Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Haamaitaihia i te hoê tufaa taa ê

Haamaitaihia i te hoê tufaa taa ê

Aamu

Haamaitaihia i te hoê tufaa taa ê

FAATIAHIA E CAROL ALLEN

O vau anaˈe, e te uumi ra vau i ta ˈu buka apî haviti i nia ia ˈu. Ua roohia vau i te mǎtaˈu e te tahe ra te roimata i nia i to ˈu mata. Inaha, e tamahine iti e hitu matahiti noa hoi au i moe i roto i te hoê oire huru ê, haaatihia e tau ahuru tausani taata!

AITA i maoro aˈenei, fatata e 60 matahiti i muri aˈe, ua hoˈi rahi mai te mau haamanaˈoraa oraora no nia i taua mea i tupu i to ˈu tamariiraa ra, tei faahitihia e te hoê tere e ta ˈu tane o Paul i te Pu Haapiiraa a te Watchtower i Patterson i New York. Ua titauhia oia i reira e apiti i roto i te piti o te piha haapiiraa a te mau tiaau ratere a te mau Ite no Iehova.

A hiˈo haere ai mâua i roto i te piha tomoraa, ua ite mai au i te hoê vahi faaiteiteraa papaihia “TAIRURURAA.” I ropu rii, te vai ra te hoê hohoˈa tahito uouo e ereere o te mau tamarii e ueue ra ma te anaanatae i ta ratou buka no te tau o to ˈu tamariiraa ra! Ua taio oioi au i te papai o te hohoˈa: “1941—I Saint Louis, Missouri, i te haamataraa te rururaa i te poipoi, ua putuputu mai 15 000 tamarii—mai te 5 e tae atu i te 18 matahiti—i te vahi rahi roa ˈˈe i mua noa mai i te tahua. . . . Ua faaite Taeae Rutherford e ua mahiti te buka apî ra Enfants.”

Ua horoahia te hoê buka na te tamarii taitahi. Hoˈi atura te mau tamarii i te vahi e parahihia ra e to ratou mau metua—o vau anaˈe aita. Ua moe au! Ua amo te hoê taata farii haerea maitai ia ˈu i nia e ua tuu aˈera ia ˈu i nia i te hoê afata ô teitei e ua parau maira e imi i te hoê taata ta ˈu i matau. Ma te taiâ, ua hiˈo maitai au i te nahoa e pou maira i raro i te eˈa aano. E inaha, te ite atura vau i te hoê mata ta ˈu i matau! “Tonton Bob! Tonton Bob!” Ua itehia mai au! Ua hopoi o Bob Rainer ia ˈu i te vahi i reira to ˈu mau metua tei haapeapea i te tiairaa mai.

Te mau tupuraa matamua tei faataa i to ˈu oraraa

Ua faahiti mai te hiˈoraa i taua vahi faaiteiteraa ra i te mau haamanaˈoraa e rave rahi—e mau tupuraa tei faataa i to ˈu oraraa e tei aratai i to mâua taeraa mai i te fare haviti i Patterson. Ua hoˈi roa to ˈu mau manaˈo i nia i te mau ohipa i tupu ua hau atu i te hoê hanere matahiti aˈenei, mau mea ta ˈu i faaroo i to ˈu iho â râ mau metua tupuna ra e to ˈu mau metua ra.

I te avaˈe Titema 1894, ua haere mai te hoê tavini taime taatoa a te Feia haapii Bibilia, mai tei matauhia na te mau Ite no Iehova, e hiˈo i to ˈu metua tupuna no te pae o to ˈu papa, o Clayton J. Woodworth, i to ˈna fare i Scranton, i Pennsylvanie, Hau Amui. No faaipoipo noa ˈtura o Clayton. Ua papai oia i te hoê rata i te peretiteni o te Watch Tower Bible and Tract Society, o Charles Taze Russell, e ua neneihia i roto i Te Pare Tiairaa o te 15 no Tiunu 1895 (Beretane). Te faataa ra oia e:

