Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Papai Kanaana i tahito ra i nia i te hoê farii araea e 3 000 matahiti to te reira, o te faaite ra i te hoê i‘oa Bibilia

Hoê iˈoa o te Bibilia i nia i te hoê farii tahito

Hoê iˈoa o te Bibilia i nia i te hoê farii tahito

I 2012, ua itehia mai i te feia ihipǎpǎ te mau huˈahuˈa o te hoê farii araea e 3 000 matahiti to te reira. Ua maere roa te feia maimi. No te aha? E ere no te mau huˈahuˈa o te farii, no te mau taˈo râ i papaihia i nia iho.

I to te feia ihipǎpǎ tapiriraa i te mau huˈahuˈa farii, tera te papai Kanaana ta ratou i ite i nia iho: “Eshbaal Ben Beda.” Teie ïa te auraa: “Esebaala, tamaiti a Beda.” A tahi ra te feia ihipǎpǎ a ite ai i teie iˈoa papaihia i nia i te hoê taoˈa no tahito ra.

Te vai ra te tahi taata piihia Esebaala i roto i te Bibilia. Hoê o na tamaiti teie a te arii Saula. (Par. 1, 8:33; 9:39) Ua parau te orometua ra o Yosef Garfinkel, hoê o na feia tei itea mai ia ratou te farii: “Mea anaanatae ia tapao e, te iˈoa Esebaala faahitihia i roto i te Bibilia, e teie nei, i roto i te mau buka a te feia ihipǎpǎ, ua itehia te reira i te tau noa o te arii Davida.” E hiˈoraa ê atu teie o te faaite ra e nafea te ihipǎpǎ e turu ai i te Bibilia.

I roto i te Bibilia, ua pii-atoa-hia Esebaala te tamaiti a Saula o Isa-boseta. (Sam. 2, 2:10) No te aha “baala” i tauihia ˈi ei “boseta”? Ua faataa te feia maimi e aita te taata papai o te buka piti a Samuela ra i faaohipa i te iˈoa Esebaala no te mea e haamanaˈo te ati Iseraela ia Baala, te atua o te vero ta te ati Kanaana i haamori na. I roto râ i te buka Bibilia o te Paraleipomeno hoê, e itehia te iˈoa Esebaala.