Eaha to roto?

Tapura tumu parau

“Eita vau e taui i te tahi noa ˈˈe mea!”

“Eita vau e taui i te tahi noa ˈˈe mea!”

Aamu

“Eita vau e taui i te tahi noa ˈˈe mea!”

FAATIAHIA E GLADYS ALLEN

I te tahi taime, e ui mai te taata e, “Mai te peu e e tia ia oe ia ora faahou i to oe oraraa, eaha ta oe e taui?” I te tanoraa, e pahono atu vau e, “Eita vau e taui i te tahi noa ˈˈe mea!” E faataa ˈtu vau no te aha.

I TE tau veavea 1929, e piti hoi matahiti to ˈu, ua farerei to ˈu papa, o Matthew Allen, i te hoê tupuraa faahiahia. Ua noaa mai ia ˈna te buka iti E ore roa ˈtu te mau mirioni taata e ora ra i teie nei e pohe!, neneihia e te Feia haapii Bibilia nunaa rau, te iˈoa ïa o te mau Ite no Iehova i tera tau. I muri aˈe i to ˈna taio-ru-raa tau api noa, ua parau roa Papa e, “Teie te parau apî rahi roa ˈˈe ta ˈu i taio aˈenei!”

I muri iti noa ˈˈe, ua noaa mai ia Papa te tahi atu mau papai a te Feia haapii Bibilia. Ua haamata oioi atura oia i te faaite i ta ˈna e haapii ra i te feia tapiri atoa. Teie râ, aita e amuiraa a te mau Ite no Iehova i to matou mataeinaa. No te mea ua taa ia Papa te faufaaraa e ia amuimui tamau te mau Kerisetiano, ua afai o ˈna i te utuafare i Orangeville, i Ontario, i Kanada, i te matahiti 1935 no te mea e amuiraa to reira.

I taua tau ra, aita te mau tamarii i faaitoito-noa-hia ia haere i te mau putuputuraa a te amuiraa; e faaea noa ratou i rapaeau mai i te vahi putuputuraa e e hauti ratou a apiti ai te feia paari i te putuputuraa. Aita o Papa i au i te reira. Ua feruri oia e, “Mai te peu e mea maitai te mau putuputuraa no ˈu, mea maitai ïa no ta ˈu mau tamarii.” No reira, noa ˈtu e e melo apî oia, ua haapii o Papa i to ˈu na tuaana ra o Bob, o Ella, o Ruby e ia ˈu ia haere i te mau putuputuraa na muri i te feia paari, e ua na reira matou. Aita i maoro, ua haere atoa mai te mau tamarii a te tahi atu mau Ite. Ua riro maira te haereraa i te mau putuputuraa e te horoaraa i te pahonoraa ei tuhaa faufaa roa o to matou oraraa.

Mea au roa na Papa te Bibilia, e mea oraora ia hauti oia i te mau aamu bibilia. Maoti te reira i puta ˈi to matou aau apî i te tahi mau haapiiraa faufaa roa ta ˈu e haamanaˈo noa ma te au roa. Hoê haapiiraa ta ˈu e haamanaˈo ra, oia hoi e haamaitai Iehova i te feia e faaroo ia ˈna.

Ua haapii atoa mai Papa ia faaohipa matou i te Bibilia no te paruru i to matou faaroo. Ua matau matou i te rave i te reira mai te hoê hauti. E nehenehe Papa e parau e, “I to ˈu manaˈo, e haere au i nia i te raˈi ia pohe au. I teie nei, a haapapu mai na e ua hape au.” I roto i te buka faahororaa, e imi mâua Ruby i te tahi mau irava ta mâua e faaohipa no te patoi i taua haapiiraa ra. I muri aˈe i te taioraa i te mau irava ta mâua i ite mai, e na ô mai Papa e, “Mea anaanatae, teie râ, aitâ i papu maitai ia ˈu.” E hiˈo faahou ïa mâua i roto i te buka faahororaa. E pinepine, tau hora o te mairi e mauruuru ai Papa i te mau pahonoraa ta mâua i horoa ˈtu. Ei faahopearaa, ua ineine maitai mâua Ruby no te faataa i ta mâua mau tiaturiraa e no te paruru i to mâua faaroo.

