Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Mai te hamaniraa i te mauhaa tama‘i e tae atu i te faaoraraa taata

Mai te hamaniraa i te mauhaa tama‘i e tae atu i te faaoraraa taata

Aamu

Mai te hamaniraa i te mauhaa tamaˈi e tae atu i te faaoraraa taata

FAATIAHIA E ISIDOROS ISMAILIDIS

Te tuturi ra vau i raro a tahe noa ˈi te mau roimata i nia i to ˈu mau paparia. “E te Atua e, te faaite maira to ˈu manaˈo haava e eita ta ˈu e nehenehe e tamau i te rave i te ohipa i roto i te hamaniraa mauhaa tamaˈi,” o ta ˈu ïa i parau i roto i te pure. “Ua tutava vau i te imi i te tahi atu ohipa, aita râ vau i manuïa. Ananahi au e horoa ˈtu ai i ta ˈu parau faarueraa ohipa. E Iehova e, eiaha oe e vaiiho i ta ˈu mau tamarii ia erehia i te maa.” Nafea vau i tae ai i taua faito ra?

MEA ohie noa te oraraa e te hau atoa i Drama, i Heleni apatoerau, i reira to ˈu fanauraahia i te matahiti 1932. E pinepine na to ˈu papa i te paraparau mai ia ˈu i te mea ta ˈna e hinaaro ra ia rave au. E faaitoito mai na oia ia ˈu e haere i te mau Hau Amui no te haapiiraa. I muri aˈe i to Heleni haapauraahia i te tau o te Piti o te Tamaˈi Rahi, teie te manaˈo rahi i roto i to Heleni: “E nehenehe outou e eiâ i ta matou mau taoˈa, eita roa ˈtu râ outou e nehenehe e eiâ i to roto i to matou feruriraa.” Ua opua maite au e faahaere i ta ˈu haapiiraa teitei i mua e ia noaa mai te tahi mea eita roa ˈtu ta te taata e nehenehe e eiâ.

Mai te hoê matahiti apî mai â to ˈu apitiraa ˈtu i te mau pǔpǔ taurearea rau paturuhia e te Ekalesia Orthodoxe Heleni. I reira to matou faaararaahia e ape i te mau pǔpǔ iti faaroo atǎta. Ua haamanaˈo taa ê au i te hoê pǔpǔ i faahitihia—te mau Ite no Iehova—no te mea te parauhia ra e o ratou te anetimesia.

I te noaaraa ta ˈu parau tuite i te hoê fare haapiiraa anohaa i Ateno i te matahiti 1953, ua tere atu vau i Helemani e hiˈo e e itea mai anei ia ˈu te hoê ohipa e e haere atoa i te haapiiraa i te hoê â taime. Aita râ te reira i manuïa, no reira vau i tere atu ai i te tahi atu mau fenua. Tau hebedoma i muri aˈe, tei te hoê tapaeraa pahi au i Beletita e aita ta ˈu e moni faahou. Te haamanaˈo ra vau e ua haere atu vau i roto i te hoê fare pure, ua parahi au i raro e ua taˈi rahi au e ua tahe roa te roimata i raro i mua ia ˈu. Ua pure au e mai te peu e e tauturu mai te Atua ia ˈu ia tae au i te mau Hau Amui, eita vau e tapi i te mau mea materia, e titau râ vau i te haapiiraa e e tutava vau i te riro ei Kerisetiano maitai e ei taata huiraatira maitai. I te pae hopea, i te matahiti 1957, ua tapae atu vau i ǒ.

Oraraa apî i te mau Hau Amui

Mea fifi te oraraa i te mau Hau Amui no te hoê taata no te fenua ê mai o te ore i ite i te reo e aita ta ˈna e moni. Ua rave au e piti ohipa i te po e ua tutava vau i te haere i te haapiiraa ia ao. Ua haere au i te mau fare haapiiraa tuatoru e rave rau e ua noaa ia ˈu te hoê parau tuite. Haere atura vau i te fare haapiiraa tuatoru no Kalifonia i Los Angeles e ua noaa ia ˈu te hoê parau tuite i te pae o te ihipuai o te taoˈa. Ua faaitoito noa mai te mau parau a to ˈu papa no nia i te noaaraa te ite ia ˈu i roto i taua mau matahiti fifi ra.