“E tane e vahine apî mâua tei riro na ei melo o te ekalesia ma te iˈoa noa fatata hoê ahuru matahiti i te roa; i teie nei râ, te tiaturi nei mâua e te haere maira mâua i rapae i to ˈna pouri i roto atu i te maramarama o te mahana apî e hiti maira no te mau tamarii pûpûhia a Tei teitei roa ˈˈe. . . . Mea maoro na mua ˈˈe a farerei ai mâua te tahi i te tahi, o to mâua hinaaro haavare ore te taviniraa i te Fatu, mai te peu noa ˈtu e o to ˈna hinaaro tera, ei mitionare i te hoê fenua ê.”

I muri aˈe, i te matahiti 1903, ua faaroo o Sebastian e o Catherine Kresge, to ˈu na metua tupuna no te pae o to ˈu mama, ma te oaoa, i te poroi o te Bibilia i hopoihia mai e na tia e piti a te Watch Tower i te fare faaapu rahi i reira raua e noho ai, i te mau mouˈa nehenehe o Pocono i Pennsylvanie. Te noho atoa ra to raua nau tamahine o Cora e o Mary e ta raua mau tane o Washington e o Edmund Howell, i reira. Ua faaea mai te mau tia a te Watch Tower, o Carl Hammerle e o Ray Ratcliffe i ǒ ratou hoê hebedoma taatoa, a haapii ai ia ratou i te mau mea e rave rahi. Ua faaroo, ua haapii e ua riro mai na melo o te utuafare e ono atoa ra ei Feia haapii Bibilia itoito.

I taua iho matahiti ra, 1903, ua fanau o Cora e o Washington Howell i te hoê tamahine o Catherine te iˈoa. Mea anaanatae e i to ˈu manaˈoraa, mea faahiahia te aamu o to ˈna faaipoiporaa i to ˈu metua tane o Clayton J. Woodworth, te tamaiti. Te faaite ra te reira i te aau maramarama e te î i te here e te tapitapi ei metua o to ˈu metua tupuna o Clayton J. Woodworth, te papa.

E noaa i to ˈu papa te tauturu î i te here

Ua fanauhia to ˈu papa, o Clayton, i Scranton i te matahiti 1906, fatata e 80 kilometera i te atea i te fare faaapu a Howell ma. I taua mau matahiti matamua ra, ua matau maitai ia Papaû Woodworth te utuafare rahi Howell a fanaˈo pinepine ai i to ratou farii maitai tuiroo. E tauturu rahi oia no te amuiraa a te Feia haapii Bibilia no taua vahi ra. I muri aˈe, ua titauhia Papaû e faatupu i te mau faaipoiporaa o na tamaiti Howell e toru, e ma te haamanaˈo i te maitai o ta ˈna iho tamaiti, e hopoi iho â oia ia ˈna i teie mau faaipoiporaa atoa.

Aita o Papa e rave ra i te taviniraa a te Feia haapii Bibilia i taua taime ra. Parau mau, e turai oia ia Papaû e rave i ta ˈna mau tere taviniraa, teie râ, noa ˈtu te faaitoitoraa a Papaû, aita Papa i rave i te reira oia iho. I taua taime ra, e hau aˈe te anaanatae o to ˈu papa i te upaupa i te mau mea atoa, e te pee atura oia i te hoê toroa faataˈi upaupa.

Ua riro atoa mai o Catherine, te tamahine o Cora e o Washington Howell, ei faataˈi upaupa aravihi o te faataˈi e te haapii i te piana. I te taime râ a mahiti ai te hoê toroa faataˈi upaupa i mua ia ˈna, ua tuu oia i taua tapiraa ra i te hiti e ua haamata aˈera i te apiti i roto i te taviniraa taime taatoa. Aita ˈtu e hoa maitai aˈe ta Papaû e ite ra no ta ˈna tamaiti—i to ˈu aˈe manaˈo! Ua bapetizohia Papa, e ua faaipoipo atu ia Mama e ono avaˈe i muri aˈe, i te avaˈe Tiunu 1931.

