1, 2. Se a te meaalofa tāua ne tuku mai ne Ieova ki a tatou?

NE TUKU mai ne Ieova ki a tatou katoa se meaalofa gali. Ko te meaalofa ko te ola. (Kenese 1:27) E manako a ia ke maua ne tatou te ‵toe olaga ‵lei. Tela la, ko oti ne fakatoka ne ia a fakatakitakiga fakavae ke akoako ei tatou ki te auala ke fai ei a fakaikuga ‵lei. E ‵tau o fakaaoga ne tatou a fakatakitakiga fakavae konei ke “fakavasega aka ei a te mea tonu mai te mea ‵se.” (Epelu 5:14) Kafai e fai tatou penā, ko talia ne tatou a Ieova ke akoako ne ia tatou ke mafaufau faka‵lei. Kafai e ola tatou e ‵tusa mo fakatakitakiga fakavae a te Atua kae lavea ne tatou te auala e fai ei ke ‵lei atu ‵tou olaga, ka malamalama tatou i te tāua o mea konā.

² E mafai o faigata ‵ki te olaga. E mafai o ‵sae aka ne fakalavelave kolā e seai ne tulafono ‵tonu ki ei i te Tusi Tapu. E pelā me se fakaakoakoga, kāti e manakogina ke fai ne tatou se fakaikuga ki togafiti fakatokita kolā e aofia i ei te fakaaogaga o te toto. E mafai pefea o fai ne tatou a fakaikuga kolā e fiafia ki ei a Ieova? E maua i te Tusi Tapu a fakatakitakiga fakavae kolā e akoako mai ei ki a tatou a te kilokiloga a Ieova ki te ola mo te toto. Kafai e malamalama tatou i fakatakitakiga konei, ka mafai ne  tatou o fai a fakaikuga ‵poto kae fakatumau se loto lagona ‵lei. (Faataoto 2:6-11) Nei la, ke na iloilo aka ne tatou a nai fakatakitakiga konā.

3, 4. (a) Ne fakaasi mai pefea ne te Atua a tena kilokiloga ki te toto? (e) Se a te mea e fakasino ki ei te toto?

³ Ne akoako mai te Tusi Tapu i te toto se mea e tapu me e fakasino eiloa ki te ola. Kae ko te ola e tāua eiloa ki a Ieova. Mai tua o te tamatega ne Kaino a tena taina, ne fai atu a Ieova ki a ia: “A te toto o tou taina ko kalaga mai ki a au mai te laukele.” (Kenese 4:10) A te toto o Apelu e fakasino atu ki tena ola; i te taimi ne tamate ei ne Kaino a Apelu, ne ave kea‵tea ne ia a tena ola.

⁴ Mai tua o te Lolo i aso o Noa, ne fai atu a te Atua ki tino me ko mafai o ‵kai latou ki ‵kano o manu. Kae ne fakaasi ‵tonu atu ne ia: “Ko ‵kano fua o te manu kolā koi isi ne toto i ei, telā ko tena ola, e se ‵tau mo koutou o ‵kai ki ei.” (Kenese 9:4) Ne fai atu te fakatonuga tenei ki tino ne o‵mai i te gafa o Noa, e aofia i ei tatou. Kae ki a Ieova, a te toto ko te ola. Kae e ‵tau foki o penā te ‵tou kilokiloga ki te toto.—Salamo 36:9.

5, 6. Ne fakaasi mai pefea i te Tulafono a Mose a te kilokiloga a Ieova ki te ola mo te toto?

⁵ I te Tulafono telā ne tuku ne Ieova ki a Mose, ne fai atu a Ia: “Kafai e kai so se tagata . . . ki so se vaegā toto, ka ‵teke atu eiloa au ki te tagata telā e kai ki toto, kae ka tapale kea‵tea ne au te tino tenā mai i ana tino. Me i te ola o mea ola katoa ko te toto.”—Levitiko 17:10, 11.