Te haavîraa i te mǎtaˈu i te taata

Noa ˈtu te haapiiraa maitai ta ˈu i fanaˈo i te fare e i te mau putuputuraa a te amuiraa, e tia ia ˈu ia faˈi e mea fifi roa te tahi mau tuhaa o te riroraa ei Kerisetiano no ˈu. Mai e rave rahi feia apî, aita vau i au e faataa ê mai ia vetahi ê, i to ˈu iho â râ mau hoa haapiiraa. Te tamataraa matamua i to ˈu faaroo, tei roto ïa i ta matou e parau te mau haereraa tiani.

Te fa, oia hoi e haere te hoê pǔpǔ taeae e tuahine na nia i te purumu rahi o te oire a amo ai i te iri e poroi to nia iho. Mea matau na taata fatata e 3 000 te tahi i te tahi. I roto i te hoê haereraa tiani, to muri roa vau i te anairaa e amo ai i te hoê iri e na ô ra “E marei e e ohipa taviri te haapaoraa.” Ua ite mai te tahi o to ˈu mau hoa haapiiraa ia ˈu, e ua apee oioi maira ratou ia ˈu na muri mai ma te himene “E faaora te Atua i te Arii.” E nafea hoi au? Ua pure aˈera vau ma te uˈanana ia noaa mai te puai e tamau. I te otiraa te haereraa, ua haere ru atura vau i te Piha a te Basileia no te faahoˈi i ta ˈu iri e no te hoˈi i te fare. Teie râ, ua parau mai te taeae haapao e e tupu faahou te tahi atu haereraa e e hinaaro ratou i te tahi atu â taata no te amo i te hoê iri. Ua haere â vau a pure ai ma te uˈanana ˈtu â. I taua râ taime ra, ua rohirohi to ˈu mau hoa haapiiraa e ua hoˈi i ǒ ratou. Ua riro atura ta ˈu mau pure no te ani i te puai ei mau pure haamaitairaa!—Maseli 3:5.

E manava noa matou i te mau tavini taime taatoa i ǒ matou. E mau taata oaoa ratou e mea au roa ia manava ˈtu. Te haamanaˈo ra vau e e faataa noa to matou na metua ia matou te mau tamarii i te taviniraa taime taatoa mai te toroa maitai roa ˈˈe.

Ei pahonoraa i ta raua faaitoitoraa, ua rave au i te taviniraa taime taatoa ei toroa i te matahiti 1945. I muri aˈe, ua apiti atu vau i to ˈu tuaana o Ella, e pionie ra i Lonedona, i Ontario. I reira, ua haamata vau i te hoê huru taviniraa ta ˈu i manaˈo e eita roa ˈtu e maraa ia ˈu. Ua matau te mau taeae i te haere na te mau airaa maa atoa o te mau fare inuraa no reira e opere i Te Pare Tiairaa e te Consolation (Réveillez-vous! i teie nei) na te feia hoani. Auaˈe e e ravehia tera ohipa i te mau avatea Mahana maa, e taime ïa to ˈu e pau aˈe te hebedoma no te pure ia noaa mai te itoito e haere! E ere i te ohipa ohie no ˈu, mea maitai râ.

I te tahi aˈe pae, ua haapii atoa vau nafea ia opere i te mau numera taa ê o te Consolation no nia i te hamani-ino-raa i to matou mau taeae i roto i te mau aua haavîraa Nazis, na te mau ona Kanada iho â râ, tae noa ˈtu te mau peretiteni o te tahi mau taiete rarahi. I te roaraa o te mau matahiti, ua ite au e te turu noa ra Iehova ia matou a tiaturi noa ˈi matou ia ˈna, na ˈna hoi e horoa mai i te puai. Mai ta Papa i matau noa i te parau, e haamaitai Iehova i te feia e faaroo ia ˈNa.

Te pahonoraa i te titau-manihini-raa e tavini i Québec

I te 4 no Tiurai 1940, ua opanihia te ohipa a te mau Ite no Iehova i Kanada. I muri aˈe, ua faaorehia te opaniraa, tera râ, te hamani-ino-noa-hia ra matou i te mataeinaa Katolika Roma o Québec. Ua ravehia te hoê opereraa taa ê i te api parau etaeta Mea haama te riri uˈana o Québec i te Atua, te Mesia e te tiamâraa, no Kanada taatoa no te faaite haere e te rave-ino-hia ra to matou mau taeae i reira. Ua farerei o Nathan Knorr, melo o te Tino aratai a te mau Ite no Iehova, tau hanere pionie i te oire o Montréal no te faataa i te auraa o te ohipa ta matou e haere ra e rave. Ua parau mai o Taeae Knorr e mai te peu e e farii matou i te rave i tera opereraa, e nehenehe matou e haruhia e e tapeahia. O te ohipa iho â ïa i tupu! A mairi ai te tau, ua haruhia vau 15 taime. Ia haere matou i roto i te taviniraa, e hiˈo matou e ua rave anei matou i to matou purumu niho e to matou pahere mai te peu e e taoto matou i te fare tapearaa i te po.

