Eaha to roto?

Tapura tumu parau

AAMU

E rave i te mau mea atoa no te mau huru taata atoa

E rave i te mau mea atoa no te mau huru taata atoa

“Ia bapetizo oe, e faarue au ia oe!” Teie te haamǎtaˈuraa a to ˈu papa i to ˈu mama i 1941. Noa ˈtu tera haamǎtaˈuraa, ua faaoti oia e bapetizo ia ˈna. Ei faahopearaa, ua faarue to ˈu papa ia ˈna. E vaˈu noa matahiti to ˈu i tera taime.

HOU te reira a tupu ai, ua anaanatae aˈena vau i te parau mau. Ua horoahia te tahi mau papai Bibilia na to ˈu mama e ua au roa vau i tera mau papai, te mau hohoˈa iho â râ. Aita to ˈu papa i hinaaro ia paraparau mai mama no nia i ta ˈna i haapii. Tera râ, ua hinaaro vau e ite hau atu â e mea rahi ta ˈu uiraa, ua haapii ïa oia ia ˈu aita anaˈe to ˈu papa i te fare. I reira, faaoti atura vau e pûpû i to ˈu oraraa ia Iehova. Ua bapetizohia vau i Blackpool, Beretane, i 1943, i te ahururaa o to ˈu matahiti.

UA HAAMATA VAU I TE TAVINI IA IEHOVA

Mai tera taime, ua haere tamau mâua to ˈu mama e poro. I tera tau, i faaohipa na matou i te matini faataˈi pehe no te poro. Mea rarahi tera mau matini e e maha kilo e te afa te teiaha. A feruri na ia ˈu, hoê tamaiti iti, e tamata ra i te amo i te reira!

I te 14raa o to ˈu matahiti, ua hinaaro aˈena vau e riro mai ei pionie. Ua parau mai to ˈu mama e e tia ia haere na mua vau e paraparau i te tavini no te mau taeae (parauhia i teie mahana tiaau haaati). Ua parau mai tera taeae ia tamata vau i te haapii i te hoê ohipa o te nehenehe e tauturu ia ˈu i roto i te taviniraa pionie. Tera ïa ta ˈu i rave. I muri aˈe e piti matahiti to ˈu raveraa i te ohipa, ua ani au i te hoê tiaau haaati ê atu no nia i te taviniraa pionie. Ua parau mai oia, “A haere!”

No reira, i Eperera 1949, ua horoa mâua to ˈu mama pauroa ta mâua mau tauihaa e ua haere mâua i Middleton, piri atu ia Manchester, i reira mâua i te haamataraa i te taviniraa pionie. I muri aˈe e maha avaˈe, ua maiti au i te hoê taeae ei hoa pororaa no ˈu. Ua parau mai te amaa ia haere mâua i roto i te hoê amuiraa haamau-apî-hia i Irlam. Ua tavini to ˈu mama e hoê tuahine ei pionie i roto i te tahi atu amuiraa.

Ahuru ma hitu noa matahiti to ˈu, e hopoia râ ta mâua to ˈu hoa pororaa no te faatere i te mau putuputuraa, mea iti roa hoi te mau taeae aravihi i roto i teie amuiraa apî. I muri aˈe, ua haere au i te amuiraa no Buxton, no te mea aita i rahi te feia poro e ua hinaarohia te tauturu. Ua faaineine teie mau tupuraa ia ˈu no te mau hopoia no a muri aˈe.

Te titau manihini ra matou i te taata no te hoê oreroraa parau i Rochester, New York, 1953

I 1951, ua faaî au i te hoê api parau no te apiti i te Haapiiraa Bibilia no Gileada. I muri iho, i Titema 1952, ua titauhia vau no te tau faehau. Ani atura vau eita anei ta ˈu e nehenehe e ore e rave i ta ˈu tau faehau no te mea e tiaraa tavini taime taatoa to ˈu. Aita râ te tiripuna i farii i ta ˈu aniraa, ua faautuahia vau e ono avaˈe fare tapearaa. I tera mau taime, ua tae mai ta ˈu titau-manihini-raa no te 22raa o te haapiiraa no Gileada. I Tiurai 1953, tau taime i muri aˈe a matara mai ai au, ua fano vau i New York na nia i te pahi Georgic.

I to ˈu tapaeraa ˈtu, ua haere au i te tairururaa Totaiete o te ao apî i 1953. I muri iho, ua rave au i te pereoo auahi no te haere i South Lansing, i New York, i te vahi e tupu ai te haapiiraa. No matara noa ˈtura vau mai te fare tapearaa, maa moni noa ïa ta ˈu. A pau ai au mai te pereoo auahi, ua rave au i te pereoo mataeinaa e haere ra i South Lansing. Ua ani râ vau 25 toata Marite i te tahi atu taata no te aufau i ta ˈu titeti.

