Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Te Bibilia ei buka otahi

Te Bibilia ei buka otahi

Te Bibilia ei buka otahi

I ROTO i te faarahiraa i te mau hohoˈa o te Bibilia, to mua roa te mau Kerisetiano matamua i te pae o te faaohiparaa i te codex—te hoê buka, eiaha te hoê otaro. Aita râ te mau Kerisetiano i haamata oioi i te hamani i te hoê buka otahi o te mau buka bibilia atoa. Ua ravehia te hoê taahiraa avae faufaa no te haaparare rahi i te mau Bibilia buka otahi i te senekele 6 e Flavius Cassiodore.

Ua fanauhia o Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus i te area 485-490 T.T. i roto i te hoê utuafare taoˈa rahi i Calabre, i te poro apatoa o Italia no teie tau. I ora na oia i te hoê tau aehuehu o te tuatapaparaa o Italia a parahihia ˈi te fenua tuati ra e te mau Goths e i muri iho e to Byzance. A fatata ˈi to ˈna e 60raa aore ra o te 70raa matahiti, ua haamau o Cassiodore i te fare monahi e te vairaa buka Vivarium i pihai iho i to ˈna fare i Squillace, i Calabre.

Te hoê taata nenei Bibilia haapao maitai

I roto i te mau tapitapiraa matamua o Cassiodore, te vai ra te haaparareraa i te Bibilia. “No Cassiodore,” o ta te taata tuatapapa ra o Peter Brown ïa i papai, “e tia ia pûpûhia te aravihi atoa i te reo Latino no te haaparare i te mau Papai. E tia ia faaohipahia te mau tauturu atoa i faaohipahia na no te faahohonu e te papai faahou i te mau papai tahito, no te maramarama i te mau Papai e te papai faahou i te reira ma te ite. Mai te hoê ohuraa paraneta i haamau-apî-hia, ua manaˈohia e e apee maite te taˈere Latino taatoa i te Parau a te Atua mai te fenua ia haaati i te mahana.”

Ua putuputu Cassiodore i te tahi feia huri parau e te tahi mau aivanaa tarame i te fare monahi Vivarium no te faaau i te Bibilia taatoa e ua tiaau oia i te ohipa neneiraa haapao maitai. Ua horoa oia i te ohipa na te tahi noa nau aivanaa. Ua opuahia eiaha ratou ia faatitiaifaro oioi noa i te mau hape manaˈo-noa-hia a te mau papai parau. Ia tupu te feaaraa i te pae tarame, o te mau papai bibilia tahito te faarirohia ei mea mana aˈe i ta te reo Latino e farii noa. Ua faaue o Cassiodore e: “E tia ia vaiihohia te mau mea taa ê i te pae tarame . . . i te mea e eita te hoê papai tei itehia e mea faauruahia e nehenehe e faahuru-ê-hia. . . . E tia ia haapaohia te mau huru paraparau, te mau manaˈo mono e te mau parau e au i te reo iho o te Bibilia, noa ˈtu e mea ê roa na roto i te reo Latino, na reira atoa no te mau papairaa ‘Hebera’ o te mau iˈoa.”—The Cambridge History of the Bible.

Te Codex Grandior

Ua faauehia te feia papai hohoˈa i te fare monahi Vivarium ia hamani e toru aˈe neneiraa taa ê o te Bibilia na roto i te reo Latino. I roto i te hoê o te reira, tei hamanihia ei iva buka, te vai ra paha te papai o te Vieux Latin, te hoê huriraa tei itehia i te pae hopea o te senekele 2. I roto i te piti o te neneiraa, te vai ra te Vulgate Latino ta Jérôme i faaoti roa i te omuaraa o te senekele 5. No roto mai te toru, te Codex Grandior, te auraa ïa “codex rahi aˈe,” i na Bibilia e toru. Ua taai na neneiraa hopea i te mau buka atoa o te Bibilia ei hoê.

E au ra e o Cassiodore te taata matamua i hamani i te mau Bibilia Latino ei buka otahi, a faataa ˈi i te reira ei pandectae. * Aita e feaaraa e ua ite oia i te huru ohie o te taairaa i te mau buka atoa o te Bibilia ei hoê, o te faaore ïa i te haamâuˈaraa taime o te hiˈoraa tau buka.

