1, 2. Kaia ne seki poi ei a Paulo e uiga ki fakasauaga ne fepaki mo ia i Ielusalema?

 KO TOE ‵pei atu a Paulo ki te falepuipui, mai tua o tena saoga mai se potukau kaitāua o tino. Ne seki poi eiloa a te apositolo loto finafinau tenei i fakasauaga ne fepaki mo ia i Ielusalema. Ko oti ne fakailoa atu me ka faka‵tali mai ki a ia a te “falepuipui mo puapuaga” i te fa‵kai tenei. (Galu. 20:22, 23) E tiga eiloa e se mautinoa i a ia me ne a mea ka ‵tupu ki a ia, ne iloa fua ne Paulo me ka tumau a ia i te logo‵mae ona ko te igoa o Iesu.—Galu. 9:16.

² Ko oti foki ne fakailoa atu ne pelofeta Kelisiano ki a Paulo me i a ia ka saisai kae “tuku atu . . . ki lima o tino o fenua fakaa‵tea.” (Galu. 21:4, 10, 11) Fakamuli ifo, ne ‵sala atu se vaitino o tino Iutaia o tamate tou tagata, kae e se leva ne foliga mai me ka “saesae likiliki” a ia ne te kau o te Sanetulini i te taimi ne kinau ei latou i pati ne fai atu ne Paulo. Nei la, ko ‵pei atu a te apositolo e pelā me se pagota kae ko tausigina ne sotia Loma, kae e uke a fakamasinoga mo ‵losiga ka ‵tu atu ki a ia i aso mai mua. (Galu. 21:31; 23:10) E tonu, ne manako malosi te apositolo ko Paulo ki ne fakamalosiga!

3. E maua ne tatou mai i fea a fakamalosiga ke tumau ei i te faiga o te galuega talai?

³ I aso fakaoti konei, e iloa ne tatou me “i tino katoa kolā e ma‵nako o ola kae tapuaki fakamaoni atu ki te Atua i te ‵kau fakatasi mo Keliso Iesu ka fakasauagina foki.” (2 Timo. 3:12) E ma‵nako foki tatou i nisi taimi ki ne fakamalosiga ko te mea ke tumau tatou i te faiga o te galuega talai. E fia‵fia malosi eiloa tatou ki pati fakamalosi e maua ne tatou mai ‵tou tusi mo fakatasiga kolā ne fakatoka ne “te tavini fakamaoni kae poto”! (Mata. 24:45) Ko oti ne fakamautinoa mai ne Ieova me ka seai se fili o te tala ‵lei ka manumalo. E se mafai o fakaseai atu ne latou a te potukau o ana tavini io me taofi aka te galuega talai. (Isa. 54:17; Iele. 1:19) Kae pefea la te apositolo ko Paulo? E mata, e isi ne fakamalosiga ne maua ne ia ke tumau ei a ia i te molimau katoatoa atu faitalia a ‵tekemaiga? Kafai e isi, ne a la fakamalosiga konā, kae ne saga atu pefea a ia ki ei?

4, 5. Ne a fakamalosiga ne maua ne Paulo, kae kaia ne maua ei ne ia i te taimi tonu?

⁴ Ne maua ne te apositolo ko Paulo a fakamalosiga e uke i te po mai tua o  tena saoga i te Sanetulini. E fai mai te tala ki a tatou, penei: “Ne tu atu te Aliki i ana tafa kae fai atu: ‘Ke loto malosi koe! E pelā eiloa mo te molimau maea ko oti ne tuku atu ne koe e uiga ki a au i Ielusalema, e ‵tau foki mo koe o tuku atu se molimau penā i Loma.’” (Galu. 23:11) Ona ko pati fakamalosi konā mai i a Iesu, ne talitonu ei a Paulo me ka fakasao a ia. Ne iloa ne ia me ka sao eiloa a ia ko te mea ke mafai o oko atu a ia ki Loma, ke molimau katoatoa atu ei e uiga ki a Iesu i konā.

