1-3. (a) Se a te tulaga fakamataku ne oko atu ki a Setefano, kae ne saga atu pefea a tou tagata ki ei? (e) Ne a fesili ka sautala tatou ki ei?

 KO TU atu a Setefano i mua o te fono. E ‵nofo fakapukupuku mai i loto i te fale fai fono telā e tu pili ki te faletapu i Ielusalema, a tāgata e toko 71. Ko saga‵saga atu nei latou o fakamasino a Setefano. A famasino ne tāgata ma‵luga ‵ki, kolā e se amanaia kae takalia‵lia ki te soko o Iesu tenei. A te tagata telā ne fakamaopoopo ne ia a famasino ko te Faitaulaga Pule ko Kaiafa, telā ne takitaki ne ia te Sanetulini i te taimi ne tamate ei a Iesu Keliso i nai masina mai mua atu i ei. E mata, ne mataku a Setefano?

² E isi se mea fakaofoofogia e lavea atu i mata o Setefano i te taimi tenei. Ne ‵kilo atu a famasino ki a ia kae lavea ne latou me i ana mata “e pelā eiloa mo mata o se agelu.” (Galu. 6:15) A agelu e fakaoko ne latou a fekau a Ieova te Atua tela la, e se ‵tau o ma‵taku latou, kae e filemu foki. E penā foki a Setefano—ne lavea mai foki ne famasino kolā e takalia‵lia ki a ia a te mea tenā. Ne maua mai fea ne ia te uiga filemu tenā?

³ E uke a mea aoga e maua ne Kelisiano i aso nei mai te tali ki te fesili tenā. E ‵tau o iloa ne tatou te pogai ne oko atu ei a Setefano ki te tulaga faigata tenā. Ne puipui pefea ne ia tena fakatuanaki i aso mua? Kae i auala fea e mafai ei o fakaakoako tatou ki a ia?

4, 5. (a) Kaia ne fai ei a Setefano e pelā me se tino malosi ‵ki i te fakapotopotoga? (e) I te auala fea ne ‵fonu ei a Setefano i te ‘alofa mo te ‵mana o te Atua’?

⁴ Ko oti ne iloa ne tatou me i a Setefano se tagata malosi ‵ki i loto i te fakapotopotoga Kelisiano fou. I te mataupu mai mua, ne lavea ne tatou me ne aofia a ia i tāgata loto maulalo e tokofitu kolā ne loto fia‵fia o fesoasoani ki te kau apositolo i te taimi ne manakogina ei se fesoasoani. Kafai e mafau‵fau tatou ki fakamanuiaga ne maua ne ia, e lavea ne tatou i ei te lasi o tena loto maulalo. E fai mai te Galuega 6:8 me ne mafai ne ia o fai a “mea fakaofoofogia mo galuega ‵mana,” e pelā eiloa mo mea ne fai ne nisi apositolo. Ne fai mai foki me ne ‘‵fonu a ia i te alofa mo te ‵mana o te Atua.’ Se a te uiga o te mea tenā?

⁵ A te pati Eleni telā ne ‵fuli ki te “alofa o te Atua” e mafai foki o ‵fuli ki te  “alofa tauanoa.” E fakamaoni mai me i a Setefano e alofa, e atafai kae ne fia‵fia a tino ki a ia. Ne faipati a ia i se auala telā e fai ei ke lavea ne ana tino fakalogo‵logo me talitonu katoatoa a ia ki muna‵tonu kolā e faipati atu ne ia. Ne ‵fonu a ia i te ‵mana me ne galue te agaga tapu o Ieova i luga i a ia, ona ko tena fakalogo ki tena takitakiga. I lō te fakamatamata ki ana galuega ne fai, ne avatu katoa ne ia a vikiga ki a Ieova kae fakaasi atu foki te alofa atafai ki tino ne faipati a ia ki ei. E se tioa eiloa o se fia‵fia a tino ‵teke ki a ia!