Mai Italia Apatoa ˈtu e i te mau motu Beretane

I muri rii aˈe i to Cassiodore poheraa (peneiaˈe fatata i te matahiti 583 T.T.), ua haamata aˈera te tere o te Codex Grandior. I taua tau ra, te manaˈohia ra e ua hopoihia te hoê tuhaa o te pueraa buka no Vivarium i te vairaa buka Lateran i Roma. I te matahiti 678 T.T., ua hopoi te monahi rahi Beretane o Ceolfrith i te codex na muri ia ˈna i te mau motu Beretane i to ˈna hoˈiraa i ǒ ˈna mai Roma ˈtu. Ua riro atura ïa te codex ei tufaa papai faahiahia no na fare monahi e piti no Wearmouth e no Jarrow tei faaterehia na e Ceolfrith i Northumbrie no teie tau, i Beretane.

Ua haafaahiahia roa paha o Ceolfrith e ta ˈna mau monahi i te Bibilia buka otahi a Cassiodore ta ratou paha i au no to ˈna huru ohie ia faaohipa. No reira, i roto noa tau ahuru matahiti, ua hamani ratou e toru atu â Bibilia taatoa ei buka otahi. Te hohoˈa hoê roa o te reira e toe ra, o te hoê ïa papai rahi roa parauhia Codex Amiatinus. E 2 060 api iri pinia puaatoro to te reira, e 51 tenetimetera i te roa e e 33 tenetimetera i te aano to te api taitahi. Ma te paa taatoa, e 25 ïa tenetimetera te meumeu e ua hau atu i te 34 kilo to te reira. O te Bibilia Latino taatoa ei buka otahi tahito roa ˈˈe tera e vai noa râ. Na te aivanaa bibilia tuiroo no te senekele 19 o Fenton J. A. Hort i faaite e o taua codex ra tera i te matahiti 1887. Teie te manaˈo o Hort: “I nia atoa i te hoê taata no teie tau, e faatupu teie huru taa ê o te hoê [papai] i te maere e fatata i te mǎtaˈu.”

Hoˈiraa i Italia

Ua moe te Codex Grandior tumu i faaauhia e Cassiodore i teie nei. Ua haamata râ to ˈna mono Beretane, te Codex Amiatinus, i te hoê tere hoˈiraa i Italia aita i maoro i muri aˈe i te otiraa mai. Hou rii oia a pohe ai, ua opua Ceolfrith e hoˈi faahou i Roma. Ua rave atoa oia hoê o na papai bibilia Latino e toru ei ô na te pâpa Grégoire II. Ua pohe o Ceolfrith i roto i to ˈna tere, i te matahiti 716 T.T., i Langres, i Farani. Ua tamau noa râ ta ˈna Bibilia i to ˈna tere e te pǔpǔ ratere. I te pae hopea, ua tuuhia te codex i roto i te pueraa buka a te fare monahi no te mouˈa Amiata, i Italia no ropu, mai reira mai to ˈna mairiraahia i te iˈoa ra Codex Amiatinus. I te matahiti 1782, ua hopoihia te papai i te vairaa buka Medicean-Laurentian i Florence, i Italia, i reira to ˈna vai-noa-raa ei hoê o te mau taoˈa poihere-roa ˈˈe-hia o te vairaa buka.

Nafea to te Codex Grandior ohiparaa i nia ia tatou? Mai te tau mai o Cassiodore, ua au noa ˈtu â te feia papai e te feia nenei e hamani i te mau Bibilia buka otahi. Tae roa mai i teie mahana, maoti te reira faito Bibilia e ohie aˈe ai na te taata e hiˈo atu e na reira e faufaahia ˈtu ai i to ˈna mana i roto i to ratou oraraa.—Hebera 4:12.

[Nota i raro i te api]

^ E au ra e ua haapararehia te mau Bibilia taatoa na roto i te reo Heleni mai te senekele 4 aore ra 5 mai.

[Hohoˈa fenua i te api 29]

(Hiˈo i te papai)

Tere o te Codex Grandior

Fare monahi Vivarium

Roma

Jarrow

Wearmouth

Tere o te Codex Amiatinus

Jarrow

Wearmouth

Mouˈa Amiata

Florence

[Faaiteraa i te tumu]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hohoˈa i te api 30]

I nia: Codex Amiatinus I te pae aui: Hohoˈa o Ezera i roto i te Codex Amiatinus

[Faaiteraa i te tumu]

Biblioteca Medicea Laurenziana, Firenze