Eaha to roto?

Tapura tumu parau

DORINA CAPARELLI | AAMU

Noa ˈtu to ˈu mamahu, e na reira faahou vau!

Noa ˈtu to ˈu mamahu, e na reira faahou vau!

E taata mamahu roa vau. No reira, a haamanaˈo ai au i te tahi mau huru tupuraa faahiahia ta ˈu i ora mai i roto i te taviniraa a Iehova, ataata noa vau.

 Ua fanauhia vau i 1934 i Pescara, hoê oire i ropu o Italia, i pihai iho i te miti Adriatique. E maha tamahine matou, e o vau te hopea. Na to ˈu papa i maiti i to ˈu iˈoa, o Dorina ïa.

 Mea au roa na to ˈu papa ia ite atu â no nia i te Atua. Ua farerei o ˈna i te mau Ite no Iehova no te taime matamua i Tiurai 1943: Ua paraparau to ˈu papa ia Liberato Ricci, hoê taata tei haapii i te Bibilia e te mau Ite no Iehova. Ua faaite taua taata ra i to ˈu papa i ta ˈna i haapii no nia i te Bibilia. Ua horoa atoa o ˈna i te hoê vea Te Pare Tiairaa ia ˈna. Tau taime noa i muri iho, ma te itoito rahi, ua haamata to ˈu papa i te faaite ia vetahi ê i te mau mea ta ˈna i haapii. Ua farii atoa to ˈu mama i te parau mau. Noa ˈtu e aita o ˈna i ite i te taio e i te papai, ua faaite atoa to ˈu mama i ta ˈna i haapii ia vetahi ê ma te faahiti i te mau irava Bibilia ta ˈna i tamau aau.

 Ua faanahohia e rave rahi ohipa i to matou fare nainai, mai te mau putuputuraa Kerisetiano. Noa ˈtu e e piti noa piha taotoraa ta matou, ua farii matou i te mau tiaau ratere e te mau pionie no te taoto i te fare.

 Aita to ˈu na tuahine paari aˈe i anaanatae i te Bibilia. I muri iho, ua faarue raua i te fare a faaipoipo atu ai. Mea au roa râ na ˈu e ta ˈu tuahine Cesira i te faarooraa i to mâua metua tane e taio i te Bibilia. Mea au atoa na mâua te mau oreroraa parau faaitoito mau a te mau taeae tei haere mai e farerei i to matou pǔpǔ.

 Pinepine au i te apiti i to ˈu metua tane e te tahi atu i roto i te pororaa. No to ˈu râ mamahu, ua titauhia ia ˈu e rave rahi avaˈe no te paraparau i te taata. Noa ˈtu râ, ua puai noa to ˈu here no Iehova e ua bapetizohia vau i Tiurai 1950. Ua vauvau te hoê taeae i te oreroraa parau bapetizoraa i to matou fare. I muri iho, ua haere matou i te miti no te bapetizoraa. Te matahiti i muri iho, ua tonohia hoê taeae e ta ˈna vahine ei pionie taa ê i to matou oire e pinepine au i te poro na muri ia raua. Rahi atu vau i te poro, ohie atu â ïa no ˈu i te paraparau i te taata. Ua faahiahia roa vau i tera tuhaa taviniraa ia Iehova.

Te hoê faaotiraa tei taui roa i to ˈu oraraa

 O Piero Gatti ta matou tiaau haaati matamua. a Ua faaitoito o ˈna ia ˈu ia riro ei pionie e ia haere atoa i te hoê vahi e hinaaro-rahi-hia te feia poro. Aita roa ˈtu hoi au i feruri aˈe i te reira. I to matou vahi, e peu matauhia no te mau tamahine ia faaea i te fare tae roa ˈtu i te mahana e faaipoipo ai ratou. No reira, i Mati 1952, ua haamata vau i te taviniraa pionie i to ˈu vahi nohoraa. I tera taime, aita vau i manaˈo e e taui roa tera faaotiraa i to ˈu oraraa.

 I taua taime ra, ua hinaaro atoa o Anna, hoê tuahine apî, e haamata i te taviniraa pionie. Ua haere mai ïa o ˈna e faaea e o matou, a nehenehe atu ai e poro na muri ia ˈu. I 1954, ua tonohia mâua ei pionie taa ê i Pérouse, hoê oire fatata 250 kilometera i te atea. Aita e Ite no Iehova i tera vahi.