⁵ Ne maua eiloa ne Paulo a pati fakamalosi konā i te taimi tonu. I te aso mai tua i ei, ne fakatoka ne se toko 40 tāgata Iutaia “se togafiti kae fai foki te lotou tautoga, ke se ‵kai io me inu latou seiloga ke oti ne tamate ne latou a Paulo.” E fakaasi mai i te lotou “tautoga” tenei a te ma‵nako malosi o te kau Iutaia ke tamate ne latou a te apositolo. Kafai e se manuia te lotou taumafaiga tenei, ne tali‵tonu latou me ka malaia eiloa latou. (Galu. 23:12-15) Ne talia ne faitaulaga sili mo toeaina ma‵tua a te lotou palani ke toe aumai a Paulo ki te Sanetulini o fakamasino, ke toe fakamautinoa faka‵lei aka a mea e uiga ki a ia. Kae i tena auala ki konā, ka ‵nofo fakatali‵tali ei a tino faitogafiti konā o puke a Paulo o tamate.

6. Ne iloa aka pefea a te togafiti telā ne fai ke tamate a Paulo, kae se a te fakaakoakoga e maua ne tama‵liki i aso nei mai te tala tenei?

⁶ Ne lagona ne se fakatama o Paulo a te togafiti tenei kae fakailoa atu ne ia ki a Paulo. Ne fai atu ei a Paulo ki a ia ke fakailoa atu a te mea tenā ki te takitaki kautau o te kau Loma ko Kalaotia Lusia. (Galu. 23:16-22) E fakaasi mai i konei me e fiafia a Ieova ki tamā tama‵liki, kolā e fai pelā mo te fakatama o Paulo, e loto ‵toa o fakamuamua ne latou a tino o te Atua i lō latou, kae fakamaoni o fai te mea e mafai ne latou o fai ke folafola atu ei te Malo.

7, 8. Ne a fakatokaga ne fai ne Kalaotia Lusia ke sao ei a Paulo?

⁷ I te logoga a Kalaotia Lusia, telā ne fakatonu sale ne ia a tāgata e toko 1,000, e uiga ki te palani tenei ke tamate a Paulo, ne fakatonu atu a ia ke fakamaopoopo mai se kautau e toko 470—sotia, tāgata ‵velo tao mo tāgata faka‵tele solofanua—ke tiaki ne latou Ielusalema i te po tenā kae ke tausi faka‵lei ne latou a Paulo ke oko ki Kaisaleia. Kafai ko oko atu ki konā, e ‵tau o avatu a ia ki te kovana ko Filiki. a E tiga eiloa e tai tokouke a tino Iutaia e ‵nofo atu i Kaisaleia, te koga e tu i ei te laumua o Loma i Iuta, kae ne ‵fonu eiloa i tino mai Fenua Fakaa‵tea. A mea i te koga tenā ne fakatoka faka‵lei eiloa, telā e ‵kese ‵ki mo te tulaga i Ielusalema, telā e lasi te fakailoga tino i ei kae aofia foki latou i kinauga e uke. Ne fai foki a Kaisaleia e pelā me ko te laumua o te kautau a Loma i Iuta.

⁸ E ‵tusa mo tulafono a te kau Loma, ne avatu ne Lusia se tusi ki a Filiki kae fakamatala atu i ei te tulaga o Paulo. Ne fai atu a Lusia me i te taimi ne iloa ei ne ia i a Paulo se tino Loma, ne fakasao ne ia a Paulo me “toeitiiti ko tamate” a ia ne te kau Iutaia. Ne fakaasi atu ne Lusia me e seai se mea ‵se e iloa ne ia ne fai ne Paulo “e ‵tau ei o tamate a ia io me ‵pei ki te falepuipui,”  kae ona ko te togafiti telā ne fai e uiga ki a Paulo, ko avatu ei ne ia tou tagata ki a Filiki ke fakalogologo a te kovana ki fakamatalaga a te tino e fai ki ei a ‵losiga ko fai ei sena fakaikuga ki te mea tenā.—Galu. 23:25-30.