6-8. (a) Ne a ‵losiga ‵se e lua ne fai atu ne tino ‵teke ki a Setefano, kae kaia? (e) Kaia e aoga ei te fakaakoakoga a Setefano ki Kelisiano i aso nei?

⁶ E tokouke a tāgata ne kaitāua ki a Setefano, “kae ne seki mafai ne latou o ‵teke atu a te poto mo te agaga tapu telā e faipati mai ei a Setefano.” a Ona ko te lotou kaitāua, “ne fakamalosi ei ne latou a nisi tāgata i se auala ‵funa” ke fai olotou ‵losiga ‵se ki te soko o Keliso tenei. “Ne fakamakosu ne latou a tino,” mo toeaina, mo failautusi ke kaitāua ko te mea ke puke fakapagota a Setefano ki mua o te Sanetulini. (Galu. 6:9-12) Ne fai atu ne tino ‵teke a ‵losiga ‵se e lua konei: Ne pati masei a ia ki te Atua mo Mose. I auala fea?

⁷ E fai mai a tino fai ‵losiga ‵se me ne pati masei a Setefano ki te Atua me ne fai ana pati sē ‵tau e uiga ki “te koga tapu tenei”—ko te faletapu i Ielusalema. (Galu. 6:13) Ne ‵losi mai latou me ne pati masei a ia ki a Mose me ne fai ana pati sē ‵tau e uiga ki Tulafono a Mose, kae ‵fuli ne ia a tulafono kolā ne fai mai ne Mose. A ‵losiga konei ne ‵losiga ma‵sei ‵ki, me ne fakatāua malosi ne te kau Iutaia i te taimi tenā a te faletapu, a mea likiliki o te Tulafono a Mose, mo tuu mo aganuu e uke kolā ko oti ne fakaopoopo ne latou ki te Tulafono. Tela la, e fakaasi mai i ‵losiga konā me i a Setefano se tagata fakamataku, telā e ‵tau eiloa o tamate!

⁸ Se mea fakafanoanoa me konā loa mea e fakaaoga ne tino lotu i aso nei ke fakalavelave atu ei ki tavini a te Atua. Ke oko mai ki aso nei, e fakamalosi aka ne tino ‵teke ki te lotu a takitaki o malo ke fakasaua atu ki Molimau a Ieova. E ‵saga atu pefea tatou ki vaegā ‵losiga ‵se penā? E uke a mea e tauloto ne tatou mai te tala o Setefano.

9, 10. Ne a pati ne fai atu ne nisi tino e uiga ki te lāuga a Setefano i mua o te Sanetulini, kae se a te mea e ‵tau o masaua ne tatou?

⁹ E pelā mo te mea e fakaasi mai i te kamataga o te mataupu tenei, ne lavea atu a te filemu i mata o Setefano e pelā eiloa me se agelu, i te taimi ne fai atu ei a ‵losiga ki a ia. Ne mafuli atu a Kaiafa ki a ia kae fai atu: “E a, e ‵tonu a mea konei?” (Galu. 7:1) Ko oko nei ki te taimi o Setefano ke faipati, kae ne faipati eiloa a ia!

 ¹⁰ Ne kaitāua a nisi tino ki te lāuga a Setefano, kae fai atu me e seki ai loa sena tali ne fai mai e uiga ki ‵losiga kolā ne fai e uiga ki a ia. A te tonuga loa, ne tuku mai ne Setefano se fakaakoakoga ‵lei mō tatou ko te mea ke “toka faeloa o avatu se tali” e uiga ki te tala ‵lei. (1 Pe. 3:15) Ke masaua me ne fai atu a ‵losiga me i a Setefano e pati masei ki te Atua mai te faiga o pati sē ‵tau e uiga ki te faletapu, kae pati masei foki ne ia a Mose mai te faiga o pati sē ‵tau e uiga ki te Tulafono. A te tali telā ne fai atu ne Setefano e aofia i ei a vaitaimi e tolu o tala fakasolopito o te kau Isalaelu, kae faka‵mafa mai foki i ei a nisi manatu tāua. Ke sau‵tala nei tatou ki vaitaimi e tolu konei.

