu i konā tena avaga io me se taina papatiso.—1 Kolinito 11:11-15.

▸ Mataupu e 4, palakalafa e 17

Kafai tatou e se ‵kau ki se feitu, ko ita eiloa tatou ma ‵kau atu ki se feitu i mea fakapolitiki. (Ioane 17:16) E ‵lago atu a tino o Ieova ki tena Malo. E se ‵kau tatou ki faifaiga a te lalolagi, e pelā eiloa mo Iesu.

Ne fakatonu mai a Ieova ki a tatou “ke faka‵logo ki malo mo tino pule.” (Tito 3:1, 2; Loma 13:1-7) Kae e fai mai foki a te tulafono a te Atua me e se ‵tau mo tatou o tatino. Tela la, ka se talia ne te loto lagona o se Kelisiano ke kau atu a ia ki te taua. Kafai ko tuku atu ke filifili se Kelisiano ke galue i se galuega a te malo telā e isi se sōkoga ki te kautau, e ‵tau mo ia o mafaufau faka‵lei me e mata, e talia te mea tenā ne tena loto lagona.

E tapuaki fua tatou ki a Ieova tokotasi, ona ko ia ko te ‵tou Mafuaga. Faitalia me fakaasi atu ne tatou a te āva ki fakailoga o atufenua, e se saluti tatou ki te fuka io me usu ne tatou a vii o atufenua. (Isaia 43:11; Tanielu 3:1-30; 1 Kolinito 10:14) Kae e se gata i ei, e fai ne tino o Ieova se fakaikuga totino ke se palota latou ki se potukau io me se tino fakapolitiki. E fai eiloa penei me ko oti ne filifili ne tatou ke ‵kau atu ki te malo o te Atua.—Mataio 22:21; Ioane 15:19; 18:36.

▸ Mataupu e 5, palakalafa e 2

E fakamalosi aka ne te lalolagi a mafaufauga o Satani. A te vaegā mafaufauga tenei e masani o maua atu i tino kolā e se a‵lofa kae e se fia fakaakoako ki a Ieova, kae e manatu ma‵ma ki ana tulaga. (1 Ioane 5:19) A mafaufauga penā mo faifaiga kolā e iku mai ei e fakaasi mai i ei a te agaga o te lalolagi. (Efeso 2:2) E fakamautinoa aka ne tino o Ieova me e se maua ne latou a te agaga tenei. (Efeso 6:10-18) I lō te fai penā, e a‵lofa tatou  ki auala o Ieova kae ga‵lue malosi tatou ke puke ‵mau ki ana mafaufauga.

▸ Mataupu e 5, palakalafa e 7

A te aposetasi ko te ‵teke atu ki te munatonu i te Tusi Tapu. E ‵teke atu a aposetate ki a Ieova e penā foki mo Iesu, te Tupu fakaekegina o te Malo o te Atua, kae e taumafai latou o fakamalosi a nisi tino ke ‵kau ki a latou. (Loma 1:25) E ma‵nako latou o fai ke fakalotolotolua a tino kolā e tapuaki ki a Ieova. Ko oti ne fai a nisi tino i te fakapotopotoga Kelisiano mua mo fai ne aposetate, kae e penā foki eiloa a nisi tino i aso nei. (2 Tesalonia 2:3) A latou kolā e fakamaoni ki a Ieova e se fia ‵saga atu ki aposetate. Ka se talia eiloa ne tatou a te fialogo io me ko fakamalosiga mai nisi tino ke fai ei tatou ke fai‵tau io me fakalogo‵logo ki manatu o aposetate. E fakamaoni eiloa tatou ki a Ieova kae tapuaki fua ki a ia tokotasi.