Anna, to ˈu metua tane e o vau hou a haere ai matou i Pérouse

 Auê i te mea faahiahia! E 20 matahiti noa to ˈu e a tahi ra vau i faarue ai i to ˈu oire. Te taime i faarue ai au i to ˈu vahi nohoraa, no te haere ïa i te hoê tairururaa na muri i to ˈu na metua. I teie nei râ, mai te huru ra e ua tonohia vau i te tahi atu pae o te paraneta! Ua haapeapea rii to ˈu metua tane a manaˈo ai e o mâua Anna anaˈe i tera vahi atea. Ua haere mai ïa o ˈna e tauturu ia mâua ia imi i te hoê fare. Ua tarahu mâua i te hoê piha e ua nehenehe atoa mâua e faaohipa i tera vahi no te mau putuputuraa. I te haamataraa, o mâua anaˈe tei putuputu mai. Tera râ, aita mâua i tuu, ua poro noa mâua ma te oaoa i Pérouse e i te mau oire e oire iti i pihai iho. I muri aˈe, ua haamata mâua i te farerei i te mau taata tei hinaaro e haapii i te Bibilia. Hoê matahiti i muri aˈe, ua tae mai hoê taeae i Pérouse e ua faatere o ˈna i te mau putuputuraa no matou. I 1957, ua haamauhia hoê amuiraa iti i Pérouse e ua tonohia mâua i te tahi atu vahi.

O mâua Anna e te vahine a te hoê tiaau haaati i pihai iho i te Fontana Maggiore i Pérouse, i 1954

 Ua tonohia mâua i Terni, hoê oire iti i Italia no ropu. Ua anaanatae mâua i te poro i tera vahi no te mea rahi te taata tei anaanatae i te parau mau. Tera râ, ua faaruru mâua i te tahi mau fifi. Noa ˈtu e ua faatahurihia te faatereraa fasciste i 1943, ua tutava noa te tahi mau tia mana i te opani i te ohipa pororaa a te mau Ite no Iehova. Ua parau atoa ratou e ua titauhia ia matou ia rave i te hoê parau faatiaraa no te poro i tera e tera fare.

 Pinepine te mau mutoi i te apee i te mau Ite no Iehova. I te tahi taime, ua nehenehe matou e ape ia ratou ma te haamoˈe atu i roto i te hoê nahoa rahi. Aita râ te reira i manuïa pauroa te taime. Ua tapeahia vau e piti taime. Te taime matamua, te poro ra ïa vau na muri i te tiaau haaati. Ua tapea te mau mutoi ia mâua e ua afai ratou ia mâua i ta ratou pu. I reira, ua faahapa ratou ia mâua ma te parau e aita e parau faatiaraa ta mâua no te poro. Ua parau atoa ratou e ua titauhia ia mâua ia aufau i te hoê tute. Aita râ mâua i farii i te reira no te mea aita mâua i ofati i te ture. Ua otuitui to ˈu mafatu, ua riaria roa vau! Ua mauruuru roa râ vau ia Iehova no te mea e ere o vau anaˈe. I tera taime, manaˈo atura vau i te mau parau a te Isaia 41:13: “Eiaha e mǎtaˈu. E tauturu vau ia oe.” Ua faatiamâhia mâua e ua tuuhia teie fifi i mua i te tiripuna. Ua parau râ te haava e aita mâua i ofati i te ture. Ono avaˈe i muri iho, ua tapeahia vau no te piti o te taime. I taua taime ra, o vau anaˈe. Ua parau faahou râ te haava e aita vau i rave i te tahi noa ˈˈe ohipa ino.

Ua tavini atu â mâua ia Iehova

 Te haamanaˈo ra vau i te taime i titauhia ˈi ia haere i te hoê tairururaa e toru mahana i Naples, i te pae apatoa o Italia i 1954. Ua oaoa roa vau. I to ˈu taeraa ˈtu i te vahi tairururaa, ua apiti au i te ohipa tamâraa e ua anihia vau ia rave i te ohipa i pihai iho i te tahua. I reira, ua ite au i te hoê taurearea haviti mau, o Antonio Caparelli to ˈna iˈoa e ua tavini o ˈna ei pionie i Libye. Ua haere to ˈna utuafare e ora i Libye i te pae hopea o te mau matahiti 1930.

Antonio na nia i to ˈna faurao e piti huira ta ˈna i faaohipa i Libye

Te mahana o to mâua faaipoiporaa

 Mea peepee o Antonio e e taata itoito atoa o ˈna. Ua tere atea o ˈna na te medebara i Libye na nia i to ˈna faurao e piti huira no te poro i te mau taata no Italia tei ora i reira. I te tahi mau taime, e hapono mai o ˈna i te tahi mau rata e e pahono atu vau ia ˈna. Tera râ, i 1959, ua hoˈi o ˈna i Italia. Ua tavini o ˈna i te Betela no Roma tau avaˈe i te maoro, hou to ˈna tonoraahia ˈtu ei pionie taa ê i Viterbe, hoê oire i Italia no ropu. Rahi atu â to mâua here, no reira mâua i faaoti ai i te faaipoipo i te 29 no Tetepa 1959. Ua faaea ïa mâua Antonio i Viterbe.