11, 12. (a) Ne fakaaoga faka‵lei pefea ne Setefano te fakaakoakoga a Apelaamo? (e) Kaia ne fakaaoga ei ne Setefano a te tala o Iosefa i tena lāuga?

¹¹ Te vaitaimi o toeaina ma‵tua i aso mua. (Galu. 7:1-16) Ne kamata te lāuga a Setefano mai te faipati atu e uiga ki a Apelaamo, telā ne āva malosi a tino Iutaia ki ei ona ko tena fakatuanaki. Mai te fakaaogaga o te manatu telā ne lotomalie katoa latou ki ei, ne faka‵mafa mai ne Setefano me i a Ieova “te Atua ‵malu,” ne fakaasi muamua ne ia a ia eiloa ki a Apelaamo i Mesopotamia. (Galu. 7:2) A te tonuga loa, ne fai a te tagata tenā e pelā me se tino fakaalofa i te Fenua o te Folafolaga. Ne seki ai se faletapu io me ko Tulafono a Mose i taimi o Apelaamo. Kaia la e fai mai ei a nisi tino me i te fakatuanaki ki te Atua e fakalagolago eiloa ki fakatokaga konā?

¹² A te suā tino telā ne tupu mai i te gafa o Apelaamo, ko Iosefa, telā ne āva malosi foki ki ei a tino kolā ne fakalogo‵logo atu ki te lāuga a Setefano. Kae ne fakamasaua atu a Setefano ki a latou, me ne fakasaua eiloa ne taina o Iosefa, kolā ko tupuga o te kau Isalaelu, a te tagata amiotonu tenā kae fakatau atu ne latou e pelā me se pologa. Kae ne fakaaoga a ia ne te Atua ke faka‵sao ne ia a tino Isalaelu mai te oge. E seai se fakalotolotolua me ne lavea ne Setefano a feitu kolā e ‵pau ei a Iosefa mo Iesu Keliso, kae ne seki faipati a ia ki mea konā, me manako a ia ke tumau te fakalogo‵logo atu o tino ki a ia.

13. Ne tali aka pefea ne pati a Setefano ne fai e uiga ki a Mose a ‵losiga kolā ne fai ki a ia, kae se a te manatu tāua ne sae aka i ei?

¹³ Taimi o Mose. (Galu. 7:17-43) E uke ‵ki a pati a Setefano ne fai e uiga ki a Mose—kae se mea gali tenā, me e tokouke a tino o te Sanetulini ne Satukaio, kolā e se talia ne latou a tusi katoa i te Tusi Tapu, kae na ko tusi fua kolā ne tusi ne Mose. Ke masaua foki te ‵losiga telā ne fai mai me ne pati masei a Setefano  ki a Mose. Ne tali faka‵lei atu ne Setefano a te ‵losiga tenā me ne fakaasi mai ne ia a te lasi o tena āva ki a Mose mo te Tulafono. (Galu. 7:38) Ne fai atu a ia me ne ‵teke atu foki a tino kolā ne manako a Mose ke faka‵sao ne ia. Ne ‵teke atu latou ki a ia i te taimi ko 40 ei ana tausaga. I se 40 tupu tausaga mai tua ifo, ne ‵teke fakafia atu latou ki tena takitakiga. b Mai ana pati konā, ne fai atu ne Setefano se manatu tāua: Ne ‵teke atu faeloa a tino o te Atua ki tino kolā ne fakasopo ne Ieova ke takitaki ei latou.

