Eaha to roto?

Tapura tumu parau

AAMU

Tutava i te pee i te mau hiˈoraa maitai

Tutava i te pee i te mau hiˈoraa maitai

Ua ani au ia Izak Marais, “Ua ite oe ehia matahiti to ˈu?” Pahono maira oia, “Ua ite maitai au ehia matahiti to oe.” Ua taniuniu mai oia ia ˈu i Colorado mai Patterson, New York. E faataa ˈtu vau no te aha mâua i tauaparau ai i nia i te reira.

UA FANAUHIA vau i Wichita, Kansas, Marite i te 10 no Titema 1936, o vau te matahiapo o na tamarii e maha. E mau tavini taiva ore ia Iehova to ˈu na metua, William raua Jean. E tavini o te amuiraa to ˈu papa, e parauhia i teie nei, tiaau o te tino matahiapo. Ua haapii to ˈu mama i te parau mau i to ˈna mama ra, o Emma Wagner. Ua haapii Emma i te parau mau i e rave rahi taata, mai ia Gertrude Steele, o tei tavini ei mitionare i Porto Rico. * E rave rahi ïa hiˈoraa maitai ta ˈu.

UA HAAMANAˈO VAU I TE MAU HIˈORAA MAITATAI

Te pûpû ra to ˈu papa i te mau vea i te hoê aroâ

I te hoê po mahana maa, i te paeraa o to ˈu matahiti, ua pûpû mâua to ˈu papa Te Pare Tiairaa e te vea Tamahanahanaraa (A ara mai na! i teie mahana) na te taata e haere ra na te aroâ. I tera tau, ua ô atoa to matou fenua i roto i te Piti o te tamaˈi rahi. Area to ˈu papa, ua tapea oia i to ˈna tiaraa amui ore. Ua taero roa te hoê taote, ua tapiri mai ia matou e ua faaooo oia i to ˈu papa ei taata mǎtaˈu hanoa. Ua pari oia ia ˈna i te imiraa i te otoheraa eiaha o ˈna e afaihia i te tamaˈi. Ua tapiri roa ˈtu te taote i to ˈna hohoˈa mata i te hohoˈa mata o to ˈu papa e ua parau, “No te aha eita ˈi oe e tupai mai ia ˈu, taata mǎtaˈu hanoa!” Ua riaria vau, ua faahiahia roa râ vau i to ˈu papa. Aita oia i faaea i te opere i te mau vea na te mau taata e hiˈo noa ra ia raua. Te haere noa ra te hoê faehau, tuô atura te taote ia ˈna: “E hiˈo noa ïa oe teie taata mǎtaˈu hanoa?” Ua ite teie faehau e ua taero teie taata, parau atura oia: “A hoˈi i te fare, haere e haapee i to oe taero!” Haere atura raua toopiti. Te mauruuru nei au ia Iehova no te itoito ta ˈna i horoa i to ˈu papa. E piti fare hahuraa huruhuru taa ta ˈna i Wichita. E haere atoa teie taote e hahu i to ˈna huruhuru taa i ǒ!

E to ˈu na metua, i te hoê tairururaa i Wichita i te mau matahiti 1940

I te vaˈuraa o to ˈu matahiti, ua hoo to ˈu na metua i to raua fare e ua hamani raua i te hoê fare tavere nainai. I muri iho, ua haere matou i Colorado, aita i atea noa ˈˈe i te Grand Junction, no te haere e poro i te vahi e hinaarohia ra te feia poro. E pionie to ˈu na metua e e ohipa ta raua, eiaha râ ma te taime taatoa, te faaapu e te vahi faaamuraa animara. Maoti te haamaitairaa a Iehova e ta raua ohipa pororaa itoito, ua mau mai ïa te hoê amuiraa. I te 20 no Tiunu 1948, ua bapetizo to ˈu papa ia ˈu i roto i te hoê anavai iti i nia i te mouˈa, oia atoa te feia o tei farii i te parau mau, mai ia Billie Nichols e ta ˈna vahine. Ua haere raua i muri aˈe i roto i te tuhaa haaati e ua na reira atoa ta raua tamaiti e ta ˈna vahine.

