Eaha to roto?

Tapura tumu parau

AAMU

Te mau haamaitairaa ia rave tatou i ta Iehova i faaue mai

Te mau haamaitairaa ia rave tatou i ta Iehova i faaue mai

Ua horoahia mai te tahi tuhaa taviniraa taa ê ia mâua ta ˈu tane, to ˈu taeae e ta ˈna vahine. I tera iho â taime ua parau matou, “Na reira ïa!” No te aha matou i farii ai i taua tuhaa taviniraa ra, e mea nafea Iehova i te haamaitairaa ia matou? E faatia ˈtu vau na mua i to ˈu oraraa na mua ˈˈe.

UA FANAUHIA vau i 1923 i Hemsworth, hoê oire iti i Yorkshire, Beretane. E taeae to ˈu mea paari aˈe ia ˈu, o Bob to ˈna iˈoa. I te ivaraa o to ˈu matahiti, ua noaa mai i to ˈu papa te tahi mau buka o te faataa ra mea nafea te haapaoraa hape i te haavareraa i te taata. Ua maere roa papa i ta ˈna i taio. Aita o ˈna i afaro i te mea e aita te ohipa ta te mau aratai haapaoraa e haapii ra e tuati ra i ta ratou e rave ra. Tau matahiti i muri aˈe, ua haere mai Bob Atkinson i to matou fare e ua pata i te hoê oreroraa parau haruharuhia a te taeae Rutherford. Taa ˈtura ia matou e, teie oreroraa parau, na te pǔpǔ ïa o tei pia i te mau buka ta papa i taio. Ua titau to ˈu na metua ia taeae Atkinson no te tamaa i te fare i te mau po atoa e ua pahono oia i ta matou mau uiraa Bibilia e rave rahi. Ua titau manihini oia ia matou no te mau putuputuraa i ǒ te hoê taeae tau kilometera noa te atea. Haamata ˈtura matou i te apiti tamau i te mau putuputuraa. Haamauhia ˈtura hoê amuiraa iti i Hemsworth. I muri iti noa ˈˈe, ua haere mai te tahi mau tiaau ratere (parauhia i teie nei tiaau haaati) e faaea ia matou ra, e ua haere mai te tahi mau pionie no te mau amuiraa i pihai iho e tamaa i ǒ matou. Ua riro teie mau taeae e tuahine ei hiˈoraa maitai roa no ˈu.

I tera tau, ua haamau to ˈu utuafare i te hoê taiete tapihooraa. Ua parau râ papa i to ˈu taeae, “Mai te peu e hinaaro oe e rave i te taviniraa pionie, e vaiiho tatou i teie ohipa.” Tera iho â ta Bob i rave, ua faarue oia i te fare e ua riro mai ei pionie i te 21raa o to ˈna matahiti. Piti matahiti i muri mai, i te 16raa o to ˈu matahiti, ua riro atoa mai au ei pionie. I te mau hopea hebedoma, e poro vau na muri i te tahi atu mau taata poro, e i te rahiraa o te mau mahana i roto i te hebedoma, o vau anaˈe ïa tei poro. I faaohipa na vau i te hoê matini faataˈi pehe e te hoê tareta pororaa, oia hoi te hoê tareta iti e te hoê poroi Bibilia poto i nia iho. Ua haamaitai mai Iehova ia ˈu ma te horoa mai i te hoê piahi Bibilia o tei haere i mua i te pae varua. I muri mai, mea rahi i roto i te utuafare o taua piahi ra tei haere mai i roto i te parau mau. Te matahiti i muri iho, ua nominohia vau no te tavini ei pionie taa ê, mâua Mary Henshall. Ua tonohia mâua i te hoê vahi aita e taata poro, i te tuhaa fenua o Cheshire.

I te Piti o te tamaˈi rahi, ua faaohipahia te mau vahine no te rave i te ohipa o te turu i te tamaˈi. Aita vetahi mau tavini a te tahi atu mau haapaoraa i titauhia no te haere i te tamaˈi, ua manaˈo ïa mâua e, inaha e pionie taa ê mâua, eita atoa ïa mâua e faauehia ia haere e turu i te tamaˈi. E ere râ tera ta te mau haava i faaoti, e ua faautuahia vau e 31 mahana fare auri. I te matahiti i muri iho, i te 19raa o to ˈu matahiti, ua titauhia ia haere au i mua i te mau haava e piti â taime no te mea aita to ˈu manaˈo haava i farii ia turu vau i te tamaˈi. Ua vaiiho râ te mau tia mana ia hoˈi au i ǒ ˈu i tera e piti taime. I te roaraa o tera mau tamataraa, ua ite au i te varua moˈa i te tautururaa ia ˈu, e ia Iehova i te haapuairaa mai ia ˈu.—Isa. 41:10, 13.