I taua area taime ra, ua farerei au i te hoê potii Heleni haviti o Ekaterini, e ua faaipoipo mâua i te matahiti 1964. Ua fanauhia mai ta mâua tamaiti matahiapo e toru matahiti i muri aˈe, e aita i maha matahiti, ua noaa mai ta mâua e piti atu â tamaiti e hoê tamahine. Te tautoo mau ra ïa vau i te faaamu i te hoê utuafare e i taua atoa taime ra, i te haere i te haapiiraa tuatoru.

Te rave ra vau i te ohipa i te U.S. Air Force i roto i te hoê taiete hamani topita e no te pae o te reva teitei i Sunnyvale, i Kalifonia. Tei roto vau i te mau porotarama rau i te pae o te reva e te reva teitei, tae noa ˈtu i to te Agena e te Apollo. Ua noaa atoa ia ˈu te tahi mau fetia no to ˈu apitiraa i roto i te mau faanahoraa Apollo 8 e Apollo 11. I muri aˈe i te reira, ua tamau vau i ta ˈu haapiiraa e ua ô roa ino vau i roto i te mau porotarama faehau rau i te pae o te reva teitei. I taua taime ra, te manaˈo ra vau e mea maitai roa to ˈu oraraa—te hoê vahine here, e maha tamarii au mau, te hoê ohipa faahiahia, e te hoê fare nehenehe.

Te hoê hoa tuutuu ore

I te omuaraa o te matahiti 1967, i te ohipa, ua farerei au ia Jim, te hoê taata haehaa e te maitai. E au ra e e mata ataata noa to Jim, e aita roa ˈtu oia i patoi aˈenei i te hoê titauraa e rave i te hoê faafaaearaa no te inu i te taofe e o vau. E rave oia i taua mau taime ra no te faaite mai i te tahi manaˈo no roto mai i te Bibilia. Ua parau mai Jim e te haapii ra oia e te mau Ite no Iehova.

Ua huru ê au i te faarooraa e tei roto o Jim i teie pǔpǔ faaroo. Nafea te hoê taata maitai e vare ai i te pǔpǔ iti faaroo anetimesia? Teie râ, eita ta ˈu e nehenehe e patoi i te anaanatae o Jim ia ˈu nei e to ˈna maitai. E au ra e i te mau mahana atoa, e ohipa apî ta ˈna e horoa mai na ˈu e taio. Ei hiˈoraa, i te hoê mahana, ua haere mai oia i roto i ta ˈu piha ohipa e ua na ô maira e: “Isidoros, te tauaparau ra teie tumu parau o Te Pare Tiairaa no nia i te haapuairaa i te oraraa utuafare. A hopoi atu i te fare, e a taio atu e ta oe vahine.” Ua parau atu vau e e taio vau i te vea, i muri aˈe râ, ua haere au i roto i te piha haumitiraa e ua tumutu huˈahuˈa vau i te vea e ua faarue ihora i te reira i roto i te farii pehu.

E toru matahiti i te maoro to ˈu tumuturaa i te mau buka e mau vea atoa ta Jim i horoa mai. No to ˈu mau manaˈo ino i te mau Ite no Iehova, e a tamata noa ˈi hoi râ vau i te tapea ia Jim ei hoa no ˈu, ua manaˈo vau e mea maitai aˈe e faaroo noa ˈtu i ta ˈna e hinaaro ra e parau mai e e haamoe oioi atu ai.