▸ Mataupu e 5, palakalafa e 9

Mai lalo i te Tulafono a Mose, ne fakamolemole atu a te fenua o Isalaelu ki a Ieova ke fakamagalo aka olotou agasala. Ne aumai ne latou a meakai, sinu, mo manu ki te faletapu mō fai a taulaga o te faka‵māga. I te auala tenei, ne fakamasaua atu ki tino Isalaelu me i a Ieova e toka o fakamagalo olotou agasala, e pelā me se fenua kae penā foki mo tino taki tokotasi. Fakamuli ifo, mai tua o te tukuatuga ne Iesu o tena ola ke fakamagalo ei ‵tou agasala, a taulaga konei ki te faka‵māga ko se toe manakogina ke fai. Ne ofo mai ne Iesu se taulaga ‵lei katoatoa “fakatasi mō taimi katoa.”—Epelu 10:1, 4, 10.

▸ Mataupu e 7, palakalafa e 6

Mai lalo i te Tulafono a Mose, ne talia eiloa a tino ke fakaaoga a manu mō fai olotou meakai. Kae ne fakatonu atu foki ki a latou ke tuku atu a manu e pelā me ne taulaga. (Levitiko 1:5, 6) Kae ko Ieova ne seki talia eiloa ne ia ko tino ke fakasaua atu ki manu. (Faataoto 12:10) A te ‵tonuga loa, e maua i te Tulafono a fakatonuga kolā e puipui ei a manu mai fakasauaga. Ne  fakatonu atu ki tino Isalaelu ke tausi faka‵lei ki olotou manu.—Teutelonome 22:6, 7.

▸ Mataupu e 7, palakalafa e 6

Vaega fo‵liki o te toto. A te toto e faite mai vaega ‵lasi e fa—sela ‵kula, sela ‵kena, potopotogā toto, mo te sua. A vaega ‵lasi e fa konei o te toto e mafai o vaevae ki vaega fo‵liki. *

E se talia ne Kelisiano ke ‵suki latou ki te toto io me ko vaega ‵lasi e fa konei o te toto. Kae e mata, e ‵tau o talia ne latou a vaega fo‵liki o te toto? E se maua i te Tusi Tapu a fakamatalaga liki‵liki ki ei. Tela la, e ‵tau mo te Kelisiano o fai tena fakaikuga totino e ‵tusa mo tena loto lagona, telā ko oti ne akoako ki te Tusi Tapu.

Ko oti ne fakaiku aka ne nisi Kelisiano ke mo a ma talia ne latou a vaega fo‵liki katoa o te toto. Kāti ka fai mai latou me i te Tulafono a te Atua ki Isalaelu e manakogina i ei ko so se toto telā e tapale mai i se manu e “‵tau o ‵ligi ne koe ki te laukele.”—Teutelonome 12:22-24.

Kae e ‵kese a fakaikuga e fai ne nisi tino. E talia eiloa ne olotou loto lagona ke fakaaoga ne latou a vaega fo‵liki o te toto. Kāti e fai mai latou me i vaega fo‵liki o te toto ko se toe fai mo fai se vaega o te ola o se mea ne puke mai ei a te toto.

Kafai ko fai a fakaikuga e uiga ki vaega fo‵liki o te toto, ke mafaufau ki fesili konei:

• E mata, e iloa ne au me kafai ko sē talia ne au a vaega fo‵liki o te toto, ko sē talia foki ne au a nisi vailakau kolā e taua atu ki masaki io me fesoasoani o fakagata te ‵sali o te toto?

• Ka fakamatala atu pefea ne au ki se tokita te pogai e se talia io me talia ei ne au ke fakaaoga se vaega e tasi io me ko vaega fo‵liki o te toto?

Togafiti fakatokita. E pelā me ne Kelisiano, e se tuku atu ne tatou a ‵tou toto ki nisi tino, io me tausi a ‵tou toto i se fia vaiaso mai mua o fai te ‵tipiga. Kae e isi ne nisi togafiti kolā e fakaaoga i ei a toto eiloa o te tino masaki.  E ‵tau o fakaiku aka ne Kelisiano taki tokotasi te auala ka fakaaoga ei ana toto i te taimi e fai ei te tipitipiga, asiga fakatokita, io me i te fakaaogaga o togafiti ‵fou. I te taimi e fai ei a togafiti konā, a toto o te tino masaki e mafai o ‵vae katoatoa kea‵tea mō se taimi mai te tino masaki.—Ke maua a fakamatalaga tai uke atu, onoono ki Te Faleleoleo Maluga, Novema 1, 2000, itulau 30.