9. (a) I auala fea ne fakaseaoga ei te saolotoga o Paulo e pelā me se tino Loma? (e) Kaia e ‵tau ei o fakaaoga ne tatou a ‵tou saolotoga e pelā me ne tino o te fenua?

⁹ E mata, e ‵tonu a fakamatalaga a Lusia kolā ne tusi atu ne ia? E se ko ana fakamatalaga katoa e ‵tonu. E foliga mai me ne taumafai a ia o tuku atu se ata ‵lei o ia ki te kovana. Ne seki fesoasoani atu a ia o fakasao a Paulo i te taimi ne iloa ei ne ia i a Paulo se tino Loma. E se gata i ei, ne seki fakamatala atu ne Lusia me ne fakatonu atu a ia ko Paulo “ke saisai . . . ki seni e lua” kae fakamuli ifo ko toe fakatonu atu “ke fakamasino mai te faiga o fakasauaga.” (Galu. 21:30-34; 22:24-29) Ne fakaseaoga ne Lusia a te saolotoga o Paulo e pelā me se tino Loma. I aso nei, e fakaaoga ne Satani a tino kolā e fia‵fia ki mea fakalotu ke fakamalosi aka ne latou a fakasauaga, kae i nisi taimi ko fakaseaoga ne latou a ‵tou saolotoga ke fai ‵tou tapuakiga. Kae e pelā mo Paulo, e mafai eiloa ne tino o te Atua o fakaaoga ne latou te lotou saolotoga e pelā me ne tino o te fenua kae ‵sala atu foki ki se fesoasoani mai te tulafono.

10. Ne a ‵losiga matagā ne fai e uiga ki a Paulo?

¹⁰ I te okoga ki Kaisaleia, ne “tausi a Paulo i te palesi o Helota” ke oko mai a tino kolā ne avaka te lotou tagi mai Ielusalema. (Galu. 23:35) E lima aso mai tua kae oko mai latou—ko te Faitaulaga Sili ko Anania, ko te loia ko Tetulo, mo nisi toeaina. Muamua la, ne tavae ne Tetulo a Filiki ona ko ana galuega e fai mō tino Iutaia. Ne fai ne ia te mea tenā ke fiafia atu a Filiki ki a ia. b Ne saga atu ei a ia ki te tagi telā ne fai e uiga ki a Paulo, kae ne fai atu a Tetulo me i a Paulo “se tagata faka‵tupu fakalavelave kae e fakaoso ne ia a tino Iutaia i te lalolagi kātoa ke ‵teke ki te malo kae e takitaki foki ne ia a te potukau fakalotu a te kau Nasaleta. Ne taumafai foki a ia o sonafai valevale a te faletapu, kae ne puke ne matou a ia.” Ne ‵kau atu a nisi tino Iutaia ki te ‵losiga tenei “kae kinau atu me e ‵tonu eiloa a pati konā.” (Galu. 24:5, 6, 9) A ‵losiga kolā ne fai me i a Paulo e faka‵tupu fakalavelave, se takitaki o se potukau fakalotu, kae sonafai ne ia te faletapu—ne ‵losiga matagā ‵ki kolā e mafai o fakasala i ei se tino ki te mate.

11, 12. Ne ‵teke atu pefea ne Paulo a ‵losiga ne fai ki a ia?