⁶ E fakaasi mai i te Tulafono a Mose me kafai ko tamate ne se tino se manu mō ana kai, e ‵tau o fakasali ne ia te toto ki te laukele. E fakaasi atu ei i te ola o te  manu ko toe tuku atu ki tena Mafuaga, ko Ieova. (Teutelonome 12:16; Esekielu 18:4) Kae e seki fakamoemoe a Ieova ke faka‵ma katoatoa ne tino Isalaelu a toto mai ‵kano o manu. Kafai ne fai ne latou te ‵toe mea e mafai ne latou o fai ke fakasali kea‵tea te toto, e mafai ne latou o ‵kai ki ‵kano o manu mo se loto lagona ‵ma. Mai te fakaasi atu o te āva ki te toto o te manu, e fakaasi atu ne latou me āva latou ki te Tino ne tuku mai ne ia te ola, ko Ieova. Ne fakatonu atu foki a te Tulafono ki tino Isalaelu ke ofo atu a manu e pelā me ne taulaga ke fakamagalo ki ei a agasala.—Onoono ki te Fakamatalaga Fakaopoopo i te 19 mo te 20.

7. Ne fakaasi atu pefea ne Tavita a tena āva ki te toto?

⁷ E mafai o lavea ne tatou a te tāua o te toto mai te mea ne fai ne Tavita i te taimi ne taua atu ei a ia ki tino Filisitia. Ne lavea ne tāgata a Tavita me i a ia ko fiainu ‵ki, telā ne olo ei latou ki loto i te fakai o te fili fakamataku kae ofo olotou ola ke maua mai ne vai ma tou tagata. Kae i te taimi ne aumai ei ne latou ki a Tavita, ne ita tou tagata ma inu ki ei, “‵ligi ei ne ia ki tua i mua o Ieova.” Ne fai atu a Tavita: “E seki mafaufau eiloa au, e Ieova, ke fai ne au te mea tenei! E mata, e ‵tau au o inu ki toto o tāgata kolā ne talia ne latou ke ‵tu olotou ola i se tulaga fakamataku?” Ne malamalama a Tavita i te tāua ki te Atua a te ola mo te toto.—2 Samuelu 23:15-17.

8, 9. E ‵tau o pefea a te kilokiloga a Kelisiano ki te toto i aso nei?

⁸ I taimi o Kelisiano muamua, ko se manakogina ke ofo atu ne tino o te Atua a taulaga manu. Kae koi manakogina eiloa ke maua ne latou te kilokiloga tonu ki te toto. A te “‵kalo faeloa kea‵tea . . . mai te toto” se tasi o vaega o te Tulafono telā e manako a Ieova ke tausi a  Kelisiano ki ei. E ‵pau eiloa a te tāua o te mea tenei mo te ‵kalo kea‵tea mai amioga fakatauavaga sē ‵tau io me ko te ifo ki tupua.—Galuega 15:28, 29.

⁹ E ‵pau eiloa mo aso nei. E pelā me ne Kelisiano, e iloa ne tatou i a Ieova ko te Pogai o te ola kae e a ia a ola katoa. Ko iloa foki ne tatou me i te toto e tapu kae fakasino atu ki te ola. Tela la, e taumafai tatou o fakamautinoa aka a fakatakitakiga fakavae i te Tusi Tapu māfai ko fai ne tatou a fakaikuga ki togafiti fakatokita kolā e fakaaoga te toto.

10, 11. (a) E pefea a te kilokiloga a Molimau a Ieova ki te ‵suki ki te toto io me ko vaega ‵lasi e fa o te toto? (e) Ne a fakaikuga totino e ‵tau o fai ne Kelisiano taki tokotasi?

¹⁰ E malamalama a Molimau a Ieova me i te “‵kalo faeloa kea‵tea . . . mai te toto” e aofia i ei a mea e uke atu i tafa o te sē kai mo te sē inu ki ei. E fakauiga eiloa ki te sē talia ke ‵suki ki te toto, ke mo a ma tuku atu ou toto, kae ke mo a ma tausi ou toto ke ‵suki ki te suā tino. E fakauiga foki i ei ki te sē talia ke ‵suki ki se tasi o vaega e fa o te toto—sela ‵kula, sela ‵kena, potopotogā toto, mo te sua.