HOÊ APITI APÎ

Ua farerei mâua Arthur Matthews i 1946. No oti noa aˈenei ta ˈna toru avaˈe faautuaraa no to ˈna patoiraa i te haere i te tamaˈi. I te taime iho â o ˈna a matara mai ai, ua apiti atu oia i to ˈna taeae, o Dennis, e pionie taa ê oia i Hemsworth. Ua haapii to raua papa ia raua no nia ia Iehova mai to ratou nainairaa mai â, e ua bapetizohia raua i to raua taurearearaa ra. I muri iti noa ˈˈe i to raua haamataraa i te tavini ei pionie, tonohia ˈtura Dennis i Irelane. Aita ˈtura ïa e apiti faahou to Arthur. Ua maere roa to ˈu na metua i te huru o teie pionie itoito mau. Titau atura raua ia ˈna no te faaea mai ia raua ra. Ia hoˈi au i te fare, e parau mâua Arthur e na mâua e horoi i te mereti ia paia matou. I muri mai, ua haamata mâua i te papai te tahi i te tahi. I 1948, ua mau faahou Arthur i te fare auri e toru â avaˈe te maoro. Ua faaipoipo mâua i Tenuare 1949, e ta mâua fa, ia tamau noa i roto i te taviniraa taime taatoa. Ua haapao maitai mâua eiaha e haamâuˈa i te moni, e te mau mahana faafaaearaa, e haere ïa mâua e pofai i te maa hotu ia noaa mai maa moni. Maoti ta Iehova haamaitairaa, ua nehenehe mâua e tamau i ta mâua taviniraa pionie.

I Hemsworth i muri iti noa ˈˈe i to mâua faaipoiporaa i 1949

I muri iti noa ˈˈe hoê matahiti i muri mai, ua tonohia mâua i Irelane apatoerau, i Armagh na mua, e i Newry i muri iho, e Katolika te rahiraa i roto i na oire e piti. Mea etaeta te mau manaˈo no nia i te haapaoraa i tera vahi, ua ara maitai ïa mâua e ua tapea i te manaˈo faito noa a poro ai i te taata. E faatupu matou i te mau putuputuraa i ǒ te hoê taeae e tuahine e 16 kilometera te atea i to mâua faaearaa. Piri i te 8 taata tei tae noa mai i te mau putuputuraa. I te tahi taime, e faaea noa mai mâua i reira. E taoto mâua i nia i te tahua e ia poipoi aˈe, e tiapai ïa taoferaa ta matou. Mea oaoa mau ia ite i teie nei e mea rahi roa te Ite no Iehova i tera vahi.

“NA REIRA ÏA!”

Ua tavini aˈena to ˈu taeae e ta ˈna vahine, o Lottie, ei pionie taa ê i Irelane apatoerau, e i 1952, ua apiti matou e maha i te tairururaa mataeinaa i Belfast. Ua farii maitai mai te hoê taeae ia matou i to ˈna fare, ua faaea ïa matou e maha i ǒ na, oia atoa te taeae Pryce Hughes, tei riro mai i muri aˈe ei tavini o te amaa i Beretane. I te hoê po, ua tauaparau matou no nia i te hoê buka rairai apî, La voie de Dieu est une voie d’amour, e buka rairai teie tei piahia no te feia i Irelane. Ua faataa taeae Hughes e mea fifi ia poro i te mau Katolika i te Repupirita no Irelane. Ua faahepohia te mau taeae o tei ora i ǒ ia faarue te vahi ta ratou i faaea, e i turai noa na te mau perepitero i te taata ia hamani ino i te mau taeae. Ua parau Pryce, “Te hinaaro nei matou i te mau taeae e tuahine faaipoipohia, e pereoo to ratou, no te haamata i te hoê opereraa taa ê o taua buka rairai ra na tera fenua.” * I reira matou i te pahonoraa: “Na reira ïa!”