¹¹ Ne tuku atu te avanoaga ki a Paulo ke faipati. Ne kamata tena faipatiga, penei: “Ko toka ‵lei au fai atu taku fakamasakoga ke sao ei au.” Ne fakafiti  katoa ne ia a ‵losiga kolā ne fai atu e uiga ki a ia. Ne seki sonafai valevale ne te apositolo a te faletapu, io me ne taumafai a ia o ‵teke atu ki te malo. Ne fai atu a ia me ne galo a ia mai Ielusalema i “tausaga e uke” kae ne foki atu a ia mo “meaalofa” mō Kelisiano kolā ko mativa ona ko te oge io me ko fakasauaga. Ne fai atu a Paulo me mai mua o ulu atu a ia ki te faletapu, ko oti a ia ne “faka‵ma e ‵tusa mo te Tulafono” kae ne taumafai malosi a ia ke “maua se loto lagona ‵ma i mua o te Atua mo tino.”—Galu. 24:10-13, 16-18.

¹² Ne fakaasi atu ne Paulo me i a ia e fai eiloa tena taviniga tapu ki te Atua o ana tupuga kae “telā e fakaigoa ne latou ki te ‘potukau fakalotu.’” Ne fai atu a ia me e talitonu a ia ki “mea katoa kolā e fakaasi mai i te Tulafono mo tusi a te kau pelofeta.” Kae e ‵pau foki tena fakamoemoega mo te fakamoemoega o tino kolā ne avaka olotou ‵losiga e uiga ki a ia, “me ka toe‵tu mai a tino amio‵tonu mo tino sē amio‵tonu.” Ne fai atu ei a ia e uiga ki tino konā, penei: “Fai atu ki tāgata konei ke fai mai eiloa ne latou me se a te mea ‵se ne fai ne au i te taimi ne tu atu ei au i mua o te Sanetulini, i tafa o aku pati konei ne fai kae koi tu atu au i olotou mua: ‘Ona ko te toetu mai te mate ko fakamasino ei au ne koutou i te aso nei!’”—Galu. 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Kaia e mafai ei o ‵kilo atu tatou ki a Paulo e pelā me se fakaakoakoga ‵lei ke molimau atu mo te loto toa i mua o tino pule?

¹³ Ne tuku mai ne Paulo se fakaakoakoga ‵lei mō tatou māfai ko ‵tu atu tatou i mua o tino pule o te malo ona ko ‵tou tapuakiga, io me ona ko ‵losiga ‵se ne fai i a tatou ne tino faka‵tupu fakalavelave, ne tino e ‵teke ki te malo, io me ne tino o se “potukau fakalotu fakamataku.” Ne seki taumafai a Paulo o tavae fakaloiloi ne ia a te kovana, e pelā mo te mea ne fai ne Tetulo. Ne agamalu a Paulo kae āva foki. Kae i se auala apo ne fai atu ei ne ia a fakamatalaga  maea kae ‵tonu. Ne fai atu ne Paulo me i “tino Iutaia mai te kogā fenua o Asia” kolā ne ‵losi atu me ne fakalailai ne ia te faletapu e ‵galo i te taimi tenā, kae e ‵tusa mo te tulafono, e ‵tau o ‵nofo mai latou ke fakalogologo a ia ki olotou ‵losiga.—Galu. 24:18, 19.

¹⁴ Kae sili atu i ei, ne seki fakatalave a Paulo mai te tukuatuga o se molimau ‵lei e uiga ki ana talitonuga. Ne toe fakamatala atu ei ne Paulo mo te loto toa tena talitonuga ki te toetu, ko te mataupu telā ne tupu ei se kinauga lasi ‵ki i tena tuga i mua o te Sanetulini. (Galu. 23:6-10) I ana fakamatalaga konā, ne faka‵mafa eiloa ne Paulo a te fakamoemoega ki te toetu. Kaia? Me ne molimau atu a Paulo e uiga ki a Iesu e pelā foki mo tena toetuga mai te mate—se mea telā e faigata o talia ne tino ‵teke konā. (Galu. 26:6-8, 22, 23) E tonu, a te pogai tonu o te kinauga tenei ko te mataupu e uiga ki te toetu—kae maise i ei ko te talitonuga e uiga ki a Iesu mo tena toetuga.