E pelā mo te togafiti ko te hemodilution, mai mua malie o fai te ‵tipiga e isi se vaega o te toto o te tino masaki e tapale kae sui ki se mea e sui i ei te toto tenā. Fakamuli ifo, i te taimi e fai ei a te tipitipiga io me mai tua ifo i ei, ko faka‵foki atu ei a toto ki te tino masaki.

A te suā togafiti ko te cell salvage. I te togafiti tenei, a toto o te tino masaki kolā ne ‵sali ki tua i te taimi o te tipitipiga e toe ‵miti mai ne te mesini tenei, faka‵ma, ko toe fakafoki atu ei ki te tino masaki i te taimi e fai ei te tipitipiga io me mai tua o te tipitipiga.

E kese‵kese a auala e fai ei ne tokita a togafiti konei. Tela la, koi tuai o talia se togafiti, asiga i te tokita, io me ko te fakaaogaga o togafiti ‵fou, e ‵tau mo se Kelisiano o sukesuke me se a te mea ka fai ki tena toto.

 Kafai ko fai a fakaikuga e uiga ki togafiti fakatokita kolā e fakaaoga i ei ou toto, ke mafaufau ki fesili konei:

• Kafai ko ave ki tua oku toto mo toku foitino kae ko tai ‵lave malie mō se taimi i tua, e mata, ka talia ne toku loto lagona ke kilo atu ki toto konā e pelā me ne vaega o toku foitino kolā e se manakogina ke ‵ligi “ki te laukele”?—Teutelonome 12:23, 24.

• E mata, ka se ‵lei toku loto lagona telā ko oti ne akoako ki te Tusi Tapu māfai ne tapale oku toto i se togafiti fakatokita, kae toe fakafoki atu ki loto i toku foitino?

• E mata, e iloa ne au me kafai e se talia ne au a togafiti fakatokita kolā e aofia i ei te fakaaogaga o oku toto ko tena uiga e se talia foki ne au ke iloilo toku toto, ke fakaaoga a te togafiti ko te hemodialysis, io me ko te mesini telā e fakaaoga ki te fatu mo te māmā?

A koituai o fai a fakaikuga ki vaega fo‵liki o te toto mo togafiti fakatokita kolā e fakaaoga i ei a ‵tou toto totino, e ‵tau o ‵talo atu tatou ke maua te takitakiga a Ieova, ko fai ei au sukesukega. (Iakopo 1:5, 6.) Ka oti, ko fakaaoga ei ‵tou loto lagona kolā ko oti ne akoako ki te Tusi Tapu ke fai ei ‵tou fakaikuga. E se ‵tau o fesili atu tatou ki nisi tino e uiga ki mea ka fai ne latou moi fai ko latou e ma‵saki, io me talia ne tatou a manatu o nisi tino ke fakavae ki ei ‵tou fakaikuga.—Loma 14:12; Kalatia 6:5.

▸ Mataupu e 7, palakalafa e 11

Ko te mea ke ‵ma ‵tou amioga e fakauiga i ei me i ‵tou amioga mo faifaiga e ‵ma i te kilokiloga a te Atua. E aofia i amioga ‵ma a mea e mafau‵fau tatou ki ei, ‵tou pati mo faifaiga. Ne fakatonu mai a Ieova ki a tatou ke ‵kalo kea‵tea mai so se vaega o amioga fakatauavaga lai‵lai kae e se ‵tau. (Faataoto 1:10; 3:1) E ‵tau o fakaiku aka ne tatou ke tau‵tali eiloa i tulaga ‵ma o Ieova ke oko foki eiloa ki te taimi mai mua o tofotofogina tatou ke fai se mea ‵se. E ‵tau mo tatou o ‵talo faeloa mō te fesoasoani o te Atua ke fakatumau ne tatou te ‵ma o ‵tou mafaufau, kae e ‵tau mo tatou o toka o ‵teke atu ki tofotofoga matagā.—1 Kolinito 6:9, 10, 18; Efeso 5:5.