E te tahi atu mau pionie i nia i te hoê faurao e toru huira

Hoê vahi e nehenehe ai te mau pionie e faaea noa i Dublin, tei te fare ïa o Ma Rutland, hoê tuahine taiva ore o tei tavini ia Iehova e rave rahi matahiti te maoro. Ua haere atoa mâua e faaea i ǒ tau taime, e ua hoo mâua i te tahi o ta mâua mau tauihaa. I muri iho, ua haere matou e maha na nia i to Bob faurao e toru huira no te imi i te hoê pereoo. Ua itea mai ia matou hoê pereoo tahito e tere noa ra, e ua ani matou i te taata hoo ia afai mai te pereoo i te fare no te mea aita hoê noa ˈˈe i rotopu ia matou i ite i te faahoro. I tera po taatoa, ua parahi noa Arthur i nia i te roˈi a haapiipii noa ˈi i te hauti i te tauiraa tere o te pereoo. Poipoi aˈe, a tamata ˈi oia i te faahoro i te pereoo, ua haere mai te hoê mitionare o Mildred Willett to ˈna iˈoa (tei faaipoipo i muri aˈe ia John Barr). Ua ite o ˈna i te faahoro! Ua haapii mai oia ia matou e nafea ia faahoro, e i muri aˈe, ua ineine matou no te tere.

To matou fare tavere e pereoo

I muri iho, ua imi matou i te vahi faaearaa no matou. Ua parau mai te mau taeae eiaha e faaea i roto i te hoê tavere inaha hoi e nehenehe te mau taata patoi ia matou e haere mai ia po e tutui i te tavere. Ua imi ïa matou i te fare, aita râ i itea mai ia matou. I tera po, ua taoto matou e maha i roto i te pereoo. I te mahana i muri mai, ua itea mai ia matou te hoê fare tavere iti e e piti roˈi to roto. Tera ïa to matou fare. Mea maere mau ia parau, tera râ, aita matou i fifihia i te vaiihoraa i to matou fare tavere i nia i te fenua o te tahi mau taata faaapu mea maitai ratou. E poro matou i te hoê vahi e 16 tae atu 24 kilometera te atea i to matou fare tavere. Ia taui matou te vahi, e hoˈi matou e poro i te feia e ora ra i te vahi matou i tapea ˈi to matou fare na mua ˈtu.

Ua haere matou na te mau fare atoa i te pae apatoa hitia o te râ o te Repupirita no Irelane, aita te taata i patoi rahi ia matou. Ua pûpû matou hau atu 20 000 buka rairai, e ua faatae atu i te iˈoa o te feia anaanatae i te amaa no Beretane. E rave rahi hanere Ite no Iehova i tera vahi o Irelane i teie nei, auê ia haamaitairaa!

UA HOˈI MÂUA I BERETANE, E REVA ˈTURA I ÉCOSSE

Tau matahiti i muri aˈe, ua tonohia mâua i Lonedona apatoa. I muri aˈe noa tau hebedoma, ua taniuniu te mau taeae o te amaa no Beretane ia Arthur e ua parau atu ia haamata i te tuhaa haaati i te mahana i muri iho. Ua faaineinehia mâua i roto hoê hebedoma e reva ˈtura mâua i roto i ta mâua tuhaa haaati i Écosse, mea poto roa ïa te taime no Arthur no te faaineine i ta ˈna mau oreroraa parau. Ua ineine noa râ oia i te amo i te mau hopoia atoa i roto i ta te Atua taviniraa, noa ˈtu e ere mea ohie. Ua tauturu rahi mai to ˈna hiˈoraa ia ˈu. Ua au roa mâua i ta mâua ohipa i roto i te tuhaa haaati. I muri aˈe tau matahiti mâua i te pororaa i te hoê tuhaa fenua aita e feia poro, ua fanaˈo mâua i te hoê haamaitairaa rahi inaha ua nehenehe mâua e amui i e rave rahi taeae e tuahine.

I te titauraahia Arthur no te apiti i te Haapiiraa no Gileada i 1962, ua titauhia ia rave mâua i te hoê faaotiraa rahi. E 10 avaˈe te maoro o te haapiiraa, aita râ vau i nehenehe e haere na muri ia ˈna inaha aita vau i titauhia. Ua faaoti mâua e mea tano ia farii Arthur i teie titauraa. No te mea hoi e aita to ˈu e hoa pororaa pionie, ua tono faahou te amaa ia ˈu i Hemsworth ei pionie taa ê. I to Arthur hoˈiraa mai hoê matahiti i muri aˈe, ua tonohia mâua i roto i te tuhaa mataeinaa. Te fenua Écosse, Beretane apatoerau, e Irelane apatoerau ïa te tuhaa ta mâua e haapao.