¹⁵ E pelā mo Paulo e mafai o molimau atu tatou mo te loto ‵toa kae ka maua ne tatou te malosi mai pati a Iesu ne fai atu ki ana soko, penei: “Ka takalia‵lia a tino katoa ki a koutou ona ko toku igoa. Kae ko te tino telā e kufaki ke oko ki te gataga ka sao eiloa.” E mata, e ‵tau o manavase tatou ki ‵tou pati ka fai atu? Ikai, me ne fakamautinoa mai a Iesu, penei: “I te taimi e ave ei ne latou a koutou ki te fono, sa manava‵se e uiga ki otou pati ka fai, kae ko so se pati e tuku atu ki a koutou i te itula tenā, faipati atu, me e se ko koutou e fai‵pati, kae ko te agaga tapu.”—Male. 13:9-13.

16, 17. (a) Ne a mea ne fai ne Filiki i te taimi ne fakamasino ei a Paulo? (e) Kaia ne mataku ei a Filiki, kae se a te pogai ne manako ei a ia ke fetaui faeloa mo Paulo?

¹⁶ E se tenei te taimi muamua ke lagona ne te Kovana ko Filiki a mea e uiga ki te talitonuga Kelisiano. E fai mai te tala, penei: “Ona ko te mea e iloa ‵lei ne Filiki a mea ‵tonu e uiga ki te Ala o te Aliki [te igoa ne fakaigoa sāle ki ei a Kelisiano i aso mua], ne taofi ne ia te fakamasinoga kae fai atu: ‘Ka fai ne au se fakaikuga e uiga ki mea konei mai i a koutou māfai e oko mai ki konei a Lusia te takitaki kautau.’ Kae ne fakatonu atu a ia ki te ofisa o te kautau ke tausi a Paulo i te falepuipui kae tuku atu se tamā saolotoga ki ei, kae ke talia ana tino ke te fesoasoani atu ki a ia.”—Galu. 24:22, 23.

¹⁷ I nai aso mai tua ifo ne ‵kami mai ne Filiki mo tena avaga ko Tusila, se fafine Iutaia, a Paulo ko te mea ke “fakalogologo ki a ia e faipati ki te talitonuga e uiga ki a Keliso Iesu.” (Galu. 24:24) Kae i te taimi ne faipati ei a Paulo e uiga ki “faifaiga amio‵tonu mo te loto pulea mo te fakamasinoga telā ka oko mai, ne mataku a Filiki.” Kāti ne fai penā ona ko te sē ‵lei o tena loto lagona i mea ma‵sei ne fai ne ia i tena olaga. Ne fai atu ei a ia ki a Paulo, penei: “E ‵lei ke fano koe kea‵tea, mō te taimi nei, kae kafai e maua ne au se avanoaga ‵lei ka toe ‵kami mai ne au a koe.” Ne toe fetaui a Filiki mo Paulo i taimi e uke mai tua ifo, kae ne fai penā e se ona ko tena fia tauloto ki te munatonu, kae ne fakamoemoe loa tou tagata ke avatu ne Paulo ne tupe ma ia.—Galu. 24:25, 26.

18. Kaia ne faipati atu ei a Paulo ki a Filiki mo tena avaga e uiga ki “faifaiga amio‵tonu, te loto pulea mo te fakamasinoga telā ka oko mai”?

 ¹⁸ Kaia ne faipati atu ei a Paulo ki a Filiki mo tena avaga e uiga ki “faifaiga amio‵tonu mo te loto pulea mo te fakamasinoga telā ka oko mai”? Ke masaua, me ne fia iloa ne lāua me ne a mea e ‵tau o fai ne se tino telā e ‘talitonu ki a Keliso Iesu.’ Ne iloa ne Paulo me ne aofia lāua i faifaiga fakatauavaga sē ‵tau, amioga ma‵sei kae se amiotonu foki, tela la, ne fakamatala faka‵lei atu ne ia a mea kolā e ‵tau o fai ne tino kolā ka fai pelā me ne soko o Iesu. Ne fakaasi mai i pati a Paulo a te ‵kese ‵mao o tulaga amio‵tonu o te Atua mo te olaga telā ne ola i ei a Filiki mo tena avaga. Mai te faipatiga tenei, ne ‵tau o iloa ne lāua me ka fakamasino a tino katoa ona ko mea e mafau‵fau kae fai ne latou, kae sili fakafia atu a te fakamasinoga telā ka fai ne te Atua i lō te fakamasinoga telā ka fai ne latou ki a Paulo. E se tioa eiloa o “mataku” a Filiki!