TE HOÊ HOPOIA I TE TAHI ATU FENUA

I te Haapiiraa no Gileada, ua fanaˈo matou i te hoê faaineineraa faahiahia mau no te tauturu ia matou ia “faaau . . . i te mau mea atoa i te taata atoa nei.” (Kor. 1, 9:22) Ua tonohia vau, Paul Bruun, Raymond Leach, i Philipino, ua tiai râ matou e rave rahi avaˈe no ta matou parau faatia no te haere i te tahi atu fenua. I muri iho, ua rave matou i te pahi no te haere i Rotterdam, i Holane. I muri aˈe ua fano matou na te miti Mediteranea, na Suez e na te Moana Initia no te haere i Malaisie e i Hong-Kong. I muri aˈe e 47 mahana i nia i te miti, tapae atura matou i Manille i te 19 no Novema 1954.

Ua tere mâua Raymond Leach e 47 mahana na nia i te pahi no ta mâua hopoia ei mitionare i Philipino

I ǒ, ua haamatau matou i te hoê taˈere apî, te hoê fenua apî e te hoê reo apî. I te omuaraa râ, ua tonohia matou e toru i roto i te hoê amuiraa i Quezon, e rave rahi taata e paraparau i te reo Beretane i reira. I muri aˈe e ono avaˈe, te tahi noa taˈo na roto i te reo Tagalog ta matou i taa. No ta matou râ hopoia i muri iho, e taui tera tupuraa.

I te hoê mahana, i Me 1955, a hoˈi ai mâua taeae Leach i te fare i muri aˈe i te pororaa, ua tae mai te tahi mau rata o te parau ra e ua faatoroahia mâua ei tiaau haaati. E 22 matahiti noa ïa to ˈu, i roto râ i teie hopoia, e haapii atu â vau e nafea ia “faaau . . . ia ˈu iho i te mau mea atoa i te taata atoa nei.”

Te horoa ra vau i te hoê oreroraa parau i te hoê tairururaa reo Bicol

Ei hiˈoraa, ua horoa vau ta ˈu oreroraa parau matamua no te taata atoa ei tiaau haaati, i rapaeau i te hoê fare toa o te hoê oire iti. I tera tau i Philipino, i horoahia na te mau oreroraa parau i te mau vahi taata! A haere ai au e farerei i te mau amuiraa atoa o te tuhaa haaati, ua horoa vau i te mau oreroraa parau i raro aˈe te mau fare potee, i te matete, i mua i te mau vahi tairururaa no te taata atoa, i roto i te mau aua taoraraa popo, i te mau aua faafaaearaa e e pinepine i te mau poro aroâ. I te hoê taime i te oire no San Pablo, aita ta ˈu i nehenehe e horoa i ta ˈu oreroraa parau i te matete o te oire no te ûa rahi. Ua parau ïa vau i te mau taeae faatoroahia e e horoa vau i te oreroraa parau i te Piha a te Basileia. I muri aˈe, ua ani te mau taeae e nehenehe anei ta ratou e parau e e putuputuraa no te taata atoa tera, no te mea aita te reira i tupu i te hoê vahi taata!

Ua faaea noa vau i te mau fare o te mau taeae. Noa ˈtu mea haihai te mau fare, mea mâ râ. E pinepine e peue noa to ˈu roˈi i nia i te tahua raau. Tei rapae noa te vahi hapuraa pape, i te vahi pauroa te taata e ite ia oe. Ua haapii ïa vau i te hapu i te pape ia ore te taata e haapao mai. Ua haere au na nia i te pereoo mataeinaa e i te tahi mau taime na nia i te poti no te haere i te tahi atu motu. I tera roaraa matahiti i roto i te taviniraa, aita roa ˈtu to ˈu e pereoo.

Ua haapii au i te reo Tagalog, aita roa ˈtu râ vau i haere i te haapiiraa reo ê. Ua haapii au ma te faaroo i te mau taeae i roto i te taviniraa e i te mau putuputuraa. Ua hinaaro te mau taeae e tauturu ia ˈu ia haapii, e ua mauruuru roa vau no to ratou faaoromai e no to ratou faaiteraa mai i to ratou mau manaˈo ma te haavare ore.