▸ Mataupu e 8, palakalafa e 11

A amioga matafatu mo te sē āva e aofia i ei a pati mo faifaiga e fai i se auala telā e ‵teke ‵tonu atu ki tulaga o te Atua kae fakaasi mai i ei te uiga seai se mā. A te tino e amio penā e fakaasi mai ei me e se āva a ia ki tulafono a te Atua. Kafai ko agasala se tino i te faiga o amioga matafatu mo te sē āva, ka fakatoka a te mea tenā ne te komiti fakamasino. A amioga lai‵lai e aofia i ei a faifaiga sē ‵tonu e uke. E ‵tusa mo te matagā o te fakalavelave, e isi ne fakalavelave kolā e aofia i ei a amioga lai‵lai, e ‵tau o fakatoka ne te komiti fakamasino i te fakapotopotoga.—Kalatia 5:19-21; Efeso 4:19; ke maua a fakamatalaga tai uke atu, onoono ki te “Fesili Mai te Kau Fai‵tau” i Te Faleleoleo Maluga o Aokuso 1, 2006.

▸ Mataupu e 9, palakalafa e 7; Mataupu e 12, palakalafa e 10

Ne fai ne Ieova a amioga fakatauavaga e pelā me se fakaasiga ‵ma o te alofa i te va o te tauavaga. Kae kafai ko fai tokotasi se tino, io me fakaaoga ‵se ne ia ana koga tapu ona ko ana manakoga fakatauavaga, ko fai eiloa ne ia a amioga fakatauavaga i se auala sē ‵ma. A te faifaiga masani tenei e mafai o fakamasei atu ki te fesokotakiga o te tino mo Ieova. E mafai ne te mea tenei o fakamāfua aka i ei a manakoga ma‵sei kae maua se kilokiloga sē tonu e uiga ki amioga fakatauavaga. (Kolose 3:5) A te tino telā e masani o fai ne ia te amioga lailai tenei kae faigata ke taofi aka ne ia, ke mo a eiloa  e ‵fiu a ia i te taumafai ke fakagata aka. (Salamo 86:5; 1 Ioane 3:20) Kafai e penā eiloa tou tulaga, ke ‵talo atu ki a Ieova mo tou loto katoa kae akai atu ki a ia ke fesoasoani atu ki a koe. Ke ‵kalo keatea mai ata ma‵sei, kolā e mafai o takitaki koe ki mafaufauga lai‵lai. Ke faipati atu ki ou mātua Kelisiano io me se taugasoa matua telā e āva ki tulafono a Ieova. (Faataoto 1:8, 9; 1 Tesalonia 5:14; Tito 2:3-5) E mafai o mautinoa i a koe me lavea ‵lei ne Ieova kae fakatāua ne ia au taumafaiga ke ‵ma koe i feitu tau amioga.—Salamo 51:17; Isaia 1:18.

▸ Mataupu e 9, palakalafa e 9

Ne fakatoka ne Ieova a te avaga ke fai i te va o te tagata e tokotasi mo te fafine e tokotasi. I Isalaelu mua, ne talia ne te Atua ko tāgata ke tokouke olotou avaga, kae e se tenā eiloa tena fuafuaga tonu. I aso nei, ko se talia ne Ieova ana tino ke tokouke olotou avaga. A te tagata avaga e mafai fua o tokotasi tena avaga, kae e penā foki te fafine e ‵tau o tokotasi tena avaga.—Mataio 19:9; 1 Timoteo 3:2.

