Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Auê te hinaaro rahi i te tamahanahanaraa e!

Auê te hinaaro rahi i te tamahanahanaraa e!

Auê te hinaaro rahi i te tamahanahanaraa e!

“Inaha, te roimata o te feia i hamani-ino-hia! aita râ o ratou e haamahanahana: e te mana hoi tei te paeau hamani ino ra, aita râ o ratou e haamahanahana.”—KOHELETA 4:1.

TE IMI ra anei outou i te tamahanahanaraa? Te hinaaro rahi ra anei outou ia hiti mai te hoê hihi tamahanahanaraa na roto mai i te mau ata pouri o te hepohepo? Te hiaai ra anei outou maa tamǎrûraa rii i roto i te hoê oraraa î i te mauiui rahi e te mau tupuraa auraa ore?

I te tahi taime, e hinaaro pauroa tatou i te tamahanahanaraa e te faaitoitoraa, no te mea mea rahi roa te mau mea i roto i te oraraa o te hopoi mai i te peapea. E hinaaro pauroa tatou ia paruruhia, ia tamahanahanahia e ia tauahihia tatou. Ua ruhiruhiahia vetahi o tatou e aita ratou e oaoa ra i te reira. Ua inoino roa te tahi atu e aita te oraraa i riro mai mai ta ratou i manaˈo. Ua aueue roa te tahi atu â i te hoê parau faaite no ǒ mai i te piha maimiraa maˈi ra.

Hau atu â, aita i rahi te taata o te patoi e ua faatupu te mau mea o to tatou tau i te hoê hinaaro rahi i te tamahanahanaraa e te tiaturiraa. I roto noa i te senekele i mairi, ua hau atu i te hoê hanere mirioni taata tei pohe i roto i te tamaˈi. * Fatata pauroa tei vaiiho mai i te hoê utuafare e oto ra—te mau metua vahine e tane, te mau tuahine e taeae, te mau vahine ivi e te mau otare—e o te hinaaro rahi i te tamǎrûraa. I teie mahana, ua hau atu i te hoê miria taata teie e ora nei i roto i te veve rahi roa. Aita te afaraa o te huiraatira o te ao e fanaˈo ra i te rapaauraa e te raau faufaa. Na te mau aroâ o te mau oire rarahi, te oere noa ra te mau mirioni tamarii i faaruehia, e rave rahi hoi o te rave i te raau taero e te peu taiata. E mau mirioni feia i horo ê teie e tiai noa nei i roto i te mau aua puhaparaa hairiiri.

Eita râ te mau numera—noa ˈtu e mea taa maitai—e faaite i te mauiui e te oto ta te tahi mau taata e farerei nei i roto i to ratou oraraa. A hiˈo na ia Svetlana, te hoê vahine apî no te Balkans i fanauhia i roto i te veve ino roa. * “Ia noaa maa moni rii,” o ta ˈna ïa e parau ra, “e tono na to ˈu mau metua ia ˈu e taparu haere aore ra e eiâ. Ua ino roa te oraraa utuafare e ua roo-roa-hia ˈtura vau i te taotoraa i te fetii piri. Ua itea mai ia ˈu te hoê ohipa hopoi maa, e ua parau to ˈu mama, tei ia ˈna ra hoi te moni e noaa maira ia ˈu, e ia ere-noa-hia ˈtu vau i ta ˈu ohipa, e haapohe oia ia ˈna iho. Ua aratai teie mau mea atoa ia ˈu i roto i te hoê oraraa taiata. I taua taime ra, 13 noa matahiti to ˈu. Ia maoro rii, ua hapû maira vau e ua haamarua aˈera vau i te tamarii. I te 15raa o to ˈu matahiti, e au ra e e 30 matahiti to ˈu.”