I roto râ i teie mau aparauraa, ua ite mai au e aita te rahiraa o te mau mea ta ˈu i tiaturi e i haapao na i niuhia i nia i te Bibilia. Ua taa ia ˈu e e ere te mau haapiiraa o te Toru Tahi, te po auahi, e te pohe-ore-raa o te nephe no roto mai i te mau Papai. (Koheleta 9:10; Ezekiela 18:4; Ioane 20:17) Ei Orthodoxe Heleni teoteo, aita vau i hinaaro e faˈi tia ˈtu e ua tano o Jim. No te mea râ e ua faaohipa noa oia i te Bibilia e aita oia i horoa aˈenei i to ˈna iho manaˈo, ua farii au i te pae hopea e e poroi faufaa ta teie taata no ˈu no roto mai i te Bibilia.

Te taa ra i ta ˈu vahine e te tupu ra te hoê ohipa, e ua ui mai oia e ua paraparau anei au i to ˈu hoa tei apiti atu i te mau Ite no Iehova. I to ˈu pahonoraa ˈtu e e, ua na ô oia e: “E haere anaˈe i te mau huru ekalesia ê atoa eiaha râ i ǒ te mau Ite no Iehova.” Aita râ i maoro, te haere tamau ra mâua ta ˈu vahine, e ta mâua atoa mau tamarii, i te mau putuputuraa a te mau Ite.

Te hoê faaotiraa fifi

A haapii ai au i te Bibilia, ua taio vau i teie mau parau a te peropheta Isaia: “E tiapai ratou i ta ratou ˈoˈe ei auri arote, e ta ratou mau mahae ei tipi tope raau; e ore te hoê fenua e aa mai i te tahi fenua i te ˈoˈe, e ore hoi ratou e haapii faahou i te tamaˈi.” (Isaia 2:4) Ua uiui au ia ˈu iho e: ‘Nafea te hoê tavini a te hoê Atua mea au na ˈna te hau e nehenehe ai e rave i te ohipa i roto i te opuaraa e te hamaniraa i te mau mauhaa haamouraa taata?’ (Salamo 46:9) Aita i maoro to ˈu faaotiraa e e tia ia ˈu ia taui i ta ˈu ohipa.

Papu maitai iho â ïa e e tautooraa rahi mau teie. E ohipa faahiahia roa ta ˈu. Ua tutava vau ehia matahiti i te rave-puai-raa i te ohipa, te haapiiraa, e te mau haapaeraa no te tapae i teie faito. Ua haere au i mua i te pae o te toroa, e i teie nei, te titauhia maira e faarue i ta ˈu ohipa. I te pae hopea râ, ua upootia mai to ˈu here rahi ia Iehova e te hoê hinaaro mau e haapao i to ˈna hinaaro.—Mataio 7:21.

Ua faaoti au e rave i te ohipa i roto i te hoê taiete i Seattle, i Washington. Ua tatarahapa râ vau no te mea aita i maoro to ˈu iteraa ˈtu e tei roto roa ˈtu â vau i te ohipa o te ore e au i te Isaia 2:4. Aita i manuïa ta ˈu opuaraa e ohipa i nia noa i te mau porotarama ê atu, e ua haapeapea faahou mai nei to ˈu manaˈo haava ia ˈu. Te ite maitai ra vau e eita ta ˈu e nehenehe e tapea i ta ˈu ohipa e e fanaˈo i te hoê manaˈo haava mâ i taua atoa taime ra.—Petero 1, 3:21.

Te papu roa ra e e tia ia matou ia rave i te mau tauiraa rahi. Aita i tia e ono avaˈe, ua taui matou i ta matou huru oraraa e ua faaiti mai i ta matou haamâuˈaraa utuafare i te afaraa. I muri iho, ua hoo matou i to matou fare faatate rahi e ua hoo mai i te hoê fare nainai i Denver, i Colorado. Ua ineine au i teie nei no te taahiraa avae hopea—te faarueraa i ta ˈu ohipa. Ua patapata vau i ta ˈu parau faarueraa ohipa, a faataa ˈi i to ˈu tiaraa no to ˈu manaˈo haava. I taua po ra, i muri aˈe i to te mau tamarii haereraa e taoto, ua tuturi au i raro e ta ˈu vahine e ua pure mâua ia Iehova, mai tei faataahia i te omuaraa o teie tumu parau.