¹¹ A vaega ‵lasi konei e fa o te toto e mafai o vaevae ki vaega fo‵liki. E ‵tau o fakaiku aka ne Kelisiano taki tokotasi me talia io me e se talia ne ia a vaega fo‵liki o te toto. E ‵tau foki o fai penā ki togafiti fakatokita kolā e fakaaoga i ei a toto eiloa o te tino masaki. E ‵tau o fakaiku aka ne tino taki tokotasi a te auala ka fakaaoga ei ana toto i te taimi e fai ei te tipitipiga, asiga fakatokita, io me i te fakaaogaga o togafiti ‵fou.—Onoono ki te Fakamatalaga Fakaopoopo i te 21.

12. (a) Kaia e tāua ei ki a Ieova a ‵tou fakaikuga e fai ona ko ‵tou loto lagona? (e) E mafai pefea o fai ne tatou a fakaikuga ‵poto e uiga ki togafiti fakatokita?

 ¹² E mata, e saga mai a Ieova ki ‵tou fakaikuga e fai ona ko ‵tou loto lagona? Ao, e saga mai eiloa a ia. E manako a Ieova ke iloa ne ia a ‵tou mafaufauga mo ‵tou lagonaga ‵tonu. (Faitau te Faataoto 17:3; 24:12.) Ona ko te mea tenā, kafai ko fai ne tatou a fakaikuga e uiga ki togafiti fakatokita, e ‵tau o ‵talo tatou mō te takitakiga a Ieova kae fai a sukesukega ki te togafiti tenā. Ka oti, ko fakaaoga ei ‵tou loto lagona kolā ko oti ne akoako ki te Tusi Tapu ke fai ei ‵tou fakaikuga. E se ‵tau mo tatou o fesili atu ki nisi tino me ne a olotou mea ka fai moi fai ko latou e ma‵saki io me taumafai a nisi tino o ‵fuli a ‵tou fakaikuga. A Kelisiano taki tokotasi ‘ka amo eiloa tena amoga.’—Kalatia 6:5; Loma 14:12.

13. Ne a mea e tauloto ne tatou e uiga ki a Ieova mai i ana tulafono mo fakatakitakiga e uiga ki te toto?

¹³ So se mea e fai mai ne Ieova ke fai ne tatou e fai mō te ‵tou ‵lei kae fakaasi mai foki i ei tena alofa mō tatou. (Salamo 19:7-11) Kae e se faka‵logo fua tatou ki a ia ona ko te aoga o ana fakatonuga ki a tatou. E faka‵logo tatou ki a ia ona ko ‵tou a‵lofa ki a ia. E fai ne te ‵tou alofa ki a Ieova ke ‵kalo kea‵tea tatou mai te ‵suki ki te toto. (Galuega 15:20) E puipui foki ne te mea tenei a ‵tou ola ‵lei. E tokouke a tino i aso nei ko iloa ne latou a nisi feitu e fakamataku ei a te ‵suki ki te toto, kae e tokouke a tokita e tali‵tonu me i te ‵tipi e aunoa mo te toto e ‵lei atu ki te ola ‵lei o te tino masaki. E manino ‵lei me i a Ieova e poto kae alofa mo ana auala katoa.—Faitau te Isaia 55:9; Ioane 14:21, 23.

14, 15. (a) Ne a tulafono ne tuku ne Ieova ki ana tino ke puipui ei latou? (e) E mafai pefea o fakagalue ne koe a fakatakitakiga e maua mai tulafono konei?