 Ua hinaaro mâua i te hoê vahi no te noho atu e no te faanaho i te mau putuputuraa. Tarahu atura mâua i te hoê piha i te tahua i raro roa. E au te reira i te hoê fare toa nainai. E fare pape nainai atoa to muri. Ua tuu mâua i te roˈi i te hoê pae o te piha. Ua tuu atoa mâua i te hoê paruru i mua noa mai i te roˈi. Tera ïa to mâua piha taotoraa. No te tahi atu tuhaa o te piha, te tahi mahana e vahi faafaaearaa, e te tahi atu mahana e Piha o te Basileia ïa. E ere roa ˈtu i te mea ohie ia ora i roto i tera piha e aita vau e maiti i tera vahi no te ora o vau anaˈe. Ua oaoa roa râ vau no te mea o mâua Antonio i taua vahi ra.

I mua i te paruru tei faaohipahia ei pǎpai no te faataa ê i to mâua piha taotoraa

 I 1961, ua faatoroahia Antonio ei tiaau haaati. Tera râ, ua titauhia ia ˈna ia apiti i te hoê haapiiraa na te mau tiaau hoê avaˈe i te maoro. Te auraa ïa e e faaea vau o vau anaˈe i tera area taime. E ere i te mea ohie no ˈu, i te mau po iho â râ no te mea ua moˈemoˈe roa vau i roto i to mâua piha nainai. Ua oaoa râ vau no te mea ua faaohipa Iehova ia Antonio. Ua imi au i te ravea ia ore au e moˈemoˈe noa e ua mairi oioi roa te tau.

 E titauhia i te hoê tiaau haaati ia tere rahi. Ei hiˈoraa, ua tere mâua i Vénétie, hoê vahi i te pae apatoerau o Italia, tae roa ˈtu i te pae apatoa, i Sicile. I te omuaraa, ua haere mâua na nia i te pereoo uta taata i te mea e aita e pereoo to mâua. I te hoê taime, ua haere mâua na nia i te pereoo mataeinaa i te mau oire iti i Sicile e mea apoopoo roa te purumu. I to mâua pouraa ˈtu i te vahi tapearaa, ua tae mai te mau taeae no te farii ia mâua. E ere o ratou anaˈe. Ua afai atoa mai ratou i te hoê asini no te amo i ta mâua mau taihaa. Ua ataata noa paha te mau taata a ite ai ia mâua e to mâua ahu putuputuraa, o Antonio e to ˈna taamu arapoa. E ua apiti mâua i nau taata faaapu e te hoê asini e amo ra i ta mâua afata taihaa e tera matini patapata parau.

 Ma to ratou aau atoa, ua horoa te mau taeae i ta ratou i nehenehe, noa ˈtu i te tahi mau taime mea iti roa ta ratou mau taoˈa. I roto i te tahi mau fare, aita e pape e e fare pape. I te hoê taime, ua faaea mâua i roto i te hoê piha tei ore i faaohipahia e rave rahi matahiti i te maoro. I te po, ua hautiuti noa vau i roto i ta ˈu taotoraa, ua faaara ïa Antonio ia ˈu. Ua tatara mâua i te tapoˈi roˈi e ua ite mâua i te hoê tupuraa riaria mau, ua î te roˈi i te mau manumanu! Aita hoê aˈe ravea i te maororaa po. Ua tatara noa mâua i te rahiraa o te manumanu e ua tamata mâua i te taoto faahou.

O mâua Antonio i roto i te tuhaa haaati i te mau matahiti 1960

 E ere râ tera te tupuraa fifi roa ˈˈe no ˈu. O to ˈu mamahu râ. Te taime matamua a tere ai mâua i roto i te hoê amuiraa, mea fifi no ˈu ia faatupu i te mau auhoaraa apî. Tera râ, ua hinaaro rahi au e faaitoito e e tauturu i te mau tuahine, ua rave ïa vau i te mau tutavaraa taa ê. I te hopea o te hebedoma, maoti te tauturu a Iehova, mea ohie aˈe no ˈu ia faahoa i te mau taeae e tuahine. Auê i te mea faahiahia ia ohipa amui e te mau taeae e tuahine e ia ite atoa i to ratou aau horoa noa, to ratou taiva ore e to ratou here no Iehova.