14. Ne a manatu ne ‵lago atu ki ei a te fakaakoakoga e uiga ki a Mose i te lāuga a Setefano?

¹⁴ Ne fakamasaua atu Setefano ki ana tino fakalogo‵logo me ne ‵valo mai ne Mose me ka sae aka se pelofeta e pelā mo Mose i Isalaelu. Ko oi a ia, kae ka ‵saga atu pefea a tino ki a ia? Ne seki ai se tali ne fai atu ne Setefano ke oko eiloa ki te fakaotiga. Ne fai atu ne ia se isi manatu tāua: Ne iloa ne Mose me e mafai fua o fai so se koga e pelā me se koga ‵malu, e pelā eiloa mo te laukele telā ne tu ei te lakau telā ne ‵ka i te afi, kae ne faipati atu ei a Ieova ki a ia. E mata, e fai fua a tapuakiga ki a Ieova i koga kolā e isi se fale i ei, e pelā mo te faletapu i Ielusalema? Ke onoono aka tatou.

15, 16. (a) Kaia ne tāua malosi ei te faleie tapu ki te mea telā ne kinau atu ki ei a Setefano? (e) Ne fakaaoga pefea ne Setefano a te faletapu o Solomona i tena lāuga?

¹⁵ Te faleie tapu mo te faletapu. (Galu. 7:44-50) Ne fakamasaua atu a Setefano ki te fono me mai mua o fakatu te faletapu i Ielusalema, ne fai atu te Atua ki a Mose ke fakatu se faleie tapu mō fai a tapuakiga. Ko oi te tino ka kinau mai me e se sili atu a te faleie tapu ki te faletapu, me i a Mose tenā eiloa ne tapuaki i ei?

¹⁶ Fakamuli ifo, i te taimi ne faite ei ne Solomona te faletapu i Ielusalema, e isi se akoakoga tāua e maua ne tatou i tena ‵talo. E pelā mo pati a Setefano, “a te Atua Tafasili i te Maluga e se nofo i fale e faite ki lima.” (Galu. 7:48; 2 Nofo. 6:18) E mafai o fakaaoga ne Ieova a te faletapu ke fakalauefa atu ei ana fuafuaga, kae e se nofo a ia i loto i ei. Kaia la e ma‵natu aka ei a nisi tino tapuaki me e fakalagolago eiloa a te faiga o te tapuakiga tonu ki se fale telā ne faite ne tāgata? Ne fakaoti ne Setefano a te kinauga tenā mai te sikimaiga o pati i te tusi ko Isaia: “A te lagi ko toku nofogaaliki, kae ko te lalolagi ko te mea e tuku ei oku vae. Se a la te vaegā fale ka faite ne koutou mō oku? ko muna a Ieova. Io me tefea toku koga malōlō? E a, e seki faite ne au a mea katoa konei ki oku lima?”—Galu. 7:49, 50; Isa. 66:1, 2.

17. Ne fakaasi atu pefea ne Setefano i tena lāuga (a) a faifaiga a ana tino fakalogo‵logo mo te (e) tena saga atu ki ‵losiga ne fai e uiga ki a ia?

¹⁷ Kafai e onoono koe ki te lāuga a Setefano i te Sanetulini mai te kamataga ke oko mai ki te taimi nei, e a, e lotomalie koe me ne fakaasi atu ne ia mo te atamai a te ‵se o ‵losiga a ana tino ‵teke? Ne fakaasi mai ne ia me i a Ieova e se faigata io me tautali katoatoa atu ki tuu mo aganuu, kae ko ia e faigofie kae  fai ne ia a fakamafulifuliga ke fakataunu ei ana fuafuaga. E se malamalama a tino kolā ne fakatāua malosi ne latou te gali o te faletapu i Ielusalema, kae ne tautali katoatoa atu ki Tulafono a Mose, i te pogai tāua o te Tulafono mo te faletapu! Ne sae aka i te lāuga a Setefano se fesili tāua: E a, e se fakaasi atu ne koe a tou āva ki te Tulafono mo te faletapu mai te fakalogo katoatoa ki a Ieova? E tonu, ne fakaasi faka‵lei atu ne Setefano i ana pati me ne taumafai a ia o fai te toe mea e mafai ke fakalogo ei ki a Ieova.

