Eaha to roto?

Ia au i te Bibilia . . .

E tia anei i te mau Kerisetiano ia faaohipa i te mau tiaraa i‘oa faaroo?

E tia anei i te mau Kerisetiano ia faaohipa i te mau tiaraa i‘oa faaroo?

TE FAAHITI-RAHI-HIA nei te parau no te itiraa o te mau ekalesiatiko i roto i te amuiraa faaroo kerisetiano, teie râ, eita e nehenehe e parau e te iti ra te mau tiaraa i‘oa faaroo. Mea haehaa roa vetahi, area vetahi ra, e ta‘iraa faateitei ïa to ratou. Teie vetahi mau hi‘oraa:

  • Mau upoo faatere haapaoraa: “Metua Faaturahia,” “To ’u Metua Faaturahia.”

  • Epikopo katolika (i Italia): “Tei Hanahana, Tei Teitei e Fatu Faaturahia Nia ’‘e.”

  • Karadino: “Tei Hau a‘e.”

  • Te pâpa: “Metua Mo‘a Roa.”

I te mea e mea maoro te faaohiparaahia te mau tiaraa i‘oa ra “metua faaturahia” e “epikopo,” mea varavara ïa te reira i te faahuru ê i te mau melo paroita. Teie râ, te faatia ra anei te Bibilia e ia faaohipahia teie mau tiaraa i‘oa?

“Metua faaturahia,” “epikopo” e “karadino”

I roto i te Bibilia a te arii Iakobo (beretane), hoê noa taime te papairaahia te parau ra “metua faaturahia”, i roto i te Salamo 111:9, e na ô ra e: “E mo‘a e te tia ia faaturahia [reverend na roto i te reo beretane] o to ’na ïa i‘oa.” Te i‘oa o vai? Te pahono ra te irava i muri iho mai e: “Te mǎta‘uraa i te FATU o te omuaraa ïa o te paari.” (Salamo 111:10) Te iriti nei te hoê tatararaa katolika i teie na irava e piti mai teie te huru: “E mo‘a e tei mǎta‘uhia, o to ’na ïa i‘oa. Te aveia o te ite: te mǎta‘uraa ia Yahvé [Iehova].” (Ierusalema) Inaha, te haapii nei te Parau a te Atua e e tia ia faataehia ’tu te mǎta‘u paieti, aore ra te faatura, ia Iehova ana‘e ra, te Mana hope. No reira, e tia anei ia faataehia ’tu i te mau taata?

“Ia titau te hoê taata i te toroa epikopo, te titau ra ïa oia i te hoê ohipa maitai,” o ta te aposetolo Paulo ïa i papai atu ia Timoteo. (Timoteo 1, 3:1, Bibilia a te arii Iakobo) Teie râ, te hurihia ra teie irava nei i roto i te Bibilia a Grosjean e Léturmy mai teie te huru: “E parau taiva ore teie, ia titau te hoê taata e riro ei tiaau, te imi ra ïa oia i te hoê ohipa maitai.” E piihia na te mau kerisetiano matamua o tei haapao i te mau hopoia e mau “matahiapo” e e mau “tiaau.” Ua faaohipahia anei teie mau parau ei tiaraa i‘oa? Aita. Aita roa teie mau taata i piihia “Epikopo Petero” aore ra “Matahiapo Iakobo.” Tera te tumu e, i ǒ te mau Ite no Iehova, eita roa ’tu te mau taata paari o te tavini nei i te amuiraa kerisetiano ei mau matahiapo e faaohipa i te parau ra “matahiapo” ei tiaraa i‘oa no ratou. E tano te mau parau ra “matahiapo” e “tiaau” (epikopo) i te feia i horoahia na ratou te mana e o te haapao nei i te hoê tiaraa hopoia. E faataa atoa teie mau parau i te mau huru maitatai o te feia i nominohia i nia i teie tiaraa, e tae noa ’tu i te ohipa o ta ratou e rave ra.

Eaha te tia ia parau no te tiaraa i‘oa ra “karadino”? Te vai ra anei teie parau i roto i te Bibilia? Aita, e aita e itehia ra i roto i te hoê noa ’‘e tatararaa. Inaha, te farii nei te Ekalesia katolika e e ere teie tiaraa i‘oa no roto mai i te Bibilia. Inaha, te faataa nei te Buka parau paari katolika apî (beretane) e: “No roto mai teie parau i te parau latino ra cardo, ‘tuatiraa opani.’ No te faahiti i te mau parau a te pâpa Eugène IV, ‘mai te opani fare e ohu i nia i ta ’na mau tuatiraa, mai te reira atoa, ua riro te toroa karadino ei niu e ei turu no te parahiraa aposetolo, te opani o te Ekalesia.’” Te haapapu atoa ra teie buka e “te fana‘o nei te mau karadino i te faufaa taa ê e ia piihia ratou e ‘Tei hau a‘e.’” Maoti to ratou tiaraa, e nehenehe ratou e omono i te hoê ahu ekalesiatiko e te hoê taupoo uteute. Ua fana‘o anei te mau aposetolo i teie mau ‘faufaa taa ê’? Aita, o ta te Bibilia ïa e pahono ra.