 Ua tavini mâua tau matahiti i roto i te tuhaa haaati e mataeinaa. b I 1977, ua anihia mâua ia tavini i te Betela i Roma no te tauturu ia faaineine i te tairururaa nunaa rau “Te faaroo o te upootia” no 1978. Tau avaˈe noa i muri iho, ua riro mâua ei mero o te Betela e ua riro Antonio ei mero o te Tomite amaa.

 A tahi ra vau i tavini ai i te Betela. I te tahi râ taime, e hoˈi mai to ˈu mamahu, e ere ïa i te mea ohie ia haamatau i te mau taeae e tuahine. Maoti Iehova e te tahi atu mau mero o te Betela, ua riro te Betela mai to ˈu fare.

Te mau fifi apî ta mâua i faaruru

 I te mau matahiti i muri iho, ua faaruru mâua i te hoê fifi apî, oia hoi te fifi i te pae o te ea. I 1984, ua tâpûhia Antonio i te mafatu e ahuru matahiti i muri iho, ua fifi atu â o ˈna i te pae o te ea. E i 1999, ua parauhia mai e maˈi mariri ai taata to ˈna. E taata peepee hoi o Antonio. Aita râ o ˈna i ora mai i tera maˈi ino mau. Ua mauiui roa vau a ite ai ia ˈna i te paruparuraa mai. Na roto i te pure, ua taparu vau ia Iehova ia tauturu mai ia aupuru maitai i ta ˈu tane here. Ua taio pinepine atoa vau i te buka Salamo. Ua tamahanahana te reira ia ˈu i te taime ahoaho. Ua pohe Antonio i te 18 no Mati 1999. Ua faaipoipohia mâua fatata 40 matahiti i te maoro.

 E nehenehe oe e moˈemoˈe noa ˈtu mea rahi te taata i pihai iho ia oe. Papu, ua faaite mai to ˈu mau hoa i te Betela i te here e te tamahanahanaraa. Oia atoa te mau taeae e tuahine ta mâua i haamatau atu i te mau tere haaati. Noa ˈtu râ, aita e taˈo no te faataa i te mauiui rahi i roto i to ˈu aau no te pohe o ta ˈu tane. E moˈemoˈe roa vau, i te taime iho â râ e haere ai au i ta ˈu piha i te Betela i te po, o vau anaˈe. Na te pure, te iho haapiiraa e te taime i tauturu ia ˈu ia maitai mai. Ei faahopearaa, ua oaoa faahou vau i te haamanaˈoraa i to ˈu oraraa e o Antonio. Mea au roa na ˈu ia haamanaˈo i te mau ohipa ta mâua i rave no te mea ua ite au tei roto Antonio i te buka haamanaˈoraa a Iehova e e nehenehe au e ite faahou ia ˈna i te tia-faahou-raa.

 Mea rahi te hopoia ta ˈu i fanaˈo i te Betela. I teie nei, te tavini nei au i te tuhaa niraraa ahu. Mea oaoa roa na ˈu ia rave i te ohipa no to ˈu utuafare rahi o te Betela. Te tutava atoa nei au i te haa rahi i roto i te taviniraa. Papu, aita vau e nehenehe e rave faahou, mai i na mua ˈtu. Te oaoa noa ra vau i te faaite i te parau apî oaoa o te Faatereraa arii. Tera hoi ta ˈu i au roa i te rave, mai to ˈu apîraa mai. No reira, mea au roa na ˈu ia faaitoito i te feia apî ia riro ei pionie. Ua ite au e taviniraa faahiahia roa te reira.

“Mea oaoa roa na ˈu ia rave i te ohipa no to ˈu utuafare rahi o te Betela”

 A feruri ai i na 70 matahiti i roto i te taviniraa taime taatoa, ua ite au e ua tauturu e ua haamaitai rahi Iehova ia ˈu. Te vai noa ra tera mamahu. Ua taa râ ia ˈu e aita e haere ia ˈu ia rave i tera mau ohipa, aita anaˈe te tauturu a Iehova. Ua tere au na te mau fenua atea, ua ite au i te mau ohipa faahiahia mau e ua farerei au i te mau taata tei horoa mai i te haapiiraa faufaa no to ˈu oraraa. E nehenehe au e parau ma te papu e aita roa ˈtu vau e tatarahapa i te mau faaotiraa ta ˈu i rave.

a Te aamu o Piero Gatti itehia i roto i te tumu parau “J’avais peur de la mort” o Te Pare Tiairaa o te 15 no Tiurai 2011 (Farani).

b Te haapao ra te hoê tiaau mataeinaa e rave rahi tuhaa haaati.