 ¹⁴ Ne fai faeloa a tulafono a te Atua mō te ‵lei o ana tino. Ne tuku ne Ieova ki tino Isalaelu mua a tulafono ke puipui ei latou mai fakalavelave fakama‵taku. E pelā mo te tulafono e tasi e fai mai me i te tino e ‵tau o faite ne ia se ‵pui malalo i tena tuafale ko te mea ke seai se tino e tō mai i ei. (Teutelonome 22:8) A te suā tulafono se mea e uiga ki manu. Kafai e isi se pulumakau fakamataku a se tino, e ‵tau mo ia o tausi faka‵lei ki ei ko te mea ke se oso io me tamate ne ia se tino. (Esoto 21:28, 29) Kafai e se fakalogo se tino Isalaelu ki tulafono konei, ka ‵losi atu ki a ia māfai ko mate se tino ona ko tena sē fakalogo.

¹⁵ Mai tulafono konei ka mafai o lavea ne tatou me i te ola e tāua ki a Ieova. E pokotia pefea tatou i te iloa atu o te mea tenei? E ‵tau o fakaasi atu ne tatou me āva tatou ki te ola mai te auala e tausi faka‵lei ei ‵tou fale mo mea fakateletele, te auala e fakatele‵tele ei tatou, mo te filifiliga o ‵tou fakafiafiaga. E isi ne tino, maise eiloa ko talavou, e mafau‵fau me e se mafai o ‵tupu ki a latou a mea ma‵sei, tela la, e masani o fai ne latou a mea fakama‵taku kae e se fia ‵saga ki mea fakama‵taku e mafai o iku mai i ei. Kae e se manako a Ieova ke fai tatou penā. E manako a ia ke ‵kilo tatou ki ola katoa me tāua—ko ‵tou ola e penā foki mo ola o nisi tino.—Failauga 11:9, 10.

16. Se a te kilokiloga a Ieova ki te faka‵tōga o pepe?

¹⁶ A ola o tino katoa e tāua ki a Ieova. Ke oko foki ki te pepe telā e seki fanau mai e tāua foki ki a ia. Mai lalo o te Tulafono a Mose, kafai ne fakapakia ne se tino se fafine faitama i se auala pasala kae e mate tou fafine io me ko te pepe, ka kilo atu a Ieova ki te tino tenā me ko agasala i te tatino. E fakauiga i ei me faitalia eiloa me se mea pasala, e isi se tino ne mate i ei kae e ‵tau o toe ‵togi atu  te ola tenā. (Faitau te Esoto 21:22, 23.) Ki te Atua, a te pepe telā e seki fanau mai se tino ola eiloa. Mai te iloa atu o te mea tenā, se a tau faka‵tau ki tena kilokiloga ki te faka‵tōga o pepe? Se a tau faka‵tau ki ana lagonaga māfai ko kilo mai ki te fia miliona o pepe e seki fa‵nau mai e tamate i tausaga takitasi?

17. Se a te mea e mafai o fakamafanafana atu ki se fafine telā ne fakatō tena pepe kae koi tuai o iloa ne ia a Ieova?

¹⁷ Kae e a māfai se fafine ne fakatō tena pepe kae tauloto fakamuli ki te kilokiloga a Ieova ki ei? E mafai o mautinoa i a ia me ka fakamagalo ne Ieova a ia ona ko te taulaga a Iesu. (Luka 5:32; Efeso 1:7) A te fafine telā ne fai ne ia se mea ‵se penā i aso mua e se ‵tau o nofo mo ana lagonaga sē ‵lei ki ei māfai ko oti ne salamō tonu tou fafine ki ei. “A Ieova e alofa fakamagalo kae alofa atafai. . . E pelā mo te ‵mao o te saegala mai te togala, e penā loa te faka‵mao ne ia o tatou mai i ‵tou amioga solitulafono.”—Salamo 103:8-14.

