Eaha to roto?

Tapura tumu parau

“Te tamaˈi o te faaore i te mau tamaˈi atoa”

“Te tamaˈi o te faaore i te mau tamaˈi atoa”

“Te tamaˈi o te faaore i te mau tamaˈi atoa”

‘Te tǎpǔ nei au ia outou e teie te tamaˈi hopea—te tamaˈi o te faaore i te mau tamaˈi atoa.’—WOODROW WILSON, PERETITENI MARITE (1913-21).

TERA te mau tiairaa faahiahia a te hoê aratai o te ao nei i te hopea o te Tamaˈi rahi Matamua, fatata e 90 matahiti i teie nei. No te huru riaria mau o tera aroraa rahi, ua hinaaro—e ua hiaai—te feia upootia e tiaturi e e hopoi mai ta ratou faaereraa e rave rahi i te mau haamaitairaa vai tamau. Mea varavara râ te mau tamaˈi taata i te faaafaro i te mau fifi, te fifi tamaˈi iho â râ i aˈa-hohonu-hia.

Fatata e 20 matahiti i muri aˈe i to te Peretiteni Wilson parau-ru-raa i tera tǎpǔ, ua haamata ˈtura te Piti o te Tamaˈi rahi. Ua haapohe e ua haamou hau roa ˈtu â te reira i ta te Tamaˈi rahi Matamua. I te maitairaa mai te mau ravea anohaa apî i te roaraa e piti ahuru matahiti, ua aravihi roa ïa te huitaata no te taparahi e rave rahi atu â taata. I te hoperaa te piti o te tamaˈi rahi, ua taa i te mau raatira ati aˈe te ao e e nehenehe noa te tamaˈi e tupu mai mai tei ore i ite-aˈenei-hia.

I 1945, ua faaite te tenerara Douglas MacArthur no te mau Hau amui no Marite e: “Tera te ravea hopea no te faaore i te tamaˈi. Ia ore tatou e feruri i te tahi faanahoraa pae tahi ore maitai roa ˈˈe, e tupu ïa o Aramagedo.”

Ua ite te tenerara MacArthur eaha ta teie e piti na paura atomi i faatupu i nia ia Nagasaki e ia Hiroshima i te mau mahana hopea o te piti o te tamaˈi rahi. Ua turai te haamouraa riaria o na piti oire Tapone ia ˈna ia horoa i te hoê auraa apî i te taˈo “Aramagedo”—te hoê haamouraa rahi na roto i te tamaˈi atomi, te hopea paha ïa o te huru oraraa i nia i to tatou paraneta.

Te taiâ tamau nei te huitaata i te manaˈonaˈoraa i te hoê haamouraa atomi rahi o te tupu mai paha. I te roaraa o te mau matahiti 1960, ua feruri te mau nunaa rarahi o te ao i te hoê ravea “haamouraa papu te tahi i te tahi.” Ta ratou fa, ia ravai ïa te mau topita atomi e te mau ravea maoˈaraa no te haamou papu e 25 % o te huiraatira enemi e e 50 % o te tapihaa—ma te ore e haapao e na vai i haamata i te tamaˈi. Mea iti te taata tei tamahanahana-rahi-hia e teie ravea ia vai te hau i te ao nei.

I teie mahana, ua maraa roa te mau mauhaa atomi e e hia rahiraa taata o te pohe noa nei i te mau tamaˈi i te tahi mau fenua. Te mǎtaˈu nei â te huitaata i te tupuraa paha te hoê haamouraa atomi. Noa ˈtu e te hinaaro ru nei te taata e ite i te hopea o te tamaˈi, mea iti te tiaturi nei e e nehenehe te hoê tamaˈi aore ra te tahi atu ravea e tapae i nia i teie tapao.

Te faataa papu nei râ te Bibilia i te hoê tamaˈi otahi o te faaore i te mau tamaˈi atoa. Teie tamaˈi ta te Bibilia e parau ra o “Aramagedo”—te taˈo ïa o ta te taata e amui pinepine nei i te hoê haamouraa atomi rahi. E nafea Aramagedo e faaore mau ai i te tamaˈi? E pahono te tumu parau i muri nei i teie uiraa.

[Faaiteraa i te fatu o te hohoˈa i te api 3]

DTRA Photo

[Faaiteraa i te fatu o te hohoˈa i te api 4]

Nagasaki, Tapone, 1945: USAF photo