E rave rahi hoa to matou o tei haa rahi ra i roto i te taviniraa ia Iehova, mai te utuafare Steele: Don raua Earlene, Dave raua Julia e Si raua Martha. Ua oaoa roa matou i te paraparau i nia i te Bibilia e o ratou e ua ohipa mau â to ratou hiˈoraa i roto i to ˈu oraraa. Ua faaite ratou ia ˈu e e faufaahia te oraraa e e oaoa atoa ia tuuhia te Faatereraa arii i te parahiraa matamua.

HAERE FAAHOU I TE TAHI ATU VAHI

I te 19raa o to ˈu matahiti, ua ani mai Bud Hasty, hoê hoa o te utuafare, ia apiti i roto i te taviniraa pionie i te Hau amui no Marite i te pae Apatoa. Ua ani mai te tiaau haaati ia haere i Ruston, i Louisiane. I reira, e rave rahi Ite no Iehova tei faaea i te haere i te mau putuputuraa e i te pororaa. Ua parau mai oia ia faatere pauroa te mau putuputuraa i te mau hebedoma atoa noa ˈtu aita e taata e haere mai. Ua faaineine mâua i te hoê vahi ta mâua i ite mai. Ua faatere mâua i te mau putuputuraa atoa. I te omuaraa, o mâua anaˈe i te putuputuraa. E taui noa mâua, e faatere hoê i te hoê tuhaa o te putuputuraa, e na te tahi ïa e pahono i te mau uiraa atoa. Mai te peu e e faahiˈoraa, e haere mâua i nia i te tahua, aita e taata i nia i te parahiraa! I muri iho, ua haamata te hoê tuahine ruhiruhia i te apiti i te mau putuputuraa. Ua haamata atoa te tahi mau piahi Bibilia e te tahi feia aita i haere faahou i te mau putuputuraa e i te pororaa i te na reira. Oioi roa ˈtura matou i te riro mai ei amuiraa.

I te hoê mahana, ua farerei mâua Bud i te hoê perepitero o te Ekalesia a te Mesia, ua paraparau oia i nia i te mau irava aita vau i ite. Ua huru ê au e ua feruri hohonu vau i ta ˈu i haapiihia mai. Hoê hebedoma, ua haapii au e tae roa ˈtu te maororaa po no te imi i te mau pahonoraa i ta ˈna mau uiraa. Ua tauturu mau â te reira ia ˈu ia haapuai i to ˈu auhoaraa e o Iehova e ua hinaaro vau e farerei i te tahi atu â perepitero.

I muri iti noa ˈˈe i te reira, ua ani mai te tiaau haaati ia haere i El Dorado i Arkansas, no te tauturu i te hoê amuiraa. A faaea noa ˈi au i ǒ, ua titau-pinepine-hia vau ia haere i Colorado i mua i te hoê tomite no te faaoti o vai te faaôhia no te tau faehau. I te hoê taime a tere ai au e te tahi mau pionie, ua û matou i Texas, e ua ino roa to ˈu pereoo. Ua taniuniu matou i te hoê taeae, ua haere mai oia e tii ia matou e ua haere matou i to ˈna fare e i te putuputuraa. I reira, ua faaarahia te amuiraa no nia i to matou ati purumu, e ua horoa mai te mau taeae i te tahi moni. Ua hoo atoa te taeae i to ˈu pereoo no te hoê tino moni fatata 2 500 farane.

Ua haere matou i Wichita. I ǒ, ua tavini hoê hoa piri no matou ei pionie, o McCartney to ˈna iˈoa. E pii noa matou ia ˈna Doc. E hoa rahi matou ta ˈna na tamaiti maehaa, Frank raua Francis. Ua hoo mai ratou i to ratou pereoo tahito ia ˈu fatata 2 500 farane, hoê â tino moni e to ˈu pereoo ino. A tahi ra vau a ite papu ai e i to ˈu tuuraa i te Faatereraa arii i te parahiraa matamua i roto i to ˈu oraraa, ua horoa mai Iehova i te mau mea ta ˈu i hinaaro mau. I tera tere, ua haafarerei te utuafare McCartney ia ˈu i te hoê tuahine nehenehe, o Bethel Crane to ˈna iˈoa. Ua tavini to ˈna mama, o Ruth, i Wellington, Kansas, ei pionie e tae roa i te 90raa o to ˈna matahiti. Ua faaipoipo mâua Bethel aita i naea hoê matahiti i muri aˈe, i 1958, e ua haamata mâua i te taviniraa pionie i El Dorado.