E faaoru noa iho â Papaû no te aravihi o ta ˈna tamaiti i te pae upaupa. Ua oaoa roa oia i to Papa titauraahia e faaineine i te pǔpǔ upaupa no te tairururaa nunaa rahi o te matahiti 1946 i Cleveland i Ohio. I te mau matahiti i muri mai, ua faatere Papa i te pǔpǔ upaupa i te tahi atu â mau tairururaa a te mau Ite no Iehova.

Te haavaraa a Papaû e to ˈna faaearaa i te fare tapearaa

I roto i te piha tomoraa i Patterson, ua tanohia mâua o Paul i te hohoˈa o te faaiteiteraa e itehia ra i nia i te api i muri nei. Ua taa oioi ia ˈu te hohoˈa, i te mea e ua hapono mai Papaû hoê na ˈu hau atu i te 50 matahiti aˈenei. O oia te tia ra i te pae atau roa.

I te taime here aiˈa horuhoru rahi o te Tamaˈi Rahi Matamua, ua tuu-hape-hia teie na Feia haapii Bibilia e vau—tae noa ˈtu o Joseph F. Rutherford (e parahi ra i ropu), peretiteni o te Taiete Watch Tower—i roto i te fare tapearaa e ua tapeahia ma te ore e nehenehe e aufau i te tuuraa. Ua niuhia te mau pariraa ia ratou i nia i te mau parau no roto mai i te hitu o te buka Études des Écritures, o Le mystère accompli te upoo parau. Ua manaˈo hape ratou e te faatoaruaru ra te reira eiaha te mau Hau Amui ia apiti i roto i te Tamaˈi Rahi Matamua.

I te roaraa e rave rahi matahiti, ua papai Charles Taze Russell i na buka matamua e ono o te mau Études des Écritures, ua pohe râ oia hou a nehenehe ai e papai i te hitu. Ua horoahia ïa ta ˈna mau tapaopaoraa ia Papaû ra e te tahi atu Taata haapii Bibilia, e ua papai raua i te hitu o te buka. Ua mahiti te reira i te matahiti 1917 ra, hou te hopea o te tamaˈi. I te haavaraa, ua faautuahia Papaû, e te rahiraa o te toea, i na matahiti tapearaa e 20 no na pariraa taitahi e maha.

Te faataa ra te papai o te hohoˈa i roto i te piha tomoraa i Patterson e: “E iva avaˈe i muri aˈe i to Rutherford e to ˈna mau apiti faautuaraahia—ua mairi ïa te tamaˈi—i te 21 no Mati 1919, ua faaue te tiribuna hororaa ia aufauhia te tuuraa no na feia e vau i parihia, e i te 26 no Mati, ua tuuhia ratou i Brooklyn no te moni aufau 10 000 dala Marite no te taata taitahi. I te 5 no Mati 1920, ua faaore-roa-hia te mau pariraa i nia ia J. F. Rutherford e te toea.”

I muri aˈe i to ratou faautuaraahia, hou râ ratou a hopoihia ˈi i te fare tapearaa a te hau o Atlanta i Géorgie, ua faaea na taata e vau i te mau mahana tapearaa matamua i roto i te fare tapearaa no Raymond Street i Brooklyn i New York. Mai reira mai, ua papai Papaû i te hoê faataaraa no nia i te faaearaa i roto i te hoê piha 1,8 metera i te aano e 2,4 metera i te roa “i ropu i te repo e te naho ore eita e nehenehe e parau.” Ua tapao oia e: “Te vai ra te hoê haapueraa vea, e ia manaˈo na mua oe e hiˈo ino i te reira, eita e maoro, e itea mai ia oe e o te ravea teie mau vea e te puˈa e te hoê ahu, e atuatu ai oe i te vai-mâ-raa e te faaturaraa ia oe iho.”