I te omuaraa, e rave matou i te tuhaa rahi o te opereraa i te ahiahi ia ore e huti rahi mai i te ara-maite-raa. Ua matau vau i te afai i te mau api parau hau i roto i te hoê pute ta ˈu e amo i nia i to ˈu arapoa na roto mai i to ˈu pereue. Mea huru rahi te pute î i te api parau, mai te huru ra e e hapû to ˈu. Mea maitai ïa te reira no ˈu ia rave au i te hoê tramway î i te taata no te haere i te tuhaa fenua. E tia te tahi mau tane ite i te peu i nia no te haaparahi i te vahine “hapû.”

A mairi ai te tau, ua rave matou i te ohipa opereraa i te ao. E vaiiho matou i te mau api parau i e toru aore ra e maha uputa, e haere atu ai i te tahi atu tuhaa fenua. E manuïa noa te reira. Teie râ, ia ite te hoê perepitero Katolika Roma e to reira matou, e nehenehe matou e haapeapeahia. I te hoê taime, ua turai te hoê perepitero i te hoê nahoa e 50 aore ra e 60 taata paari e tamarii ia taora i te tomati e te huero moa i nia ia matou. Ua horo matou i roto i te fare o te hoê tuahine Kerisetiano, i reira to matou taotoraa i nia i te tahua i taua po ra.

Ua hinaaro-rahi-hia te mau pionie no te poro i te feia parau Farani i Québec, no reira i te avaˈe Titema 1958, ua haapii mâua to ˈu tuahine o Ruby i te reo Farani. I muri aˈe, ua tonohia mâua i te tahi mau tuhaa fenua reo Farani i te mataeinaa. Ua riro te tuhaa taviniraa taitahi ei tupuraa otahi. I te hoê oire, ua haere mâua i tera fare i tera fare e vau hora i te mahana e piti matahiti i te maoro e aita hoê aˈe taata i farii mai! E haere noa mai te taata i te uputa e huti ai i te mau paruru i raro. Aita râ mâua i tuu. I teie mahana, te vai ra e piti amuiraa ruperupe i taua oire ra.

Ua turu mai Iehova na roto i te mau ravea atoa

Ua haamata mâua i ta mâua taviniraa pionie taa ê i te matahiti 1965. I roto i te hoê tuhaa taviniraa pionie taa ê, ua taa ia mâua te faufaaraa taatoa o ta Paulo i parau i roto i te Timoteo 1, 6:8: “E maa ta tatou, e te ahu, ia mauruuru tatou i te reira.” Ua tia ia mâua ia taotia i ta mâua tapura moni no te aufau i ta mâua mau haamâuˈaraa. Ua faaherehere ïa mâua i te moni no te matini haamahanahana, te fare tarahu, te uira, e te maa. E toe mai ïa e 25 toata Kanada no te toea o te avaˈe, ta mâua e faaohipa no ta mâua e hinaaro.

No te iti o te moni, e faatere mâua i te matini haamahanahana i roto i to mâua fare tau hora noa i te maoro i te po. Eita ïa te anuvera e mairi i te 15 teteri i roto i to mâua piha taotoraa e e pinepine, mea toetoe roa ˈtu â. E i te hoê mahana, ua haere mai te hoê tamaiti a te hoê o te feia ta Ruby e haapii ra i te Bibilia, e hiˈo ia mâua. Eita e ore e i to ˈna hoˈiraa i te fare, ua faaite oia i to ˈna mama e ua pohe roa mâua i te toetoe, no te mea i muri aˈe, ua horoa mai te mama hoê ahuru dala Kanada i te mau avaˈe atoa no te hoo mai i te mori ia nehenehe mâua e faatere noa i te matini haamahanahana. Aita roa ˈtu mâua i ere i te tahi mea. Aita i rahi ta mâua moni, tera râ, ua fanaˈo noa mâua i te mau mea e hinaarohia. I to mâua manaˈo, e haamaitairaa te mau mea hau. E tano iho â te Salamo 37:25: ‘Aitâ vau i ite i te feia parau-tia i te faarueraahia, e to ˈna ra huaai i te aniraa i te maa’!