A mairi ai te tau, ua titauhia ia rave au hau atu â faatanoraa no te mau hopoia apî. I 1956, a haere mai ai taeae Nathan Knorr, ua faatupuhia te hoê tairururaa fenua. Ta ˈu hopoia, o te paraparauraa ïa i te mau papai vea. Aita vau i ite hoê noa ˈˈe mea i roto i tera tuhaa, ua tauturu mai râ vetahi ia ˈu ia haapii. E aita i naea hoê matahiti i muri aˈe, ua tupu faahou te tahi atu tairururaa fenua e ua tavini au ei tiaau tairururaa. Ua haere mai te taeae Frederick Franz no te pu rahi e e rave rahi haapiiraa ta ˈu i huti mai ia ˈna. A horoa ˈi oia i te oreroraa parau no te taata atoa, ua oomo oia i te hoê ahu Philipino, te barong Tagalog. Ua oaoa roa te mau taeae Philipino i te iteraa ˈtu, ua haapii mai te reira ia ineine i te faatano e te taata.

Ua titauhia ia rave au hau atu â faatanoraa a riro mai ai au ei tiaau haaati. I tera mau mahana, ua haamataitai matou i te video Te oaoa o te totaiete a te ao apî (Beretane). I te rahiraa o te taime, ua mataitai noa matou i te video i rapaeau, i te mau vahi taata, e i te tahi mau taime, e haafifi mai te mau manumanu. No te mori o te matini taviri hohoˈa, e haere mai te mau manumanu. E tomo ratou i roto i te matini a mau roa ˈtu ai i roto. Mea ohipa rahi roa ia tamâ i te reira i muri aˈe! E ere i te mea ohie ia faanaho i tera mau tupuraa, mea oaoa râ ia ite i te taata ia haere mai e ia haapii no nia i ta Iehova faanahonahoraa na te ao atoa nei.

Ua faahepo te mau perepitero Katolika i te tahi mau vahi i te mau tia mana eiaha e horoa i te parau faatia no te tairururaa. Ia ore te taata e faaroo i te taeae orero, e faataˈi atoa ratou i te ôe o te fare pure i te mau taime atoa e oreroraa parau ta matou i pihaiiho i ta ratou mau fare pure. Noa ˈtu râ, ua tamau te taata i te haapii i te parau mau, e rave rahi i tera mau vahi o te haamori ra ia Iehova i teie nei.

HOPOIA APÎ, HAU ATU Â FAATANORAA

I 1959, ua tonohia vau no te tavini i te piha ohiparaa a te amaa. Mea rahi ta ˈu i haapii mai i ǒ. I muri aˈe, ua anihia vau ia haere i te tahi atu mau fenua no te farerei i te mau taeae ei tiaau ratere amaa. E i roto hoê o teie mau tere, ua matau mai au ia Janet Dumond, mitionare i Thaïlande. Ua papai mâua i te rata tau taime e faaipoipo atura mâua i muri aˈe. E 51 matahiti mâua e piti i te taviniraa ia Iehova ma te oaoa.

Mâua Janet i te hoê motu no Philipino

Ua oaoa vau i te farerei i te nunaa o Iehova i roto e 33 fenua. Ua mauruuru roa vau e ua tauturu mai te mau hopoia na mua ˈtu ia haapii e nafea ia faatano e te mau taata mea taa ê to ratou taˈere e huru oraraa! Ua tauturu mai tera mau farereiraa ia taa papu e te here ra Iehova i te taata atoa.—Ohi. 10:34, 35.

E haere tamau mâua e poro

TE TAMAU NOA RA Â MÂUA I TE FAATANO

Ua oaoa mâua Janet i te tavini e te mau taeae i Philipino, e te tavini noa ra â mâua i te amaa i Quezon. Ua tataiahuru te numera o te feia poro i teie nei ia faaauhia i na 60 matahiti na mua ˈtu a haamata mai ai au i ǒ nei. Noa ˈtu tera rahiraa matahiti, ia ineine noa vau i te faatano mai ta Iehova e ani mai. Ei hiˈoraa, no te mau tauiraa tei ravehia i roto i te faanahonahoraa aita i maoro aˈenei, ua titauhia ia ineine mâua i te rave hau atu â faatanoraa.

Te oaoa nei mâua e te maraa noa ra te numera o te mau Ite no Iehova

Ua rave mâua i tei maraa ia mâua no te pee i ta Iehova aratairaa, e tera te huru oraraa oaoa roa ˈˈe. Ua tamata atoa mâua i te rave i te tahi mau faatanoraa o tei titauhia no te tavini maitai i to tatou mau taeae. E rave mâua i to Iehova hinaaro, e tamau noa mâua i te “faaau . . . i te mau mea atoa i te taata atoa nei.”

Te tavini noa ra mâua i te amaa i Quezon