Noa ˈtu râ, ua tapea noa Papaû i to ˈna huru hoata, a parau ai i te fare tapearaa te “Hôtel de Raymondie,” a na ô ai e, “e faarue au i teie vahi ia hope ta ˈu tarahuraa piha.” Ua faatia atoa oia i to ˈna hahaereraa i roto i te aua. I te hoê mahana i to ˈna faaearaa maa taime iti no te pahere i to ˈna rouru, ua haru te hoê eiâ i ta ˈna uati pute, ia au râ i ta ˈna i papai, “Ua fati te fifi e ua mau mai te reira ia ˈu.” I to ˈu haereraa i te Betela i Brooklyn i te matahiti 1958, ua titau mai o Grant Suiter, papai parau e haapao faufaa a te Taiete Watch Tower i taua taime ra, ia ˈu i roto i ta ˈna piha ohipa e ua horoa mai oia i taua uati ra. Te poihere noa nei â vau i te reira.

Te ohiparaa i nia ia Papa

I to Papaû tapearaahia ma te tia ore i te matahiti 1918, 12 noa matahiti to to ˈu papa. Ua opani Mamaû i to ratou fare e ua hopoi oia ia Papa na muri ia ˈna i ǒ to ˈna mama e to ˈna na tuahine e toru ra. O Arthur te paˈeraa o Mamaû, e te teoteo ra te utuafare fetii i te mea e ua riro na hoê o to ratou fetii o Chester Alan Arthur ei 21raa o te peretiteni no te mau Hau Amui.

I muri aˈe i to Papaû Woodworth faautuaraahia i te utua roa no te mau hara parau-noa-hia i nia i te mau Hau Amui, ua manaˈo papu te fetii taata Arthur e ua faaino oia i to ratou roo. E taime mauiui tera i te pae manaˈo horuhoru no to ˈu papa. No taua ohipa ra paha i haamarirau ai oia i te omuaraa i te apiti i roto i te taviniraa i mua i te taata.

I to Papaû tuuraahia mai te fare tapearaa mai, ua haere oia e to ˈna utuafare i roto i te hoê fare tima rahi i te aroâ Quincy i Scranton. Ei tamarii, ua matau maitai ia ˈu te reira—e ta Mamaû atoa mau auˈa tinito nehenehe. Ua parau matou i te reira ta ˈna mau auˈa moˈa no te mea aita ˈtu e taata e nehenehe e horoi i te reira maoti râ o Mamaû anaˈe. I muri aˈe i to Mamaû poheraa i te matahiti 1943 ra, ua atuatu e ua faaohipa pinepine Mama i taua mau auˈa haviti mau ra.

Ia rahi te ohipa i roto i te taviniraa o te Basileia

I te tahi atu mahana, i te fare haapiiraa no Patterson, ua tanohia vau i te hoê hohoˈa o Taeae Rutherford e orero ra i te tairururaa no 1919 i Cedar Point i Ohio. I reira, ua aˈo oia i te taatoaraa ia apiti ma te itoito rahi i roto i te pororaa i te Basileia o te Atua e ia faaohipa i te vea apî i mahiti i taua tairururaa ra, L’Âge d’Or. Ua nominohia Papaû ei taata papai i te reira, e ua papai oia i te mau tumu parau no te reira e tae roa i te mau matahiti 1940, hou rii noa a pohe ai oia. I te matahiti 1937, ua tauihia te iˈoa o te vea ei Consolation e i te matahiti 1946 ei A ara mai na!