TITAU-MANIHINI-RAA FAAHIAHIA MAU

Ua hinaaro mâua e pee i te mau hiˈoraa maitatai a paari mai ai, ua faaoti ïa mâua e farii i te mau titau-manihini-raa atoa no ǒ mai i ta Iehova faanahonahoraa. Ua tonohia mâua ei pionie taa ê i Walnut Ridge i Arkansas. I muri aˈe, i 1962, ua oaoa roa mâua i te titau-manihini-raahia mai no te 37raa o te piha haapiiraa no Gileada. Ua oaoa roa mâua e tei roto atoa Don Steele i ta mâua piha haapiiraa. I muri aˈe i te faatuiteraahia matou, ua tonohia mâua Bethel i Nairobi, i Kenya. Ua oto mâua i te faarueraa ia New York. I to mâua râ tapaeraa i te tauraa manureva no Nairobi, a ite ai i to tatou mau taeae o tei haere mai e farerei ia mâua, ua oaoa roa mâua!

Mary raua Chris Kanaiya i roto i te taviniraa i Nairobi

Aita i maoro, ua au roa mâua i Kenya e i te poro i reira. O Chris raua Mary Kanaiya ta mâua mau piahi Bibilia matamua tei farii i te parau mau. Tei roto noa â raua i te taviniraa taime taatoa i Kenya. I te matahiti i muri aˈe, ua anihia mâua ia haere i Kampala, i Uganda. O mâua na mitionare matamua i tera fenua. Mea au roa i tera mau taime no te mea e rave rahi o tei hinaaro e haapii i te mau pue parau mau Bibilia, e ua riro mai ratou ei taeae e tuahine no tatou. Tera râ, i muri aˈe toru matahiti e te afa i Afirika, ua hoˈi mâua i Marite no te haamau i te hoê utuafare. Ua rahi aˈe to mâua oto i to mâua faarueraa i te fenua Afirika i te mahana a faarue ai mâua ia New York. Ua here roa mâua i te feia i Afirika e ua manaˈo mâua e hoˈi i reira ia tae i te hoê mahana.

TE HOÊ HOPOIA APÎ

Ua haere mâua i te pae tooa o te râ o Colorado, i reira to ˈu na metua i te oraraa. Tau taime i muri aˈe, ua fanau mai ta mâua e tamahine, o Kimberly to ˈna iˈoa, e 17 avaˈe i muri aˈe, ua fanauhia mai o Stephany. Mea faufaa roa no mâua ta mâua hopoia apî ei metua. Ua haa rahi mâua no te haapii i te parau mau i ta mâua na tamahine nehenehe mau. Ua hinaaro mâua e pee i te mau hiˈoraa maitatai ta vetahi i vaiiho mai. Ua ite mâua e e nehenehe te hiˈoraa maitai e ohipa i nia i te tamarii, aita râ i papu e e tavini ratou ia Iehova a paari mai ai. Teie râ hoi, ua faarue hoê taeae e tuahine to ˈu i te parau mau. Mea maitai e e pee faahou raua i te mau hiˈoraa maitai o tei vaiiho-atoa-hia mai ia raua.

Ua oaoa roa mâua i te aupuru i ta mâua na tamahine, a tutava noa ˈi i te rave amui i te tahi mau ohipa. I te mea hoi e ua faaea matou piri ia Aspen, i Colorado, ua haapii matou i te faahee i nia i te hiona, ia nehenehe matou e haere e faahee i te tahi taime. E taime ïa teie no mâua no te tauaparau e ta mâua na tamahine a paiuma ˈi matou na nia i te mau matini utaraa taata. E haere atoa matou e to matou fare tavere, mea anaanatae te mau aparauraa a parahi noa ˈi i mua i te auahi. Noa ˈtu mea apî â raua, ua ui raua i te mau uiraa mai teie, “Eaha ta ˈu e rave ia paari au?” e “Teihea huru taata ta ˈu e faaipoipo?” Ua tutava mâua i te haapii i ta mâua na tamahine ia here ia Iehova. Ua faaitoito noa mâua ia raua ia riro te taviniraa taime taatoa ei fa na raua e ia faaipoipo noa i te hoê taata hoê â fa e ta raua. Ua tutava atoa mâua i te tauturu atu ia taa ia raua e mea au aˈe eiaha e faaipoipo oioi. E pinepine mâua i te parau atu, “A faaea taa noa e tae roa i te taime a naea ˈi to orua 23 matahiti.”