Aita i tia hoê avaˈe, ua haere matou i Denver, e e piti hebedoma i muri aˈe, i te avaˈe Tiurai 1975, ua bapetizohia mâua ta ˈu vahine. E ono avaˈe i te maoro, aita i itea mai ia ˈu te ohipa, e te amu mǎrû noa ra matou i ta matou moni haaputuhia. I te hitu o te avaˈe, tei raro aˈe ta matou moni haaputuhia i te moni aufau no te fare. Ua haamata vau i te imi i te ohipa taime poto noa e na mua mai, aita râ i maoro i muri aˈe, ua noaa mai ta ˈu ohipa îite. O te afaraa noa te moni ohipa i ta ˈu i matau na; noa ˈtu râ, ua hau aˈe i ta ˈu e ani ra ia Iehova. Ua oaoa mau vau i te tuuraa i te mau faufaa pae varua na mua!—Mataio 6:33.

Te aratairaa i ta mâua mau tamarii ia here ia Iehova

Na roto i taua taime ra, te ohipa maitai ra mâua Ekaterini e te tautooraa e aratai i ta mâua na tamarii e maha ia au i te mau faaueraa tumu a te Atua. Auaa râ, ua ite mâua ia ratou paatoa i te riroraa mai, ma te tauturu a Iehova, ei Kerisetiano paari, e te horoaraa i to ratou oraraa taatoa no te ohipa faufaa pororaa i te Basileia. Ua faatuite-anaˈe-hia ta mâua na tamaroa e toru, o Christos, o Lakes e o Gregory i te Haapiiraa faaineineraa no te taviniraa e te tavini ra ratou i teie nei i roto i te mau tuhaa taviniraa rau, a haere ai e farerei e a haapuai ai i te mau amuiraa. Te rave ra o Toula, ta mâua tamahine, i te ohipa ei rima tauturu i te pu rahi a te mau Ite no Iehova i New York. Ua putapû to mâua mafatu i to mâua iteraa ia ratou i te vaiihoraa i te mau toroa faahiahia e te moni maitai roa no te tavini ia Iehova.

E rave rahi tei ui eaha te mea i manuïa ˈi teie aratairaa tamarii. Parau mau, aita e ravea taa ê no te aratai i te mau tamarii, ua tamata râ mâua i te oomo ma te tuutuu ore i te here ia Iehova e te taata-tupu i roto i to ratou mafatu. (Deuteronomi 6:6, 7; Mataio 22:37-39) Ua haapii te mau tamarii e eita ta tatou e nehenehe e parau e te here nei tatou ia ˈna ia ore ta tatou mau ohipa ia faaite i te reira.

Hoê mahana i roto i te hebedoma, e pinepine i te Mahana maa, e apiti matou i roto i te taviniraa ei utuafare. Ua faatupu tamau matou i te hoê haapiiraa utuafare i te Monire ahiahi i muri aˈe i te tamaaraa, e e haapii atoa mâua i te Bibilia i te tamarii taitahi. I to ratou apî-aˈe-raa, ua haapii mâua i te tamarii taitahi tau taime poto i te hebedoma, e a paari mai ai ratou, ua faaroa rii aˈe mâua i te haapiiraa hoê taime i te hebedoma. I roto i teie mau haapiiraa, e haamahora te mau tamarii i to ratou aau e e paraparau ratou i to ratou fifi ia mâua ma te mǎtaˈu ore.