I rave na Papaû i ta ˈna papairaa i te fare i Scranton e i te pu a te Watch Tower atoa fatata e 240 kilometera i te atea i Brooklyn, e faaea oia e piti hebedoma i te maoro i te vahi taitahi. Te na ô ra Papa e te haamanaˈo ra oia ia haamata te matini patapataraa a Papaû i te hora pae i te mau poipoi e rave rahi. E haapao maitai atoa râ Papaû i te hopoia e apiti i roto i te ohipa pororaa i te taata. Oia mau, ua hamani oia i te hohoˈa o te hoê pereue tane e pute rarahi to roto mai ei vairaa no te mau papai Bibilia. Te vai noa râ ta to ˈu tati e 90 matahiti o Naomi Howell hoê. Ua hamani atoa oia i te hohoˈa o te hoê pute vahine.

I te hoê mahana, i muri aˈe i te hoê aparauraa Bibilia oraora maitai, ua parau te hoa taviniraa o Papaû e: “C. J., ua hape oe.”

“Eaha te hape?” O te uiraa ïa a Papaû. Ua hiˈopoa oia i to ˈna pereue. Ua pau na pute e piti.

“Ua haamoe oe i te pûpû atu i te tamatahitiraa i te vea ra L’Âge d’Or.” Ua ata maitai raua i te haamoeraa te taata papai i te pûpû i ta ˈna vea.

Mau haamanaˈoraa a paari mai ai au

Te haamanaˈo ra vau ia parahi au i nia ia Papaû i to ˈu tamariiraa ra, ma to ˈu rima iti i roto i to ˈna a faatia mai ai oia i te “Aamu o te mau rimarima rii.” E haamata oia na nia ia “Tom Pouce” e haere atu ai i nia ia “Petero Toro,” e faatia oia i te hoê mea taa ê no nia i te rimarima taitahi. E opi atu ai oia i te mau rimarima atoa ma te haapao maitai a horoa ˈi i teie haapiiraa morare: “Mea maitai ia haa amui ratou, a tauturu tataitahi ai ratou i te toea.”

I muri aˈe i to raua faaipoiporaa, ua haere to ˈu mau metua i Cleveland i Ohio, e ua riro ei hoa piri roa no Ed e o Mary Hooper. E Feia haapii Bibilia to raua mau utuafare fetii mai te tauiraa mai o te senekele. E mau hoa piri roa to ˈu mau metua e o Tonton Ed e o Tati Mary, mai ta ˈu i pii na ia raua. Ua pohe to Hooper ma aiû otahi, te hoê tamahine iti, no reira i to ˈu fanauraahia i te matahiti 1934, ua riro mai au ei “tamahine” taa ê na raua. Ma te arataihia i roto i teie huru tupuraa maitai roa i te pae varua, ua pûpû vau ia ˈu iho no te Atua e ua bapetizohia hou te 8raa o to ˈu matahiti.

Ua riro te taioraa Bibilia ei tuhaa o to ˈu mau matahiti matamua. O te faataaraa o te oraraa i roto i te ao apî a te Atua i roto i te Isaia 11:6-9 te hoê o te mau irava ta ˈu e au roa ˈˈe. Tei te matahiti 1944 to ˈu tutavaraa i te taio i te Bibilia taatoa no te taime matamua, i te noaaraa ia ˈu ta ˈu iho Bibilia te American Standard Version, tei mahiti mai ei neneiraa taa ê i te tairururaa i Buffalo i New York. Ua anaanatae roa vau i te taio i teie huriraa ua faahoˈihia te iˈoa o te Atua o Iehova i to ˈna parahiraa mau fatata e 7 000 taime i roto i te “Faufaa Tahito”!

Mea oaoa roa te mau hopea hebedoma. E afai to ˈu mau metua e o Hooper ma ia ˈu e poro i te mau mataeinaa. E puohu matou i te maa e tamaa ˈtu ai i pihai iho i te hoê anavai. Ia oti, e haere matou i te fare faaapu o te hoê taata no te hoê aparauraa Bibilia i rapaeau i reira to matou titauraa i te feia tapiri atoa e haere mai. Mea ohie noa te oraraa. E oaoa noa matou ei utuafare. Ua riro mai te tahi o teie mau hoa matamua o te utuafare ei mau tiaau ratere, tae noa ˈtu o Ed Hooper, o Bob Rainer, e ta ˈna na tamaiti e piti. Te rave noa râ o Richard Rainer i teie ohipa, ma te apeehia e ta ˈna vahine o Linda.