Ua pee mâua i te hiˈoraa o to mâua nau metua e ua haa rahi no te apiti i te mau putuputuraa e no te haere tamau i roto i te taviniraa e te utuafare. Ua rave mâua i te faanahoraa ia faaea mai vetahi i roto i te taviniraa taime taatoa i te fare. Pinepine atoa mâua i te tauaparau i te oaoa ta mâua i ite ei mitionare. Ua tiaturi mâua e ia tae i te hoê mahana, e haere matou e maha i te fenua Afirika. Ua hinaaro roa ta mâua na tamahine e haere.

E haapiiraa utuafare tamau noa ta matou. E faaohipa matou i te mau tupuraa o te nehenehe e tupu i te fare haapiiraa e na ta mâua na tamahine e rave i te tuhaa o te Ite no Iehova tei pahono i te mau uiraa. Ua au roa raua e haapii mai te reira, e ua rahi atu â to raua tiaturiraa. A paari mai ai râ, ua amuamu raua i te tahi taime no nia i te haapiiraa utuafare. I te hoê taime, ua toaruaru roa vau, parau atura vau ia raua ia haere i roto i to raua piha e aita te haapiiraa e ravehia. Ua huru ê roa raua, haamata ˈtura raua i te taˈi e te parau mai e e hinaaro raua e haapii. I muri iho, ua taa ia mâua e ua tauturu mau â mâua ia raua ia haafaufaa i te haapiiraa no nia ia Iehova. A mairi ai te tau, ua au roa raua e haapii e ua ohie atoa no raua ia faaite mai i to raua mau manaˈo e huru aau. I te tahi taime, ua riro ei mea fifi roa ia faaroo ia raua ia parau mai e aita raua e farii i te hoê haapiiraa Bibilia. Tera râ, ua ite maitai mâua i to raua huru. I muri aˈe a haaferuri ai mâua ia raua, e farii raua i te mau ture aveia a Iehova.

FAATANO ATU Â I TE MAU TAUIRAA

Ua hemo oioi te mau matahiti a aupuru ai mâua i ta mâua na tamahine. Maoti te tauturu e te aratairaa a te faanahonahoraa a te Atua, ua rave mâua i ta mâua hopoia e haapii i ta mâua tamarii ia here ia Iehova. Ua mauruuru roa mâua a haamata ˈi raua i te tavini ei pionie i te otiraa ta raua haapiiraa tuarua. Ua haapii atoa raua i te ohipa no te aufau i ta raua mau haamâuˈaraa. Ua haere raua i Cleveland, i Tennessee e e piti atu â tuahine, no te tavini i te vahi e hinaaro-rahi-hia te feia poro. Ua mihi roa mâua ia raua. Ua oaoa râ mâua i te iteraa e ua faaohipa raua i to raua oraraa i roto i te taviniraa taime taatoa. Ua haamata faahou mâua Bethel i te tavini ei pionie, e maoti te reira i ohipa ai mâua i muri aˈe ei mono i roto i te tuhaa haaati e i te mau tairururaa.

Hou ta mâua na tamahine a haere ai i Tennessee, ua haere raua i Lonedona i Beretane, e mataitai i te amaa. Ua farerei mai ia Stephany, 19 matahiti to ˈna i tera taime, hoê taeae apî mero o te Betela, o Paul Norton to ˈna iˈoa. I te tahi atu tere, ua farerei o Kimberly, hoê o to ˈna hoa ohipa, Brian Llewellyn. I te 23raa o to ˈna matahiti, ua faaipoipo Stephany ia Paul. E te matahiti i muri aˈe, i te 25raa o to ˈna matahiti, ua faaipoipo Kimberly ia Brian. Ua faaea taa noa ïa raua e tae roa i te faito 23 matahiti. Ua oaoa roa mâua i te hoa faaipoipo ta raua i maiti.

Paul raua Stephany, Kimberly raua Brian i te amaa no Malawi i 2002

Ua parau mai ta mâua na tamahine e ua tauturu te mau hiˈoraa ta mâua e ta to raua papa e mama ruau i vaiiho mai ia ‘mata i te imi i te Faatereraa arii na mua roa,’ noa ˈtu te fifi ra raua i te pae moni. (Mat. 6:33) I Eperera 1998, ua titau-manihini-hia o Paul raua Stephany i te 105raa o te piha haapiiraa no Gileada, e ua tonohia raua i Malawi, i Afirika. I te hoê â taime, ua titau-manihini-hia Brian raua Kimberly ia ohipa i te Betela no Lonedona e i muri aˈe, ua tonohia raua i te Betela i Malawi. Ua oaoa roa mâua no te mea ua rave ta mâua na tamahine i te ohipa maitai roa ˈˈe i to raua oraraa.