19, 20. (a) I te faiga o te galuega talai, e ‵tau o ‵saga atu pefea tatou ki tino kolā e foliga mai me e fia‵fia kae se fia fai ne latou ne ‵fuliga e ‵tusa mo te munatonu ko iloa ne latou? (e) E iloa pefea ne tatou me i a Filiki e sē se taugasoa tonu o Paulo?

¹⁹ E isi ne tino e pelā mo Filiki e mafai o fetaui mo tatou i te galuega talai. E mafai o foliga mai me fia‵fia malosi latou ki te munatonu, kae tela la, e se ma‵nako ke fai ne latou a ‵fuliga e ‵tusa mo te munatonu ko iloa ne latou. E ‵tau o fakaeteete tatou māfai ko fetaui mo vaegā tino penei. Kae e pelā mo Paulo, e mafai o fai atu ne tatou mo te atamai a tulaga amio‵tonu o te Atua. E se taumate, ka oko ‵tonu eiloa te munatonu ki olotou loto. Kae kafai ko mautinoa i a tatou me e se mafai o tiaki ne latou olotou amioga agasala, e ‵lei ke tuku atu loa latou penā kae tumau i te salasala ki tino kolā e fia iloa ‵tonu ne latou a te munatonu.

²⁰ E pelā mo Filiki, ne mafai o iloa atu a mea i tena ‵kanoloto mai i ana pati, konei: “Mai tua o tausaga e lua ne sui a Filiki ne Pokio Feso; kae ona ko te mea ne fia maua ne Filiki te taliaga mai tino Iutaia, ne tiakina ne ia a Paulo ke nofo i te falepuipui.” (Galu. 24:27) A Filiki e sē se taugasoa tonu o Paulo. Ne iloa ne Filiki me i tino kolā e tautali i “te Ala o te Aliki” e se ne tino e ‵teke ki te malo io me ne tino kolā e taumafai o ‵fuli te tulaga o te malo. (Galu. 19:23) Ne iloa foki ne ia me ne seki ofa eiloa ne Paulo a tulafono o te kau Loma. Kae ne ‵loka eiloa a te apositolo i te falepuipui “ona ko te mea ne fia maua ne Filiki te taliaga mai tino Iutaia.”

21. Ne a mea ne ‵tupu ki a Paulo i te faiga a Pokio Feso mo fai se kovana, kae se a te mea ne fakamalosi atu ki a Paulo?

²¹ E pelā mo te mea e fakaasi mai i te fuaiupu fakaoti o te Galuega mataupu e 24, i te taimi ne sui ei ne Pokio Feso a Filiki, a ko Paulo koi ‵pei eiloa i te falepuipui. Tenā ne toe fai ei a sukesukega ki a Paulo, kae ne tu atu a ia i mua o ofisa kese‵kese. E mautinoa eiloa me i te apositolo loto toa tenei ne “avatu . . . ki mua o tupu mo kovana.” (Luka 21:12) E pelā mo te mea ka lavea ne tatou, ka fai atu ne ia se molimau ki te toe pule maluga eiloa i aso konā. Faitalia eiloa a mea katoa konei ne ‵tupu, ne seki loto vāivāi a te fakatuanaki o Paulo. E mautinoa eiloa me ne maua ne ia te malosi mai pati a Iesu, penei: “Ke loto malosi koe!”