E mau taime oaoa taa ê te mau tau veavea. E faaea vau i te fare faaapu o Howell ma e to ˈu mau taeae fetii. I te matahiti 1949, ua faaipoipo to ˈu tuahine fetii o Grace ia Malcolm Allen. Aita roa ˈtu vau i manaˈo aˈe e tau matahiti i muri aˈe, e faaipoipo vau i to ˈna taeae. E mitionare to ˈu tuahine fetii apî aˈe o Marion i Uruguay. Ua faaipoipo oia ia Howard Hilborn i te matahiti 1966. Ua tavini teie na tuahine fetii e ta raua tane i te pu i Brooklyn e rave rahi matahiti i te maoro.

Papaû e to ˈu faatuiteraahia

I te roaraa o ta ˈu mau matahiti haapiiraa tuarua, ua ineine noa Papaû i te papai mai i te rata. I roto i ta ˈna mau rata, te vai ra te mau hohoˈa tahito e rave rahi o te utuafare ma te mau tapaopaoraa rii atoa i patapatahia i muri, o te faaite i te aamu o te utuafare. Mea na reira te roaaraa ia ˈu te hoê hohoˈa no ˈna e no vetahi tei hopoihia i te fare tapearaa ma te tia ore.

I te pae hopea o te matahiti 1951, ua ere Papaû i to ˈna uaua arapoa no te paraparauraa no te mariri ai taata. Te maitai noa râ te hitahita o to ˈna feruriraa, mea titauhia râ ia papai oia i ta ˈna mau parau i nia i te hoê buka iti ta ˈna e rave i nia ia ˈna. E faatuitehia ta ˈu piha haapiiraa tuarua i ropu i te tau e toru avaˈe, i te avaˈe Tenuare 1952. I te omuaraa o te avaˈe Titema, ua hapono vau i te hoê hohoˈa o ta ˈu oreroraa no te faatuiteraa na Papaû. Ua tuu oia i te tahi mau tapaopaoraa a te hoê taata papai vea e i nia i te api hopea, ua papai oia tau taˈo tei haaputapû i to ˈu mafatu: “Ua au roa Papaû.” Ua hope ta ˈna hororaa i te fenua nei i te 81raa o to ˈna matahiti, i te 18 no Titema 1951. * Te poihere noa nei â vau i teie hohoˈa o ta ˈu oreroraa no te faatuiteraa tei marau e taua mau taˈo ra i nia i te api hopea.

I muri noa ˈˈe i to ˈu faatuiteraahia, ua rave au i te taviniraa pionie, mai ta te mau Ite no Iehova e parau i te ohipa pororaa taime taatoa. I te matahiti 1958, ua haere au i te tairururaa rahi roa i te oire o New York, i reira to te hoê faito rahi roa ˈˈe e 253 922 taata no na fenua 123 mai faaîraa i te Yankee Stadium e te Polo Grounds. I reira i te hoê mahana, ua farerei au i te hoê tia no Afirika mai e teie tei tapaohia i nia i ta ˈna tareta iˈoa “Woodworth Mills.” Fatata e 30 matahiti na mua ˈˈe, ua mairihia to ˈna iˈoa o te paˈeraa ïa o Papaû!