18. I auala fea e ‵tau ei o fakaakoako tatou ki a Setefano?

¹⁸ Ne a mea e mafai o tauloto ne tatou mai te lāuga a Setefano? Ne masani ‵lei a ia mo te Tusi Tapu. E penā foki tatou, e ‵tau o fakatāua malosi ne tatou a akoakoga e tauloto ne tatou mai te Muna a te Atua māfai e ma‵nako tatou ke ‘akoako ‵tonu eiloa ne tatou a te munatonu.’ (2 Timo. 2:15) E mafai foki o tauloto tatou e uiga ki te alofa mo te atamai o Setefano. Ne kaitāua malosi eiloa ana tino fakalogo‵logo, kae ne kufaki a ia kae tumau i te faipati atu ki mea kolā e fakatāua malosi ne tāgata konā. Ne faipati atu foki a ia mo te āva ki a latou mai te fakasino atu ki toeaina ma‵tua e pelā me ne “tamana.” (Galu. 7:2) E ‵tau foki o fakaasi atu ne tatou a “te agaga o te filemu mo te āva lasi” ki te Muna a te Atua.—1 Pe. 3:15.

19. Ne folafola atu pefea ne Setefano mo te loto toa a te fakamasinoga ka fai ne Ieova ki te kau Sanetulini?

¹⁹ E se fakatalave eiloa tatou mai te folafola atu o muna‵tonu mai te Muna a te Atua i a tatou e ma‵taku i te mea ma se fia‵fia a tino ki ei; io me fakamāmā aka ne tatou a te fekau a Ieova. E fai a Setefano e pelā me se fakaakoakoga ‵lei. Ne iloa ne ia me e seai se aoga o fakamaoniga katoa kolā ko oti ne fakaasi atu ne ia i mua o te Sanetulini. Tela la, e auala i te agaga tapu, ne fakaoti ne ia tena lāuga mai te fakaasi atu mo te loto toa me e ‵pau eiloa latou mo olotou tupuga kolā ne ‵teke atu ki a Iosefa, Mose mo te kau pelofeta katoa. (Galu. 7:51-53) E tonu, ko famasino eiloa o te Sanetulini ne tamate ne latou a te Mesia, telā ne folafola mai ne Mose mo te kau pelofeta katoa me ka vau. E tonu, ko oti ne ‵teke katoatoa atu latou ki Tulafono a Mose!

20, 21. Ne ‵saga atu pefea a te Sanetulini ki pati a Setefano, kae ne fakamalosi pefea a ia ne Ieova?

²⁰ Ne kaitāua malosi a famasino konā ki fakamatalaga ‵tonu kolā ne fai atu ne Setefano. Ne kamata o ū olotou nifo i te kaitāua kae ne fakaasi atu ei ne latou te malalo o te lotou tulaga. Kāti ne lavea ne Setefano me e seai se alofa fakamagalo ka maua ne ia, e pelā eiloa mo tena Matai ko Iesu.

²¹ Ne manakogina ne Setefano a te loto malosi ke fakafesagai atu ki mea ka ‵tupu, kae seai se fakalotolotolua me ne maua ne ia a fakamalosiga mai te fakaasiga ne tuku atu ne Ieova ki a ia. Ne lavea ne Setefano te ‵malu o te Atua, e pelā foki mo Iesu e tu i te feitu fakaatamai o Ieova! I te taimi ne fakamatala atu ei ne Setefano a te fakaasiga tenā, ne ‵pono ne famasino olotou taliga.  Kaia? Mai mua atu i ei, ne fai atu ne Iesu i mua o te fono eiloa tenei me i a ia ko te Mesia, kae ko pili fua a ia o nofo i te feitu fakaatamai o tena Tamana. (Male. 14:62) E fakaasi mai i te fakaasiga ne oko ki a Setefano me ne faipati a Iesu ki te mea tonu. Ko oti eiloa ne fakatogafiti kae tamate ne te kau o te Sanetulini a te Mesia! Ne ‵tele atu ei latou o peipei a Setefano ke mate. c

22, 23. I auala fea ne tai ‵pau ei te mate o Setefano mo te mate o tena Matai, kae e mafai pefea o maua ne Kelisiano i aso nei a te loto talitonu e pelā mo Setefano?