▸ Mataupu e 10, palakalafa e 12

Ne manako a Ieova ko te tauavaga ke ‵nofo fakatasi ke oko eiloa ki te mate. (Kenese 2:24; Malaki 2:15, 16; Mataio 19:3-6; 1 Kolinito 7:39) E talia fua ne ia ke ‵tala te avaga māfai se tokotasi i te tauavaga ko agasala i te mulilua. I se tulaga penā, e tuku atu ne Ieova ki te tino telā e seki agasala ke fai ne ia a te fakaikuga me e mata, e ‵tala te avaga io me ikai.—Mataio 19:9.

I nisi taimi, e isi ne Kelisiano ko oti ne fakaiku aka ke nofo māvae mai olotou avaga faitalia loa me seki aofia se tino i amioga fakatauavaga sē ‵tau. (1 Kolinito 7:11) I tulaga kese‵kese konei ka ‵soko mai, e mafai o mafaufau se Kelisiano ke ‵nofo māvae a lāua.

• E se fia tausi ki te kāiga: E ita te avaga tagata ma tausi atu ki te kāiga i mea faka-te-foitino, ke oko loa ki te taimi ko seai ei ne sene mo meakai.—1 Timoteo 5:8.

• Fakasauaga matagā: Ko te fakasaua atu ki tau avaga ki te tulaga telā ko fakamataku ki tena ola.—Kalatia 5:19-21.

• Ko tu i se tulaga fakamataku te fesokotakiga o se tino mo Ieova: Ko fakafaigata  ne te avaga tagata io me ko te avaga fafine a te taviniga a tena avaga ki a Ieova.—Galuega 5:29.

▸ Mataupu e 11, palakalafa e 19

E ma‵nako a tatou katoa ki pati fakamālō mo pati fakamalosi. (Faataoto 12:25; 16:24) E mafai o fakamalosi kae fakamafanafana atu tatou ki nisi tino e auala i pati a‵lofa kae atafai. A vaegā pati penā, e mafai o fesoasoani atu ki ‵tou taina mo tuagane ke kufaki kae ke tumau i te tavini atu ki a Ieova faitalia a tulaga faiga‵ta e uke. (Faataoto 12:18; Filipi 2:1-4) Kafai e loto vāivāi ‵ki se tino, e ‵tau mo tatou o fakalogo‵logo mo te āva ki a ia kae taumafai ke malamalama i ana lagonaga. E fesoasoani mai te mea tenā ke iloa ne tatou a pati io me ko faiga e mafai o fai ke fesoasoani atu ki a ia. (Iakopo 1:19) Taumafai ke iloa faka‵lei ne koe ou taina mo tuagane ko te mea ke malamalama ‵lei koe i mea e ma‵nako latou ki ei. Tenā, ko mafai ei o fesoasoani atu koe ki a latou ke ‵saga atu ki te Pogai o fakamafanafanaga mo fakamalosiga katoa, ko te koga e mafai o maua mai ne latou i ei te tinā fakamalosiga fou.—2 Kolinito 1:3, 4; 1 Tesalonia 5:11.