Ua fanaˈo atoa matou i te mau faaanaanataeraa o te patu ei utuafare. Mea au na matou e hauti amui i te mau upaupa, e mea au na te tamarii taitahi e hauti i ta ˈna himene au roa ˈˈe. I te tahi mau hopea hebedoma, e titau manihini matou i te tahi atu mau utuafare no te tahi auhoaraa o te patu. Ua rave atoa matou i te mau tere faafaaearaa ei utuafare. I te hoê o taua mau tere ra, ua rave matou e piti hebedoma mataitai-haere-raa i te mau mouˈa i Colorado e apitiraa i te mau amuiraa no taua mau vahi ra i roto i te taviniraa. Te haamanaˈo ra ta mâua mau tamarii i to ratou ohiparaa i roto i te mau tuhaa rau i te mau tairururaa mataeinaa e tautururaa i te paturaa i te Piha a te Basileia i te tahi mau vahi. I to mâua afairaa i te mau tamarii i Heleni e hiˈo i to ratou mau fetii, ua nehenehe atoa ratou e farerei e rave rahi Ite haapao maitai tei tapeahia no to ratou faaroo. Ua haaputapû maite te reira ia ratou e ua tauturu ia faaoti papu ratou e tamau noa ma te itoito i roto i te parau mau.

Parau mau, i te tahi mau taime, ua pee te tahi mau tamarii i te haerea hape aore ra ua rave i te mau maitiraa ino i te pae amuimuiraa. I te tahi atu mau taime, na mâua i faatupu i te fifi na roto i te riroraa paha ei mea haavî roa i roto i te tahi mau tuhaa. Ua tauturu râ te faaohiparaa i “te mau faaararaa a Iehova,” e itehia i roto i te Bibilia, ia faatitiaifaro i te mau mea no matou paatoa.—Ephesia 6:4; Timoteo 2, 3:16, 17.

Te taime oaoa roa ˈˈe o to ˈu oraraa

I muri aˈe i to ta mâua mau tamarii raveraa i te taviniraa taime taatoa, ua haamata mâua Ekaterini i te feruri maitai no nia i ta mâua e nehenehe e rave no te faarahi i to mâua apitiraa i roto i teie ohipa faaoraraa taata. No reira, i te matahiti 1994, i muri aˈe i to ˈu faatuhaa-oioi-raahia, ua haamata mâua i te tavini ei pionie tamau. I roto i ta mâua taviniraa, e haere atoa mâua i te mau fare haapiiraa tuatoru e poro i te mau tamarii haapii e e faatere i te mau haapiiraa Bibilia e te tahi o ratou. No te mea e nehenehe e taa ia ˈu to ratou mau fifi—hoê â hoi to ˈu huru tupuraa e to ratou aita i maoro roa aˈenei—ua manuïa rahi au i te tautururaa ia ratou ia haapii no nia ia Iehova. Mea oaoa mau te haapiiraa e te mau tamarii haapii no Aiphiti, Beresilia, Bolivia, Etiopia, Mehiko, Taina, Thaïlande, Tireni e Turekia! Ua oaoa atoa vau i te pororaa na roto i te niuniu paraparau, i te feia iho â râ e parau i to ˈu reo tumu.

Noa ˈtu e mea rahi to ˈu mau taotiaraa no to ˈu taˈiraa reo Heleni fifi e te matahiti rahi, ua tamata noa vau i te haavata ia ˈu e te pee i te huru feruriraa o Isaia tei na ô e: “Ua parau atura vau, Inaha, teie au; o vau ta oe e tono.” (Isaia 6:9) Ua oaoa mâua i te tautururaa hau atu i te afa tatini taata ia pûpû i to ratou ora no Iehova. O teie mau te taime oaoa roa ˈˈe no mâua.