“Fatu,” “ta ’u fatu” e “metua”

E tia anei ia piihia te mau upoo faatere haapaoraa e mau “fatu”? Te piihia nei te mau epikopo a te Ekalesia no Beretane i teie tiaraa i‘oa. Mea pinepine te mau ekalesiatiko katolika i te amo i te tiaraa i‘oa ra “ta ’u fatu.” I roto i te tahi mau fenua, te horoahia nei na te mau tia a te Ekalesia apî Holane i te tiaraa i‘oa ra dominee, no roto mai i te parau latino dominus, oia hoi te auraa “fatu.” Teie râ, teie te faaueraa ta Iesu i horoa ’tu i ta ’na mau pǐpǐ: “Ua ite outou e te faaohipa nei te mau raatira o te mau nunaa i to ratou tiaraa fatu i nia ia ratou. . . . E ere râ hoê â huru i rotopu ia outou.” (Mataio 20:25, 26, Grosjean e Léturmy) Oia atoa, ua papai te aposetolo Petero e: “Eiaha ma te tia mai ei fatu i nia i te feia o tei tufahia mai na outou ra, ma te riro râ ei mau hi‘oraa i mua i te nǎnǎ.” (Petero 1, 5:3 Ierusalema) I to Iesu horoiraa i te avae o ta ’na mau pǐpǐ ma te haehaa, ua na ô atura oia e: “Te pii nei outou ia ’u e Orometua e e Fatu, e ua tano outou, no te mea oia mau â hoi au nei.” (Ioane 13:13, Ierusalema) No reira, mea tia anei ia faaohipa te mau taata i te hoê tiaraa i‘oa faaroo o te tano i te Atua e ta ’na Tamaiti ana‘e ra?

Eaha ïa no te parau ra “metua”? Te faaohipa-rahi-hia nei teie tiaraa i‘oa i rotopu i te mau katolika e te feia o te Ekalesia no Beretane. Teie râ ta Iesu i haapii atu i ta ’na mau pǐpǐ: “Eiaha e pii i te taata e ‘Metua’ no outou i nia i te fenua nei: hoê ana‘e hoi, te Metua i te ra‘i ra.” (Mataio 23:9, Ierusalema) Te iriti nei te tatararaa Parole vivante (papairaa a Kuen) i teie irava mai teie atoa huru: “Eiaha e horoa (...) i te tahi taata, i te fenua nei, i te tiaraa i‘oa ra ‘Metua.’” No te aha ’tura ïa te mau ekalesiatiko e to ratou mau taata faaroo e ofati ai i teie faaueraa a te Fatu ra o Iesu Mesia?

Te pii-atoa-hia ra te pâpa “Metua Mo‘a.” Area i rotopu i te feia e haaati ra ia ’na, te faaohipa-pinepine-hia nei te tiaraa i‘oa ra Santissimo Padre, oia hoi te auraa “Metua Mo‘a Roa.” Hoê noa taime te tiaraa i‘oa ra “Metua Mo‘a” e itehia ’i i roto i te Bibilia. (Ioane 17:11) I te mea e na te Atua ana‘e teie nei tiaraa i‘oa, e tano anei ia faataehia ’tu i te mau mea poietehia—e feia tia ore hoi no te fenua nei?

Te hoê haruraa tiaraa i te pae faaroo

E taio faahou na tatou i te Mataio 23:1-12, e tae noa ’tu te mau irava tapiri o teie irava. Te haamata ra o Iesu i te faahiti i te parau no te mau Pharisea, te hoê pǔpǔ faaroo puai no te haapaoraa ati Iuda. Mea faatura etaeta roa te mau Pharisea i te ture: e onoono na ratou i nia i te haapaoraa i te mau tuhaa haihai atoa o te Ture a Mose. Mea au roa na ratou ia faanehenehe ia ratou e ia ohipa no te huti i te ara-maite-raa i nia ia ratou iho. E haapaoraa faatiatia ta ratou—mai tei itehia na roto i te huru o ta ratou mau ahu, to ratou raveraa i te mau parahiraa ite-roa ’‘e-hia i te mau tamaaraa, to ratou maimiraa i te mau parahiraa matamua i roto i te mau sunago e to ratou piiraahia e te mau tiaraa i‘oa hanahana. E tae roa ratou i te faahepo e ia faaturahia ratou hau atu i te mau metua. E hinaaro ratou e ia piihia ratou e “metua.” Teie râ, te faaite ra o Iesu e hoê â ta ’na mau pǐpǐ atoa: e mau tamarii ana‘e ratou na te Atua. Ia faaohipahia te tahi tiaraa i‘oa o te patoi ra i te reira, te haruhia ra ïa ma te teoteo i te hoê tiaraa e tano no te Atua ana‘e; no reira o Iesu i opani ai e ia faaohipahia te parau ra “metua” ei tiaraa i‘oa faahanahana i te pae faaroo. Te haapapu ra oia i te mea e hoê ana‘e Metua ta ta ’na mau pǐpǐ i roto i te faaroo, oia hoi o Iehova.

E ere anei i te mea papu e te tia nei e rave rahi mau ekalesiatiko i roto i te hoê ‘vahi mo‘a’ i faahereherehia na te Atua e na ta ’na Tamaiti? e mea pinepine e horoahia na te mau taata tia ore i te hoê faatura te tia ia horoahia na te Atua e na te Mesia ana‘e? Aita te mau kerisetiano mau e faaohipa nei i te mau tiaraa i‘oa faaroo faatiatia, e aita atoa ratou e tuu nei i te mau taata i nia i te hoê tiaraa ekalesiatiko teitei. Hoê ana‘e i‘oa ta te mau Ite no Iehova no te paraparau atu i to ratou mau tiaau: ‘taeae.’ (Petero 2, 3:15). Ua tuea maitai ïa te reira e te mau parau a Iesu: “E taeae ana‘e outou.”—Mataio 23:8, Ierusalema.