Te oaoaraa i ta ˈu tufaa

I te 14raa o to ˈu matahiti, ua haamata faahou to ˈu mama i te taviniraa pionie. Ua pohe oia e 40 matahiti i muri aˈe, i te matahiti 1988, e pionie noâ oia! Ua rave Papa i te ohipa pionie ia nehenehe ta ˈna. Ua pohe oia e iva avaˈe na mua ˈˈe ia Mama. Ua riro mai te feia ta matou i haapii ei hoa here no te oraraa taatoa. Ua haere te tahi o ta ratou mau tamaiti e tavini i te pu i Brooklyn, e te tahi, ua rave ïa i te ohipa pionie.

No ˈu e matahiti taa ê roa te matahiti 1959. I reira to ˈu faaiteraahia ˈtu ia Paul Allen. Ua nominohia oia ei tiaau ratere i te matahiti 1946, i to ˈna faatuiteraahia i roto i te hitu o te piha haapiiraa no Gileada, te hoê haapiiraa no te faaineine i te mau mitionare Ite no Iehova. I to mâua farereiraa, aita hoê o mâua i ite e te tuhaa taviniraa i mua a Paul, o Cleveland ïa i Ohio i reira vau e tavini ai ei pionie. Ua here Papa ia ˈna e o Mama atoa. Ua faaipoipo mâua i te avaˈe Tiurai 1963 i te fare faaapu a Howell ma, e to mâua utuafare fetii e na Ed Hooper i peretiteni. O te hoê ïa moemoeâ tei riro ei mea mau.

Aita o Paul i fanaˈo aˈenei i te hoê pereoo. I to mâua faarueraa ia Cleveland no ta ˈna tuhaa taviniraa i mua, ua ô roa ta mâua mau tauihaa atoa i roto i te Coccinelle Volkswagen 1961. E haere pinepine mai te mau hoa i te Monire, te mahana e haere ai mâua i te tahi atu amuiraa, e hiˈo ia faatomo mâua i te pereoo. E au i te hoê hautiraa cirque te hiˈoraa ia moe atu te mau afata vairaa ahu, te mau pute vairaa buka, te mau vairaa papie, te matini patapata, e te vai ra ˈtu â, i roto i taua pereoo nainai ra.

Ua ratere mâua Paul ehia rahiraa kilometera, a fanaˈo ai i te mau taime maitai e a faaruru ai i te mau taime ino o te oraraa nei—ma te rave i te mau mea atoa maoti te puai ta Iehova anaˈe e nehenehe e horoa. Ua riro te mau matahiti ei mau matahiti oaoa, î i te here ia Iehova, te tahi i te tahi, e i te mau hoa apî e tahito. Ua riro na avaˈe e piti i faaea ˈi mâua i Patterson a fanaˈo ai Paul i te faaineineraa ei taime faahiahia roa ino o to mâua oraraa. Ua haapapu te mataitairaa i te faanahonahoraa a Iehova i te fenua nei ma te fatata roa i te hoê tiaturiraa i tutuuhia mai ei tufaa pae varua faufaa rahi no ˈu: O te faanahonahoraa a te Atua mau teie. Mea oaoa mau te riroraa ei tuhaa iti noa ˈˈe o te reira!

[Nota i raro i te api]

^ A hiˈo i Te Pare Tiairaa o te 1 no Mati 1952, api 80 (Farani).

[Hohoˈa i te api 25]

E o Ed Hooper hou rii te tairururaa no 1941 i Saint Louis, i reira te noaaraa ia ˈu ta ˈu buka “Enfants”

[Hohoˈa i te api 26]

Papaû i te matahiti 1948

[Hohoˈa i te api 26]

I te fare faaapu o Howell ma i to to ˈu mau metua (i roto i te reni menemene) faaipoiporaa

[Hohoˈa i te api 27]

Na feia haapii Bibilia e vau tei tuu-hape-hia i roto i te fare tapearaa i te matahiti 1918 (o Papaû te tia ra i te pae atau roa)

[Hohoˈa i te api 29]

Ua ô roa ta mâua mau tauihaa no teie ao atoa i roto i to mâua Volkswagen

[Hohoˈa i te api 29]

E ta ˈu tane o Paul