I te hoê taime, ua riro to ˈu oraraa taatoa i te hamaniraa i te mau mauhaa riaria no te taparahi i te taata-tupu. Na roto râ i to ˈna maitai rahi, ua iriti Iehova i te uputa no ˈu e to ˈu utuafare ia riro matou ei tavini pûpûhia na ˈna e ia horoa i to matou oraraa no te hopoi i te parau apî maitai o te ora mure ore i nia i te hoê fenua paradaiso, i te taata. A feruri ai au i te faaotiraa fifi ta ˈu i tia na i te rave, haamanaˈo atura vau i te parau o te Malaki 3:10: “E tamataraa te reira ia ˈu nei, te parau maira Iehova sabaota ra; i te oreraa vau i te iritiraa i te mau haamaramarama o te raˈi ra, a ninii atu ai i te taoˈa rahi roa ei maitai no outou.” Ua na reira mau â oia—e ia mauruuru roa to matou aau!

[Tumu parau tarenihia/Hohoˈa i te api 27]

Lakes: Eita to ˈu papa e au i te haavarevare. Ua tutava oia i te ore e riro ei taata haavarevare, i roto iho â râ i te horoaraa i te hiˈoraa maitai i to ˈna utuafare. Ua parau pinepine oia ia matou e: “Ia pûpû outou i to outou oraraa na Iehova, e auraa to te reira. E tia ia outou ia hinaaro e rave i te mau haapaeraa no Iehova. O te reira te riroraa ei Kerisetiano.” Ua mau maitai ia ˈu teie mau parau e ua tauturu mai ia ˈu ia pee i to ˈna hiˈoraa i roto i te raveraa i te mau haapaeraa no Iehova.

[Tumu parau tarenihia/Hohoˈa i te api 27]

Christos: Ua mauruuru rahi au i te taiva ore ma te nephe atoa o to ˈu mau metua ia Iehova e to raua amo-maite-raa i ta raua mau hopoia metua. Ei utuafare, ua rave amui matou i te mau mea atoa—mai ta matou taviniraa e tae atu i ta matou mau faafaaearaa. Noa ˈtu e ua nehenehe ta raua e tapi e rave rahi atu â mau mea, ua faaohie noa to ˈu mau metua i to raua oraraa e ua haamau noa i nia i te taviniraa. I teie mahana, ua ite au e mea oaoa roa ˈˈe na ˈu te rave-fahope-raa i te taviniraa a Iehova.

[Tumu parau tarenihia/Hohoˈa i te api 28]

Gregory: Hau atu i te mau parau faaitoitoraa a to ˈu mau metua e faarahi i ta ˈu taviniraa, ua turai to raua hiˈoraa e to raua oaoa i roto i te taviniraa a Iehova o te ite-maitai-hia ia ˈu ia hiˈo faahou i to ˈu mau huru tupuraa, ia tuu i te mau haapeapearaa atoa no te haamata i te taviniraa taime taatoa i te hiti, e ia horoa rahi atu â ia ˈu iho i roto i te ohipa a Iehova. Te haamauruuru nei au i to ˈu mau metua i te tautururaa mai ia ˈu ia ite i te oaoa o te noaa na roto i te rohiraa.

[Tumu parau tarenihia/Hohoˈa i te api 28]

Toula: Ua haamataratara noa to ˈu mau metua e o to matou taairaa e o Iehova te mea faufaa roa ˈˈe ta matou e nehenehe e fanaˈo e te ravea hoê roa e oaoa mau noa ˈi matou, te horoaraa ïa i te mea maitai roa ˈˈe na Iehova. Ua faariro raua ia Iehova ei mea mau roa ia matou nei. Ua parau pinepine mai to ˈu papa ia matou e e manaˈo hohonu taa ê mau te neheneheraa e haere e taoto i te po ma te manaˈo haava mâ, ma te ite e ua tamata faahope outou i te faaoaoa ia Iehova.

[Hohoˈa i te api 25]

I to ˈu riroraa ei faehau i Heleni, 1951

[Hohoˈa i te api 25]

E o Ekaterini i te matahiti 1966

[Hohoˈa i te api 26]

To ˈu utuafare i te matahiti 1996: (mai te pae aui atu e i te pae atau, i muri) o Gregory, o Christos, o Toula; (i mua) o Lakes, o Ekaterini e o vau