БУРУНГУ Египетке кулузундан саазынны кылып турган деп чүүл билдингир. Гректер болгаш римчилер база кулузунга * бижип турганнар. Ындыг-даа болза кулузундан хемелер тудуп турган деп чүүл шоолуг билдингир эвес.

«Эфиопияның хемнериниң ындында» чурттап турар улус «элчиннерин далай-биле, кулузундан кылган хемелерге олурткаш, суглар-биле эжиндирип чорудуп турар» деп, Исайя медээчи 2700 ажыг чыл бурунгаар бижээн. Соонда Иеремия медээчи мидийлер болгаш перстер Вавилонну тудуп алгаш, оларны хоорайындан дезе бербезин дээш, кулузундан кылган хемелерин өрттедиптер деп баш удур медеглээн (Иса. 18:1, 2; Иер. 51:32).

Бүгү Бижилге Бурганның аксындан үндүр тынган сөзү-дүр, ынчангаш археологтарның библейжи үеде кулузундан хемелерни кылып турган деп бадыткалы кайгамчык эвес (2 Тим. 3:16). Эртемденнер чүнү тып алганыл?

Египетчилерниң хөөржүдүлге бажыңнарының ханаларында кулузунну чыып турарын база хемелерни канчаар кылып турганын чуруп каан. Кулузуннуң сывын кескеш, оларны шарып ораагаш, дыңзыдыр тыртар турган. Ол үнүштүң одура кескен сывы үш-булуңчук болгаш, оон кылган ораашкыннар дыка быжыг болгаш сырый боор. Кулузундан кылган хемелерниң узуну 17 метр чедип турган, ынчангаш аңаа 10 азы 12 эжеш эшкииштер сыңа бээр турган деп Бурунгу Египеттиң тайылбыр номунда бижээн (A Companion to Ancient Egypt).

Кулузун тывары ол үеде белен турган, чүге дизе ол Нил хемниң чанынга хөйү-биле өзүп турган. Оон ыңай кулузундан хемелерни тудары белен турган. Улуг корабльдерни ыяштан тудуп эгелээш безин, аңчылар болгаш балыкчылар кулузундан хемелерни база салдарны ажыглаар хевээр турган.

Кулузундан хемелерни дыка хөй чылдар дургузунда ажыглап келген. Б. э. I—II вектерде чурттап чораан Плутарх деп бурунгу грек чогаалчы болгаш төөгүчүнүң чугаазындан алырга, ооң үезинде чурттап турган улус кулузундан салдарны ажыглап турганнар.