HOÊ HOPOIA APÎ I IRELANE

I 1964, ua faatoroahia Arthur ei tavini o te amaa i te Repupirita no Irelane. Na mua, ua taiâ rii au i te haere i te Betela, mea au roa hoi na ˈu te taviniraa ratere. I teie nei râ, te mauruuru nei au no te fanaˈoraa taa ê e tavini i te Betela. Te tiaturi nei au e mai te peu e farii oe i te hoê hopoia noa ˈtu aita oe e hinaaro roa e amo i te reira, e haamaitai noa Iehova ia oe. I reira, ua ohipa vau i roto i te mau piha ohipa, ua faanaho vau i te mau papai i roto i te mau afata, ua tunu vau i te maa e ua tamâ i te Betela. Tau taime, ua haere atoa mâua i roto i te tuhaa mataeinaa e ua nehenehe mâua e farerei i te mau taeae na tera fenua. Hau atu â, ua ite mâua i ta mâua mau piahi Bibilia i te haereraa i mua i te pae varua. Ua faatupu tera na e piti ohipa i te hoê niu puai i rotopu ia matou te mau taeae e tuahine i Irelane. Auê ïa haamaitairaa!

HOÊ TUPURAA RAHI MAU NO TE MAU ITE NO IEHOVA I IRELANE

Te tairururaa nunaa rau matamua i Irelane, tei Dublin ïa te faatupuraahia, i 1965. * Noa ˈtu mea uˈana te patoiraa, ua manuïa maitai te tairururaa. E 3 948 feia tei tae mai, e e 65 tei bapetizohia. Ua noho na 3 500 taeae e tuahine no te mau fenua rau i te fare o te tahi mau taata i Dublin. Ua faataehia te hoê rata haamauruururaa i te fatu fare tataitahi o tei farii i te mau taeae i ǒ ratou. E ua haapopou te mau fatu fare i te haerea maitai o te mau taeae. Ua riro te reira ei tauiraa maitai mau no Irelane.

Te farii nei Arthur ia Nathan Knorr i to ˈna taeraa mai no te tairururaa i 1965

Arthur e te buka apî Ta ˈu buka aamu Bibilia reo gaélique i 1983

I 1966, ua tahoêhia te pae apatoerau e te pae apatoa o Irelane i raro aˈe i te tiaauraa o te amaa no Dublin. Mea taa ê roa teie auhoêraa i tei itehia i taua motu ra, ua amaha hoi te nunaa no te mau ohipa poritita e te haapaoraa. Ua putapû roa matou i te iteraa e mea rahi te Katolika tei haere mai i roto i te parau mau no te tavini ia Iehova na muri i to ratou mau taeae na mua ˈˈe Porotetani.

UA TAUI ROA TA MÂUA TUHAA TAVINIRAA

I 2011, ua taui roa to mâua oraraa i te amuiraahia te amaa o Beretane e to Irelane e i te tonoraahia mâua i te Betela no Lonedona. I tera taime, ua haamata vau i te haapeapea no to Arthur ea. Ua roohia oia i te maˈi Parkinson. I te 20 no Me 2015, ua faarue mai to ˈu hoa faaipoipo i te 66raa o to ˈna matahiti.

I te mau matahiti i mairi aˈenei, ua faaruru vau i te mauiui rahi, te ahoaho e te oto. Na Arthur i tauturu noa mai ia ˈu na mua ˈˈe. Te mihi nei au ia ˈna! Ia faaruru râ oe i teie mau huru tupuraa, e piri atu â oe ia Iehova. Mea oaoa na ˈu ia ite e mea here-roa-hia Arthur. Ua faataehia mai te tahi mau rata e te mau taeae e tuahine i Irelane, Beretane, e Marite atoa. Ua tauturu rahi mai teie mau rata, oia atoa te mau faaitoitoraa a Dennis, to Arthur taeae, ta ˈna vahine o Mavis, e ta raua na tamahine o Ruth raua Judy.

Hoê irava tei faaitoito rahi mai ia ˈu, o te Isaia 30:18 ïa: “E tiai râ Iehova ia faaite atu ia outou i to ˈna aroha; e ia faateiteihia oia ia faahereherehia outou. E Atua parau au hoi Iehova: e ao to te feia atoa i tiai maite ia ˈna ra.” Mea tamahanahana ia ite e te tiai maite nei Iehova i te faaafaro i to tatou mau fifi atoa e i te horoa mai i te hopoia au mau i roto i te ao apî.

Ia feruri au i na mua ˈˈe, mea papu maitai e ua aratai e ua haamaitai Iehova i te ohipa pororaa i Irelane. Mea faahiahia roa no ˈu i te mea e ua tauturu atoa vau i roto i teie ohipa. E parau mau iho â, ia rave tatou i te mau mea ta Iehova e faaue mai ia tatou, e haamaitaihia tatou.

^ A hiˈo i te Buka matahiti a te mau Ite no Iehova 1988, api 100-102 (Farani).

^ A hiˈo i te Buka matahiti 1988, api 109-112 (Farani).