▸ Mataupu e 12, palakalafa e 16

E se fakaasi manino mai ne te Tusi Tapu a fakatonuga e uiga ki fakaipoipoga. E kese‵kese a tuu masani mo mea e manakogina ne te tulafono o te fenua. (Kenese 24:67; Mataio 1:24; 25:10; Luka 14:8) A te ‵toe vaega tāua o te fakaipoipoga ko te tautoga a te tauavaga telā e fai i mua o Ieova. E filifili ne te tokoukega o tauavaga ke ‵kami mai lā kāiga mo taugasoa ‵pili ke maimoa ki te taimi e fai ei lā tautoga kae ke fai ne se toeaina se lāuga faka-te-Tusi Tapu. E pule eiloa te tauavaga i vaegā fakafiafiaga ka fai i te taimi o te ‵kaiga, māfai e isi. (Luka 14:28; Ioane 2:1-11) Faitalia me se a te fakafiafiaga e fakaiku aka ne te tauavaga mai tua o te fakaipoipoga, e ‵tau eiloa o fakamautinoa aka ne lāua me ka faka‵malu atu eiloa te mea tenā ki a Ieova. (Kenese 2:18-24; Mataio 19:5, 6) E mafai eiloa o fesoasoani atu a fakatakitakiga fakavae i te Tusi Tapu ki a lāua ke fai a fakaikuga ‵lei. (1 Ioane 2:16, 17) Kafai ko filifili aka ne te tauavaga ke pāsi atu a meainu  malosi i te fakafiafiaga, e ‵tau o fakamautinoa aka ne lāua me fanofano ‵lei eiloa te faigāmea. (Faataoto 20:1; Efeso 5:18) Kafai e filifili aka ne lāua a pese io me ko fakafiafiaga mō te taimi tenā, ke fakamautinoa eiloa ne lāua me faka‵malu atu a mea konā ki a Ieova. E ‵tau o ‵saga tonu atu a tauavaga Kelisiano ki te lā fesokotakiga mo te Atua, te vā o lāua eiloa, i lō te aso o te la fakaipoipoga.—Faataoto 18:22; ke maua a nisi fakamatalaga, ke onoono ki Te Faleleoleo Maluga i a Novema 1, 2006, itulau 8-12.

▸ Mataupu e 13, palakalafa e 18

E ma‵nako tatou o fai a fakaikuga ‵lei kolā e fakavae ki fakatakitakiga i te Muna a te Atua. E pelā me se fakaakoakoga, e mafai o ‵kami se Kelisiano ne tena avaga telā e sē se Molimau a Ieova ki te ‵kaiga mo tena kāiga i se aso malolo o te lalolagi. Kafai e penā tou tulaga, se a tau mea ka fai? Kafai e ‵lei ki tou loto lagona ke fano koe, e mafai o fakamatala atu ne koe ki tau avaga me kafai ko isi ne faifaiga fapaupau e aofia i te ‵kaiga, ka se kau eiloa a koe ki ei. E ‵tau foki o mafaufau koe ki loto lagona o nisi tino māfai ko kau atu koe ki te ‵kaiga tenā.—1 Kolinito 8:9; 10:23, 24.

Io me kāti ko ofo atu ne tou pule se ponesi i se taimi o aso malolo. E mata, ka talia ne koe a te ponesi tenā? Kāti e mafai. A tau fakaikuga ke talia io me sē talia a te ponesi tenā e mafai o faka‵na ki te kilokiloga a tau pule e uiga ki ei. E mata, e kilo atu a ia ki te ponesi tenā e pelā me se vaega o te aso fakamanatu? Io me kāti, se auala ke fakaasi atu ei te loto fakafetai? A te mafaufau ki mea konei mo nisi feitu aka, ko manakogina ei ke fakaiku aka me talia ne koe te ponesi tenā io me ikai.

I nisi tulaga, e mafai o tuku atu ne se tino ki a koe se meaalofa i se aso malolo kae fai atu: “E iloa ne au me se fakamanatu ne koe te aso malolo tenei, kae manako eiloa au ke puke ma koe te mea tenei.” Kāti a te tino tenā e fia fakaasi atu fua ne ia te uiga atafai. Kae i te suā feitu, e mata, e taumafai fua a ia o tofotofo tou fakatuanaki mai te fai ke aofia koe i te fakamanatuga tenā? Mai tua o te mafaufauga ki ei, ko pule ei koe i te fakaikuga ka fai ne koe me talia io me se talia ne koe te meaalofa tenā. I fakaikuga katoa e fai ne tatou, e ma‵nako eiloa tatou ke maua se loto lagona ‵lei kae tumau i te fakamaoni ki a Ieova.—Galuega 23:1.

