ЕВРЕЙ сөөктүг Мардохей Ыдыктыг Бижилгеде Эсфир номунда бижиттинген болуушкуннарга улуг рольду ойнаан. Ол Иудеядан туттуруушкунче аппарган улустуң салгалы чораан. Мардохей Персияның ордузунга бараалгап турган. Ол бүгү Ахашверош хаанның башкарып турган үезинде, V-ки векте, болган. (Бо хүннерде ол хаан Ксеркс I деп билдингир.) Ахашверошту Мардохей өлүмден камгалап алырга, хаан четтиргенин илередип, бүгү чоннуң мурнунга аңаа хүндүткелди көргүзерин дужааган. Соонда Мардохейниң болгаш өске-даа еврейлерниң дайзыны Аман чок апаарга, хаан ону премьер-министр кылдыр томуйлап каан. Шак ындыг бедик эрге-дужаал Мардохейге Персия империязынга чурттап турган еврейлерни узуткаашкындан камгалаан (Эсф. 1:1; 2:5, 21—23; 8:1, 2; 9:16).

XX вектиң эгезинде чамдык төөгүчүлер Эсфир номунда бижиттинген төөгүнү чогаадып каан база Мардохей деп кижи турбаан деп турган. Ынчалза-даа 1941 чылда археологтар Мардохейниң херек кырында чурттап чораанын бадыткап болур чүүлдерни тып алган. Ол кандыг бадыткалдарыл?

Шинчилекчилер Мардука деп аттыг кижиниң дугайында дой кырында бижээн перс сөзүглелди тып алган. Ол дүжүмет Сузы хоорайга казначейлеп чораан чадавас. Чөөн чүктүң төөгүзүн өөренип турар Артур Унгнад: «Библиядан аңгыда, Мардохейниң дугайында чаңгыс сагындырыг ол-дур» — деп бижээн.

Унгнадтың ажылдарының соонда эртемденнер өске-даа дой кырында бижээн муң-муң перс сөзүглелдерни очулдурган. Оларның аразынга Персеполь хоорайның ханаларының чанында эртине-байлак шыгжамырларының бузундуларындан тывылган дой бижиктер турган. Олар Ксеркс I-ниң чагыргазының үезинге хамааржыр. Ол документилерни элам дылга кылган база ында Эсфир номундан каш ат бар болган a.

Чамдык персеполь бижиктерде Мардука деп кижиниң дугайында бижип турган. Ол кижи Ксеркс I чагырып турда, Сузы хоорайга хаанның ордузунга секретарь турган. А бир өске сөзүглелде ону очулдурукчу чораан деп бижээн. Бо бүгү Библияда Мардохейниң дугайында бижээн чүүл-биле дүгжүп турар. Ол база Ахашверош (Ксеркс I) хаанның ордузунга тус черниң чагырыкчызы бооп бараалгап чораан база ийи дылды билир турган. Мардохей ордунуң хаалгазының чанынга бараалгап турган (Эсф. 2:19, 21; 3:3). Ордунуң ол улуг хаалгаларының чанынга дүжүметтер ажылдап турган.

Персеполь бижиктерде Мардука биле Библияда Мардохейниң бот-боттарынга дөмей болганы кайгамчык. Олар чаңгыс үеде, чаңгыс черге чурттап, дөмей эрге-дужаалдыг турган. Ол археологтуг тывыышкыннар Мардука биле Мардохей чаңгыс ол-ла кижи-дир деп чүүлдү бадыткап болур.