Te faatia ra o Laimonis, te hoê taurearea no Lettonie, i to ˈna hinaaro i te tamahanahanaraa e te mau ati i faariro mai ia ˈna ei taata mata peapea. I te 29raa o to ˈna matahiti, ua roohia oia i te ati purumu e ua paruparu roa oia mai te opu e haere atu ai i raro. Ua hepohepo roa ino oia e ua fariu atura i nia i te ava. E pae matahiti i muri aˈe, ua ino roa to ˈna oraraa—te hoê taero ava paruparu aita e tiaturiraa no a muri aˈe. Ihea e noaa mai ai ia ˈna te tamahanahanaraa?

Aore ra a feruri na ia Angie. E toru taime to ta ˈna tane tâpûraahia i te pae o te roro e i te taime matamua, ua paruparuhia te hoê pae to ˈna. E, e pae matahiti i muri aˈe i te tâpûraa hopea, ua roohia oia i te hoê ati purumu ino mau, te hoê o te nehenehe e haapohe ia ˈna. I te tomoraa ˈtu ta ˈna vahine i roto i te piha ru e te iteraa ˈtu i ta ˈna tane e tarava ra i roto i te coma no te hoê pepe ino mau i nia i te upoo, ua ite aˈera oia e e ati te tupu mai. E fifi roa ino te eˈa i mua ia ˈna e to ˈna utuafare. Nafea e itea mai ai ia ˈna te tauturu e te faaitoitoraa?

No Pat, te haamata ra te hoê mahana no te tau toetoe tau matahiti aˈenei ma te au noa. Eita râ ta ˈna e nehenehe e haamanaˈo i na mahana e toru i muri mai. I muri aˈe, ua faaite ta ˈna tane ia ˈna e no to ˈna mau mauiui ino i te pae o te mafatu, ua mau roa to ˈna mafatu. Ua haamata to ˈna mafatu i te otuitui vitiviti roa e ma te naho ore, e ua faaea ˈtura i te otuitui. Ua mau to ˈna hutiraa aho. “Ia hiˈohia vau, ua pohe iho â vau,” o ta Pat ïa e parau ra. Ua ora mai râ oia. No nia i to ˈna faaea-maoro-raa i te fare maˈi, te na ô ra oia e: “Ua riaria roa vau i te mau tamatamataraa e rave rahi, i to ratou iho â râ tamataraa i te faahitahita e te haafaaea i to ˈu mafatu, mai i te omuaraa.” Eaha tei nehenehe e horoa ˈtu na ˈna te tamahanahanaraa e te tauturu e hinaarohia i taua taime fifi ra?

Ua pohe te tamaiti 19 matahiti a Joe e a Rebecca i roto i te hoê ati purumu. “Aita mâua i farerei aˈenei i te hoê mea o te haaparuparu roa mai teie,” o ta raua ïa e parau ra. “Noa ˈtu e ua oto aˈena mâua na mua ˈˈe e o vetahi ê no to ratou mau ati, aita mâua i ite mau aˈenei i te mauiui rahi o te mafatu mai ta mâua e ite nei.” Eaha mau â te nehenehe e tamǎrû i teie “mauiui rahi o te mafatu”—te oto rahi roa ia erehia outou i te hoê taata here roa?

Ua itea mai i teie mau taata, e te mau mirioni atu â, te hoê ravea tamahanahanaraa e tamǎrûraa hau roa i te maitai. Ia ite mai outou nafea ia fanaˈo atoa i taua ravea ra, a tamau â na i te taio.

[Nota i raro i te api]

^ Aita i itehia ehia rahiraa faehau e feia tivila tei pohe. Ei hiˈoraa, ua tapao te buka no 1998 ra Facts About the American Wars no nia i te Piti o te Tamaˈi Rahi noa e: “E horoa te rahiraa o te mau papai i te hoê numera taatoa e 50 mirioni taata (faehau e tivila) tei pohe i roto i te Piti o te Tamaˈi Rahi, e rave rahi râ tei tuatapapa i te tumu parau o te tiaturi puai e tei nia roa ˈtu â te numera mau—oia ua tataipiti.”

^ Ua tauihia te iˈoa.

[Faaiteraa i te fatu o te hohoˈa i te api 3]

MAU NUNAA AMUI/HOHOˈA A J. K. ISAAC

UN PHOTO 146150 A O. MONSEN