▸ Mataupu e 13, palakalafa e 22

I te ukega o taimi, kafai ko faka‵lei fakavave aka mo te filemu a kinauga, ka se fai eiloa e pelā me ne fakalavelave ‵lasi. (Mataio 5:23-26) A te ‵toe mea tāua ki Kelisiano katoa ko te faka‵malu atu ki a Ieova kae fakatumau te ‵kau fakatasi o te fakapotopotoga.—Ioane 13:34, 35; 1 Kolinito 13:4, 5.

Kafai ko isi se fakalavelave i mea tau pisinisi i te va o Kelisiano, e ‵tau o fakatoka faka‵lei e aunoa mo te avatu ki te fono fakamasino. E fakamau i te Muamua Kolinito 6:1-8 a pati fakatonutonu a te apositolo ko Paulo e uiga ki tagi i te va o Kelisiano kolā e ave ki fono fakamasino. A te avatu o tou taina ki te fono fakamasino e mafai o taku fakamasei i ei a Ieova mo te fakapotopotoga. I te Mataio 18:15-17, e tolu a auala kolā e fakaasi mai ei a mea e ‵tau o tautali ki ei se Kelisiano ke fakatoka faka‵lei i ei se kinauga lasi e uiga ki ‵losiga matagā ki te gutu fatufatu mo te fai mea sē tonu. (1) E ‵tau muamua mo latou o fakatoka te fakalavelave i a latou eiloa. (2) Kafai e se ‵lei eiloa, e mafai o fakamolemole atu ki se fesoasoani o se tino e tokotasi io me tokolua kolā e ma‵tua ‵lei i te fakapotopotoga. (3) Kafai ko manakogina, e mafai o tuku atu ki toeaina i te fakapotopotoga ke fakatoka aka te fakalavelave tenā. Kafai ko oko atu te fakalavelave ki te tulaga tenei, ka taumafai ei a toeaina o fakaaoga a fakatakitakiga fakavae i te Tusi Tapu ke fesoasoani atu ki tino katoa kolā ne aofia i ei ke lotoma‵lie kae maua te filemu ki te fakalavelave. Kafai e isi ne tino kolā e aofia e se talia ne latou ke tau‵tali ki tulaga o te Tusi Tapu, ko manakogina i ei ke fai ne toeaina se fakamasinoga.

E mafai o isi ne nisi tulaga kolā ko manakogina ke avatu te ‵tagi ki te tulafono, kāti ko fakalavelave ki te ‵talaga o avaga, tausiga o te tamaliki, tupe tausi kolā ne fakatonu mai i te tulafono ke ‵togi ki te suā tino, tupe mai te insurance, kaitalafu kolā ko se mafai o ‵togi, io me ko togi. Kafai ko fakaaoga ne se Kelisiano a te tulafono ke fakatoka i ei se fakalavelave ki te ‵toe mea e mafai ne ia o fai i se auala filemu, e se ‵teke atu eiloa a ia ki pati fakatonutonu a Paulo.

Kafai ko aofia i ei se amioga solitulafono matagā, e pelā mo te pukemālō, maneaneaga o se tamaliki, tā fakamasei, kaisoa, io me ko te tatino, a te Kelisiano telā e lipoti atu ne ia a vaegā amioga solitulafono konā ki pulisimani e se ‵teke atu foki ki pati fakatonutonu a Paulo.

▸ Mataupu e 14, palakalafa e 14

Talu mai i te fatoaga o Etena, ne taumafai faeloa a Satani o fakaloiloi a tino. (Kenese 3:1-6; Fakaasiga 12:9) E iloa ne ia me kafai e mafai o faka‵se ne ia a ‵tou mafaufauga, e mafai eiloa ne ia o fakamalosi tatou ke fai te mea masei. (2 Kolinito 4:4; Iakopo 1:14, 15) E fakaaoga ne ia a mea fakapolitiki, lotu, pisinisi, fakafiafiaga, akoakoga, mo nisi mea aka e uke ke fakamalosi aka ei ana mafaufauga kae fai i ei ke foliga mai me ne mea aoga.—Ioane 14:30; 1 Ioane 5:19.