Noa ˈtu te patoiraa ta mâua i faaruru, ua ite au i te tahi mau taata ta ˈu i haapii i te Bibilia, i te iteraa i te parau mau. Ua rave vetahi i te taviniraa taime taatoa ei toroa, o tei faaoaoa roa ïa ia ˈu.

Te faarururaa ma te manuïa i te mau tautooraa apî

O Cornwall, i Ontario, ta mâua tuhaa taviniraa apî i te matahiti 1970. Fatata hoê matahiti i muri aˈe i to mâua taeraa i Cornwall, ua maˈihia Mama. Ua pohe Papa i te matahiti 1957, e na matou na tuahine e toru i utuutu te tahi i muri i te tahi ia Mama e tae noa ˈtu i to ˈna poheraa i te matahiti 1972. Ua riro to mâua na hoa pionie taa ê, o Ella Lisitza e o Ann Kowalenko, ei ohiparaa aueue ore e ei turu î i te here i taua taime ra. Na raua i haapao i ta mâua mau haapiiraa bibilia e te tahi atu â mau hopoia i te mau taime aita mâua i vata. E parau mau iho â te Maseli 18:24: ‘E ati maitai mai â vetahi taua i to te taeae’!

Papu roa, mea rahi te tautooraa fifi i roto i te oraraa. Maoti to Iehova rima turu î i te here i noaa ˈi ia ˈu ia faaruru atu. Te ora noa ra vau ma te oaoa i te hoê oraraa o te taviniraa taime taatoa. Ua rave o Bob, tei pohe i te matahiti 1993, i te ohipa pionie e hau atu i te 20 matahiti i te maoro, tae noa ˈtu 10 ahuru matahiti faufaa roa i roto i te taviniraa pionie e ta ˈna vahine o Doll. Ua tavini to ˈu tuaana o Ella, tei pohe i te avaˈe Atopa 1998, ei pionie e hau atu i te 30 matahiti i te maoro e ua atuatu noa oia i te huru feruriraa pionie. I te matahiti 1991, ua itehia e e mariri ai taata to Ruby, te tahi atu tuahine to ˈu. Teie râ, ua faaohipa oia i to ˈna puai iti no te poro i te parau apî maitai. Mea arearea atoa oia e tae noa ˈtu i to ˈna poheraa i te poipoi 26 no Tetepa 1999. Aita faahou to ˈu na tuahine, tera râ, e fetii taeae e tuahine pae varua to ˈu o te tauturu mai ia tapea noa vau i to ˈu huru arearea.

Ia haamanaˈo vau i to ˈu oraraa, eaha ta ˈu e taui? Aita roa ˈtu vau i faaipoipo, tera râ, ua haamaitaihia vau i te mau metua î i te here, te hoê taeae, e nau tuahine o tei tuu i te parau mau i te parahiraa matamua i roto i to ratou oraraa. Te tiai nei au i te mahana e fatata roa maira e farerei ai au ia ratou i te tia-faahou-raa. E nehenehe ta ˈu e feruri e te tauahi ra to ˈu papa ia ˈu i teie nei e te tahe ra te roimata o to ˈu mama a tauahi ai mâua. E oaoa roa ïa o Ella, o Ruby, e o Bob.

A tiai noa ˈtu ai, ua opua roa vau e tamau i te faaohipa i to ˈu ea e to ˈu puai no te arue e no te faahanahana ia Iehova. E oraraa faahiahia e te mauruuru te taviniraa pionie taime taatoa. E au atoa i ta te papai salamo i parau i te feia e haere ra na te mau eˈa o Iehova e: ‘E ao to outou, e e manuïa outou.’—Salamo 128:1, 2.

[Hohoˈa i te api 26]

Mea au roa na Papa te Bibilia. Ua haapii mai o ˈna ia faaohipa matou i te reira no te paruru i to matou faaroo

[Hohoˈa i te api 28]

Mai te pae aui i te pae atau: o Ruby, o vau, o Bob, o Ella, o Mama, e o Papa i te matahiti 1947

[Hohoˈa i te api 28]

Anairaa i mua, mai te pae aui i te pae atau: o vau, o Ruby, e o Ella i te hoê tairururaa mataeinaa 1998