TE TAHI ATU TITAU-MANIHINI-RAA FAAHIAHIA MAU

I Tenuare 2001, mai ta ˈu i faahiti i te omuaraa, ua taniuniu mai taeae Marais, tiaau o te mau tuhaa huriraa. Ua faataa mai oia e ua faanaho te mau taeae i te hoê faaineineraa o te tauturu i te feia huri na te ao atoa nei ia taa maitai atu â i te mau papai reo Beretane. Noa ˈtu e 64 matahiti to ˈu i tera taime, ua hinaaro ratou e faaineine ia ˈu ia riro vau ei taeae e horoa i te haapiiraa. Ua pure mâua Bethel no nia i te reira e ua paraparau mâua i to mâua na metua vahine no te ite i to raua manaˈo. Noa ˈtu e ua paari raua e aita raua e nehenehe e tauturu mai, ua hinaaro raua ia haere mâua. Ua taniuniu atu vau e ua parau e e oaoa roa mâua i te farii i teie titau-manihini-raa faahiahia mau.

Ite atura to ˈu mama e e maˈi mariri ai taata to ˈna. Parau atura vau ia ˈna e e faaea mâua e tauturu i to ˈu tuahine Linda ia haapao ia ˈna. Ua patoi mama e ua parau, “E ino roa ˈtu â paha ia vau, mai te peu e aita orua e haere.” Tera atoa to Linda manaˈo. Ua mauruuru roa mâua e ua ineine raua i te rave i tera huru haapaeraa, no te tauturu atoa a te mau taeae e tuahine no tera vahi. Hoê mahana i muri aˈe i to mâua haereraa i te Pu haapiiraa a te mau Ite no Iehova i Patterson, ua taniuniu mai Linda no te faaite e ua pohe mama. Mai ta ˈna i faaitoito ia mâua ia rave, ua haa rahi mâua i roto i teie hopoia apî.

Ua oaoa roa mâua i te faarooraa e ua tonohia mâua na mua roa i te amaa no Malawi, i reira ta mâua na tamahine e ta raua tane i te taviniraa. Mea oaoa ia ite faahou te tahi i te tahi. I muri aˈe, ua haere mâua i Zimbabwe e i Zambie no te horoa i tera faaineineraa. I muri aˈe e toru matahiti e te afa to mâua horoaraa i tera faaineineraa, ua hoˈi mâua i Malawi no te papai i te aamu o te mau Ite no Iehova o tei hamani-ino-hia no to ratou tiaraa amui ore Kerisetiano. *

I roto i te taviniraa e ta mâua na mootua

I 2005, ua oto faahou mâua i te faarue i te fenua Afirika. Ua hoˈi mâua i te fare i Basalt, i Colorado. Te tamau râ mâua Bethel i te tavini ei pionie i reira. I 2006, ua hoˈi mai Brian raua Kimberly e ora i pihaiiho noa i ǒ mâua no te aupuru i ta raua na tamahine e piti, Mackenzie raua Elizabeth. Tei Malawi noa â o Paul raua Stephany, tei roto Paul i te Tomite amaa i te taviniraa. I teie nei, fatata 80 matahiti to ˈu, mea oaoa roa na ˈu ia ite i te mau tane apî, o tei ohipa e o vau, e amo i te mau hopoia o ta ˈu i amo na. No te maitai o ta mâua mau tamarii e ta mâua nau mootua, ua tutava mâua i te pee i te mau hiˈoraa o ta vetahi i vaiiho mai. Ua hopoi mai te reira i te oaoa rahi.

^ A hiˈo i Te Pare Tiairaa o te 1 no Me 1956 api 269-272, e o te 15 no Mati 1971 api 186-190 no te haapii atu â no nia i te ohipa mitionare o te mau mero o te utuafare o Steele (Farani).

^ Ei hiˈoraa, a hiˈo i te aamu o Trophim Nsomba i roto i Te Pare Tiairaa o te 15 no Eperera 2015, api 27-31.