18. Kaia e ‵tau ei o fai ne tatou a te ‵toe mea e mafai o fai ke tapale kea‵tea a mafaufauga takalialia ki se tino?

¹⁸ A te āva ki te meaalofa a te Atua ko te ola e kamata mai i loto i ‵tou loto. E aofia i ei a ‵tou lagonaga e uiga ki nisi tino. Ne tusi mai te apositolo ko Ioane, “So se tino e takalialia ki tena taina se tino tatino.” (1 Ioane 3:15) E mafai o iku atu a te sē fiafia ki se tino ki te takalialia ki ei e aunoa mo te iloa ne tatou. A te takalialia ki se tino e mafai o fai ei ke se āva se tino ki nisi tino, fai a tala sē ‵tonu e uiga ki a latou, io me fakamoemoe ke na ‵mate atu a tino konā. E iloa ne Ieova a ‵tou lagonaga e uiga ki nisi tino. (Levitiko 19:16; Teutelonome 19:18-21; Mataio  5:22) Kafai e iloa ne tatou me ko kamata o takalia‵lia tatou ki se tino, e ‵tau o ga‵lue malosi tatou ke tapale kea‵tea a mafaufauga konā.—Iakopo 1:14, 15; 4:1-3.

19. E aoga pefea ki a tatou a te kilokiloga a Ieova ki amioga fakasaua?

¹⁹ E isi se suā auala e mafai o fakaasi atu ei me fakatāua ne tatou a te ola. I te Salamo 11:5, e tauloto tatou me i a Ieova e “takalialia . . . ki so se tino telā e fiafia ki amioga fakasaua.” Kafai e filifili ne tatou a fakafiafiaga fakasaua, e mafai o fakaasi atu ne tatou me fia‵fia tatou ki amioga fakasaua. Kaia e ma‵nako ei tatou o faulu a pati, manatu mo ata fakasaua ki ‵tou mafaufau? I lō te fai penā, e ma‵nako tatou o faka‵fonu ‵tou mafaufau ki mafaufauga ‵ma kae filemu.—Faitau te Filipi 4:8, 9.

20-22. (a) E pefea te kilokiloga a Ieova ki te lalolagi a Satani? (e) E mafai pefea o fakaasi atu ne tino o te Atua me i a latou “e se ne vaega o te lalolagi”?

²⁰ E se āva te lalolagi a Satani ki te ola, kae i te kilokiloga a Ieova a te mea tenā se tatino. I te fia senitenali, ne māfua mai i malo fakapolitiki a te ‵mate o te fia miliona o tino, e aofia i ei a tavini e tokouke a Ieova. I te Tusi Tapu, a pulega io me ko malo konei, ne fakamatala mai e pelā me ne manu fe‵kai fakama‵taku kae saua. (Tanielu 8:3, 4, 20-22; Fakaasiga 13:1, 2, 7, 8) I te lalolagi i aso nei, a te fakatau atu o meatau se pisinisi lasi ‵ki. E uke a sene a tino e maua mai te fakatau atu o meatau fakama‵taku penā. E manino ‵lei i ei me i “te lalolagi kātoa ko nofo mai lalo i te pule a te tino masei.”—1 Ioane 5:19.

²¹ Kae ko Kelisiano ‵tonu “e se ne vaega o te lalolagi.” A tino o Ieova e se ‵kau ki se feitu i mea fakapolitiki mo taua. E pelā eiloa mo latou e se tatino, e se ‵lago foki latou ki potukau kolā e tatino. (Ioane 15:19; 17:16)  Kafai ko fakasaugina a Kelisiano, e se taui atu ne latou ki amioga fakasaua. E akoako mai a Iesu me ‵tau foki mo tatou o a‵lofa ki ‵tou fili.—Mataio 5:44; Loma 12:17-21.

²² E aofia foki a lotu i te ‵mate o te fia miliona o tino. I te faipatiga e uiga ki Papelonia te Sili, te emupaea o lotu ‵se, ne fai mai te Tusi Tapu: “Ne maua atu i loto i a ia a toto o te kau pelofeta mo tino tapu mo latou katoa kolā ne tamate i te lalolagi.” E a, e malamalama koe me kaia ne fakatonu mai ei a Ieova ki a tatou: “‵Tele koutou kea‵tea mai i a ia, e oku tino”? A latou kolā e tapuaki ki a Ieova e se ne vaega o lotu ‵se.—Fakaasiga 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Ne a mea e aofia i te ‘‵tele kea‵tea’ mai Papelonia te Sili?

