Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Eaha ˈtura no te auhoêraa na te ao nei?

Eaha ˈtura no te auhoêraa na te ao nei?

Eaha ˈtura no te auhoêraa na te ao nei?

“Mai te Piti o te Tamaˈi rahi mai â, a tahi ra te nunaa atoa a tahoê ai. . . . E nehenehe atura ïa te ao e haru i teie ravea e faatupu i te parau fafau i tiai-maoro-hia o te hoê faanahoraa apî na te ao nei.”

O TA te hoê peretiteni ïa no te Hau Amui no Marite i parau i te mau matahiti 1990 ra. I tera tau, ia au i te mau tupuraa na te nunaa rau, e au ra e te fatata ra te auhoêraa. Ua topa te mau faatereraa haavî te tahi i muri i te tahi. Ua vavahihia te patu o Berlin, e haamataraa ïa o te hoê tau apî no Europa. I mua i te hoê ao maere, ua mou te Hau Amui Soviétique tei hiˈohia na e e rave rahi i te pae Tooa o te râ ei aratai o te mau tamaˈi na te ao nei. Ua hope te Tamaˈi Toetoe, e te paraparau-maitai-hia ra no te faaoreraa i te mau mauhaa tamaˈi, te paura atomi atoa. Parau mau, ua tupu te tamaˈi i te Golfe Persique, e au ra râ e e fifi poto noa tera tei turai i te ao ia faaoti papu atu â i te tapi i te hoê ao hau.

E nehenehe te mau tapao maitai e itehia eiaha i te pae poritita noa, i roto atoa râ i te tahi atu mau tuhaa o te oraraa. Ua haamaitaihia te huru o te oraraa i roto e rave rahi fenua na te ao. Maoti te mau haereraa i mua i te pae rapaauraa i nehenehe ai te mau taote e rave i te mau mea e faarirohia na ei semeio tau ahuru matahiti noa na mua ˈtu. No te vitiviti o te haereraa i mua i te pae ihiihi i roto e rave rahi fenua, e au ra e te aratai nei te reira i te ruperuperaa na te ao taatoa. E au ra e te tupu maitai ra te mau mea mai tei hinaarohia.

I teie mahana, aita i maoro i muri aˈe, e mea tia ia ui tatou: ‘Eaha tei tupu? Teihea ˈtura te auhoêraa na te ao i fafauhia?’ Taa ê roa ˈtu, e au ra e te haere ra te ao i te tahi paeau. Ua riro te mau tupitaraa haapohe, te mau ohipa totoaraa, te parareraa o te mau mauhaa tamaˈi rahi, e te tahi atu mau tauiraa huru ê ei tumu parau matauhia i roto i te mau vea. Ia au i teie mau huru tupuraa, e au ra e te atea noa ˈtura te ao i te auhoêraa. Aita i maoro aˈenei, ua parau te hoê taata haapao faufaa teitei e: “Ua topa tatou i roto i te hoê tupuraa tamau o te haavîraa uˈana o te puai noa ˈtu â.”

Auhoêraa aore ra amahamaharaa na te ao nei?

I to te Nunaa Amui haamauraahia, hoê o te mau fa i faahitihia, o “te faatupuraa ïa i rotopu i te mau nunaa i te mau taairaa auhoa niuhia i nia i te faaturaraa o te tiaraa e te tiamâraa faito o te taata.” Fatata e 60 matahiti i muri aˈe, ua raea anei tera fa faahiahia roa? Aita roa ˈtu! E ere o “te mau taairaa auhoa,” e au ra e o te parau “tiamâraa” ta te mau nunaa e feruri rahi roa. Ua faaamahamaha te mau taata e pǔpǔ taata e tutava nei i te haamau i to ratou ihotaata e mana faatere i te ao nei. I to te Nunaa Amui haamauraahia, e 51 nunaa melo i roto. I teie mahana, 191 ïa.

Mai ta tatou i ite mai, i te pae hopea o te senekele 20, ua parare te tiaturiraa i te hoê ao tahoêhia. Mai reira mai, ua taui tera tiaturiraa ei haapeapearaa i te mea e te ite ra te huitaata i te amahamaharaa riirii o te ao. Te amahamaharaa uˈana i Yougoslavie, te mau fifi i rotopu i to Tchétchénie e to Rusia, te tamaˈi i Irakia, e te taparahiraa taata tamau i te pae Hitia o te râ no Ropu—e faaiteraa te taatoaraa o te reira i te hoê amahamaharaa rahi atu â.

Aita e feaaraa e ua ravehia te tutavaraa e rave rahi no te hau ma te manaˈo maitai e te aau tae. Noa ˈtu te reira, e au ra e eita te auhoêraa na te ao nei e raea. E rave rahi o te uiui noa nei: ‘No te aha e mea fifi roa ˈi ia faatupu i te auhoêraa na te ao nei? Te haere nei te ao ihea?’

[Faaiteraa i te fatu o te hohoˈa i te api 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images