²² E tai ‵pau eiloa te auala ne mate ei a Setefano mo te mate o tena Matai. Ne ‵fonu lāua i te filemu, ne tali‵tonu katoatoa lāua ki a Ieova kae fakamagalo ne lāua a tino tatino. Ne fai atu a ia, “Te Aliki ko Iesu, ke talia ne koe toku agaga,” kāti ona ko te mea ne lavea ne ia a te Tama a te tagata fakatasi mo Ieova. E mautinoa eiloa me ne iloa ne Setefano a pati fakamalosi a Iesu konei: “Au ko te toetu mo te ola.” (Ioa. 11:25) Fakamuli ifo, ne ‵talo atu a Setefano ki te Atua i se leo maluga: “Ieova, sa taui atu ne koe te agasala tenei ki a latou.” I te otiga o ana pati konei, mate atu ei a ia.—Galu. 7:59, 60.

²³ A Setefano ko te matulo muamua eiloa i soko o Keliso. (Ke onoono ki te pokisi “ I te Auala Fea ne Fai ei a ia e Pelā me se ‘Matulo’?”) Kae se mea fakafanoanoa me e se ko ia te tino fakaoti ke fai pelā me se matulo. Ke oko mai ki aso nei, ko oti ne tamate a nisi tavini fakamaoni a Ieova ne tino ‵lotu fakavalevale, tino fakapolitiki mo nisi tino ‵teke. Kae e uke a pogai e ‵tau ei o maua ne tatou te loto talitonu e pelā mo Setefano. Ko pule mai nei a Iesu e pelā me se Tupu, mai te pule malosi telā ne tuku atu ne tena Tamana ki a ia. E seai se mea e mafai o taofi ne ia a tou tagata mai te fakatuakaga o ana soko fakamaoni mai te mate.—Ioa. 5:28, 29.

24. Ne fesoasoani atu pefea a Paulo ki te tamatega o Setefano, kae ne a mea aoga ne iku mai i te mate o te tagata fakamaoni tenā?

²⁴ E isi se tamataene e igoa ki a Saulo, ne lavea ne ia a mea katoa konei ne ‵tupu. Ne talia ne ia ke tamate a Setefano, kae tausi atu foki ki gatu o tāgata kolā ne peipei ne latou a Setefano ki fatu. E se leva mai tua ifo, ne takitaki ne ia te faiga o fakasauaga e uke. Kae e aoga ‵ki a te mate o Setefano. Ne fakamalosi atu eiloa tena fakaakoakoga ki nisi Kelisiano ke tumau i te fakamaoni kae ke manumalo foki e pelā mo ia. E se gata i ei, ne salamō a Saulo—telā ne fakaigoa ki a Paulo i te fia tausaga mai tua ifo i ei—i tena tusaga ne fai ki te tamatega o Setefano. (Galu. 22:20) Ne fesoasoani atu a ia ki te tamatega o Setefano, kae fakamuli ifo ne iloa aka ne ia tena ‵se me ne fai mai a ia, penei: “Au se tino ne muna masei, ne uiga fakasaua kae fia sili i aso mua.” (1 Timo. 1:13) E mautinoa eiloa me ne seki puli i a Paulo a Setefano mo te lāuga ne fai ne ia i te aso tenā. A te tonuga loa, ne aofia i lāuga mo tusitusiga a Paulo a manatu kolā ne faipati foki ki ei a Setefano. (Galu. 7:48; 17:24; Epe. 9:24) Fakamuli ifo, ne maua ne Paulo a akoakoga tāua e uiga ki te fakatuanaki mo te loto toa mai te fakaakoakoga a Setefano, se tagata ‘ne ‵fonu i te alofa mo te ‵mana o te Atua.’ Te fesili la, E mata, e fai foki tatou penā?