E iloa ne Satani me ko se leva tena taimi e ‵toe ke fakaloiloi a tino. Tela la, ko fai eiloa ne ia a te ‵toe mea e mafai ne ia o fai ke takitaki ‵se ei a tino e tokouke. Kae e manako malosi eiloa a ia o takitaki ‵se a tino kolā e tavini ki a Ieova. (Fakaasiga 12:12) Kafai e se fakaeteete tatou, ka mafai eiloa ne te Tiapolo o fulifuli malielie a ‵tou mafaufauga. (1 Kolinito 10:12) E pelā me se fakaakoakoga, e manako a Ieova ke tumau a te olaga fakatauavaga o se tauavaga. (Mataio 19:5, 6, 9) Kae e manatu māmā a tino e tokouke i aso nei ki te feagaiga ne fai ne te tauavaga, se mea fua e faigofie ke ofa aka. E uke a ata vitio mo polokalame i te televise e fakamalosi aka i ei a te manatu tenā. E ‵tau o fakamautinoa aka ne tatou me e se talia ne tatou a te kilokiloga a te lalolagi ki te avaga ke fakamasei mai ki a tatou.

A te suā auala e taumafai a Satani ke fakaloiloi ei tatou ko te fakamalosiakaga o te manakoga fia tu tokotasi. (2 Timoteo 3:4) Kafai e se fakaeteete tatou, e mafai o se āva tatou ki pulepulega a tino kolā ne ‵tofi aka ne Ieova. E pelā me se fakaakoakoga, e mafai o kamata o ‵teke atu se taina ki te takitakiga a toeaina i te fakapotopotoga. (Epelu 12:5) Io me se tuagane ko kamata o fakalotolotolua ki fakatokaga a Ieova e uiga ki te ulu o te kāiga.—1 Kolinito 11:3.

E ‵tau o fakaiku aka ne tatou ke mo a eiloa ma talia ke fakamasei a ‵tou mafaufauga ne te Tiapolo. I lō te fai penā, e ma‵nako eiloa tatou o fakaakoako ki mafaufauga o Ieova kae ke ‘tuku tonu ‵tou mafaufau ki mea i te lagi.’—Kolose 3:2; 2 Kolinito 2:11.

▸ Mataupu e 16, palakalafa e 9

E ma‵nako katoa tatou ke ola ‵lei kae ke maua a toe togafiti ‵lei māfai ko ma‵saki tatou. (Isaia 38:21; Maleko 5:25, 26; Luka 10:34) I aso nei, e uke a vaegā togafiti fakatokita mo faka‵leiga e maua mai i tokita mo nisi tino. Kafai ko fakaiku aka ne tatou a te togafiti ke fakaaoga, se mea tāua ko tatou ke tau‵tali ki fakatakitakiga fakavae i te Tusi Tapu. E masaua ne tatou me ko te Malo o te Atua fua ka faka‵lei katoatoa ne ia tatou. E se ma‵nako tatou ke ‵saga fua ki ‵tou ola kae tiakina a ‵tou tapuakiga ki a Ieova.—Isaia 33:24; 1 Timoteo 4:16.

E ‵tau o fakaeteete tatou o ‵kalo kea‵tea mai togafiti kolā e foliga mai me fakaaoga i ei a malosi mai temoni. (Teutelonome 18:10-12; Isaia 1:13) Tela la, koi tuai o talia ne tatou a togafiti io me ne vailakau, e ‵tau mo tatou o sukesuke muamua me ne a mea e aofia i ei kae ne a foki a mafaufauga e fakamalosi mai i ei. (Faataoto 14:15) E se ‵tau o puli i a tatou me i a Satani e mafai o fakatogafiti ne ia tatou ke aofia i faifaiga fakatemoni. Kafai ko lavea ne tatou me i te togafiti tenā e isi sena sōkoga ki mea fakatemoni, e tāua eiloa ke ‵kalo kea‵tea mai i ei.—1 Petelu 5:8.

▸ Mataupu e 16, palakalafa e 18