²³ Ke “‵tele . . . kea‵tea” mai Papelonia te Sili e aofia i ei te fakaasi faka‵lei atu me ko se fai tatou mo vaega o so se lotu ‵se. E pelā me se fakaakoakoga, e ‵tau o fakamautinoa aka ne tatou me ko oti ne tapale kea‵tea ‵tou igoa mai te fakasologa o tino o te lotu tenā. Kae e uke atu a mea e aofia i ei. E ‵tau foki mo tatou o takalia‵lia kae ‵teke atu ki mea ma‵sei kolā e fai ne te lotu ‵se tenā. E talia ne lotu ‵se a amioga fakatauavaga sē ‵tau, mea fakapolitiki mo te kaimanako, kae fakamalosi aka foki ne latou. (Faitau te Salamo 97:10; Fakaasiga 18:7, 9, 11-17) I te fia o tausaga, ne iku atu a mea konā ki te ‵galo atu o ola o te fia miliona o tino.

24, 25. E mafai pefea o maua ne tatou te filemu mo te loto lagona ‵lei māfai ko iloa ne tatou a Ieova?

²⁴ Mai mua o iloa ne tatou a Ieova, ne ‵lago atu a tatou taki tokotasi ki faifaiga ma‵sei kolā e fai i te lalolagi a Satani. Kae ‵nei ko oti tatou ne ‵fuli. Ko oti ne talia ne tatou a te taulaga togiola kae tuku atu ‵tou ola ki te Atua. Ko oti ne maua ne tatou a te “malosi fou mai i a Ieova eiloa.” Ko maua ne tatou a te filemu mo te loto lagona ‵lei, i te  iloa atu me e fakafiafia ne tatou a te Atua.—Galuega 3:19; Isaia 1:18.

²⁵ Faitalia me ne aofia tatou i se potukau telā e se āva ki te ola, e mafai o fakamagalo tatou ne Ieova ona ko te taulaga togiola. E loto fakafetai eiloa tatou ki te meaalofa a Ieova ko te ola. E fakaasi ne tatou a te ‵tou loto fakafetai mai te faiga o te ‵toe mea e mafai o fai ke fesoasoani atu ki nisi tino ke tauloto e uiga ki a Ieova, tiakina te lalolagi a Satani, kae ke maua se va fakataugasoa pili mo te Atua.—2 Kolinito 6:1, 2.

26-28. (a) Se a te galuega fakapito ne tuku atu ne Ieova ki a Esekielu? (e) Se a te mea e fakamolemole mai a Ieova ke fai ne tatou i aso nei?

²⁶ I Isalaelu mua, ne fai atu a Ieova ki te pelofeta ko Esekielu ke fakailoa atu ki tino me ko pili o fakaseai a Ielusalema, kae ke akoako atu ki a latou a mea e ‵tau o fai ke ‵sao ei latou. Kafai e se fakailoa atu ne Esekielu te mea tenā ki tino, ka ‵losi atu ne Ieova ki tou tagata a ola o tino konā. (Esekielu 33:7-9) Ne fakaasi mai ne Esekielu me ne fakatāua ne ia te ola mai te fai ne ia te ‵toe mea e mafai ke fakailoa atu te fekau tāua tenā.

²⁷ Ko oti ne tuku mai ne Ieova ki a tatou a te galuega ke fakailoa atu ki tino me i te lalolagi a Satani ko pili o fakaseai, kae ke fesoasoani atu ki a latou ke iloa ne latou a Ieova kae ke ‵sao atu ki loto i te lalolagi fou. (Isaia 61:2; Mataio 24:14) E ma‵nako tatou o fai te ‵toe mea e mafai o fai ke fakailoa atu te fekau tenā ki nisi tino. E ma‵nako tatou ke fai atu pelā mo Paulo: “Au e ‵ma i toto o tino katoa, me e seai se mea ne taofi ne au mai i a koutou e uiga ki fuafuaga a te Atua.”—Galuega 20:26, 27.

²⁸ E isi ne nisi feitu o te olaga kolā e ‵tau ei o ‵ma tatou i ei. Ke na iloilo aka ne tatou a nai mea i te suā mataupu.