Пол: 1985 чылдың ноябрь айда дыка амырап турган бис! Бисти чаа-ла миссионер кылдыр томуйлаан, ынчангаш Барыын Африкада Либе́рияже чорупкан бис. Самолёдувус баштай Сенега́лга хонупкан. «Бир шак болгаш Либерияда турар бис!» — деп, Энниң чугаалаанын сактыр мен. «Либерияже ужар пассажирлерге! Күрүнеде тура халыышкын болганы-биле, ол чуртче ушпазын дыңнадып тур бис» — деп чарлал дыңналган. Ынчангаш Сенегалда миссионерлерниң бажыңынга 10 хонук чурттаар ужурга таварышкан бис. Ол үеде өлген улус мөчүлери долган чүък машиналарының дугайында база үнмес ужурлуг шакты сагываан улусту ол-ла черинге адып каар деп коргунчуг медээлер Либериядан кээп турган.

Энн: Бис черле оваарымчалыг бис. Бичиимден тура мени «кортук Энни» деп адаар турган. Анаа орук кешкеш безин девидээр мен. Ынчалза-даа Либерияже баар дээш быжыг хөөнненип алган бис.

Пол: Энн-биле Барыын Англияга бот-боттарывыстан чүгле 8 километр ыракка чурттап турган бис. Мээң ада-иемниң болгаш Энниң авазының ачызында школа соонда дораан эгелекчилей берген бис. Олар бисти кезээде деткип турган, а чуртталгавысты долу бараалгалга тураскаадырын шиитпирлээривиске дыка өөрээннер. 19 харлыымда мени Вефилче чалаан. А кудавыс соонда, 1982 чылда, Энн меңээ катчып келген.

Энн: Вефилге бараалгаары эки, ынчалза-даа суртаалчылар чедишпес черже барыксаар турган бис. Миссионерлеп чораан вефилчилер-биле харылзаа күзеливисти улам өөскүткен. Кежээлерде ооң дугайында ажыы-биле Иеговага үш чыл мөргүп келген бис. Галаад школазынче чалаарга, кайы хире өөрээнивисти бодап көрүңер даан! 79 дугаар классты доозуптарывыска, бисти Либерияже чоргузупкан.

Пол: Либерияже ужуп болур деп дыңнадыптарга, бир дугаар рейс-биле ынаар ужупкан бис. Чуртка чамдык шактарда үнүп болбас дүрүм хевээр болгаш, байдал дыка нарын турган. Машинаның даажындан безин улус дүвүрээр болган! Девиделге алыспас дээш, Энн-биле кежээниң-не, Ырылар номун номчуур турган бис. Берге-даа бол, суртаалдаарынга дыка ынак турган  бис. Энн миссионер, а мен Вефилге ажылдап турган мен. Дуржулгалыг Джон Чару́к a дээр акывыс-биле ажылдаар аас-кежиктиг болган мен. Либерияга дыка үр чурттаан болгаш, ол акый ында бараалгакчыларның бергелерин эки билир турган. Мен акымдан хөй чүүлге өөренип алган мен.

Энн: Либерияда акы-угбаларывыс бисти чылыг-чымчак уткуп аарга, дыка өөрүнчүг болган. Бурганга бердинген, экииргек, ажык акы-угбаларга чаңчыга бээривиске, олар төрээн улузувус дег апарган. Олар бисти хөлчок деткип, хөй ажыктыг сүмелерни берген. А суртаал ажылы сагыш ышкаш болган! Девискээрде улустуң күзээни-биле үр чугаалашпаска, биске хомудаар турган. Кудумчуга Бурган дугайында чугааларны бо-ла дыңнап кааш, катчыптар чордувус. Кичээлдеривис хөйүнден шуптузун эрттирип четтикпейн турган бис. Шынап-ла кайгамчык девискээр!

Пол: Дөрт чыл чүгээр оожургал соонда, 1989 чылда Либерияга хамааты дайыны өөскүп үнген. Салбыр турар кезек черни 1990 чылдың июль 2-де үймээнчилер эжелеп алган. Үш ай дургузунда даштыкы делегей-биле база кол башкарылга чери-биле харылзаавыс үзүлген. Кайда-даа корум-чурум чок, аш-чут болгаш каржы чорук нептерээн. Ынчан хөй херээжен улусту күштээн. Ынчалдыр 14 чыл эрткен.

Энн: Аймак бүрүзү бот-боттарын өлүржүп турган. Ок-чепсектиг өлүрүкчүлер кудумчуларны кезип, бажың бүрүзүн үптеп турганнар. Чамдык улуска кижиниң тынын үзери, анаа-ла дагаа өлүрери-биле дөмей болган. Вефил чанынга болгаш өске-даа блокпостыларга олар өлген улустуң мөчүлерин чыып турган. Өлүрткен улус аразында акы-угбалар биле ийи миссионер база бар болган.

Ок-чепсектиг улус көөр хөңнү чок аймактарның улузун тыпкаш, өлүрүп турган. Ынчангаш Херечилер, миссионерлер болгаш вефилчилер ха-дуңмазын чанынга чажырып алган. Чамдыктарын салбырның бир дугаар кадынга, а өскелерин чурттаар өрээлдерге чыттырып турган. Бис өрээлге чеди кижи чурттап турган бис.

Пол: Ок-чепсектиг кижилер бисти улус чажырган бе дээш хүннүң хынаар турган. Ынчангаш Вефилдиң девискээринге дөрт хайгааракчы тургузуп каан: ийизи херим чанынга, а өске ийизи соңгадан көрүп турган. Келген улустуң  айыылдыын, херим чанында хайгааракчының холундан билип болур. Холу мурнунда болза, шупту чүве анаа, а артында болза, акы-угбаларны дүрген чажырар деп билип каар турган бис.

Энн: Хөй неделялар эрткенде аажок хорадаан ок-чепсектиг бөлүк улус салбырже дөмей-ле шургуп кирип келген. Бир угбам-биле шкафтың дүвүнде чажыт черлиг чунар өрээлге дээктенип алган бис. Ол ынаар кире бээри билек, ок-чепсектиг улус эжикти дыка кончуг соктап эгелээн. Олар мени кедеп алган болган. Пол оларны чардыктырып, үе ойнап алыр дээш: «Кадайым туалетте, ам үнүп кээр» — дээн. Ынчалза-даа шкафты дааш чок хаапкаш, ол хепти дедир дүрген суптары болдунмас болган. Дүвүрээнимден сириңейнип эгелээн мен. Мындыг кижи канчап эжикти ажыдар мен? Олар дораан эскерип каар! Бергедээнимден Иеговага чаннып мөргүпкен мен. Эжикти ажыдыпкаш, чүү-даа болбаан ышкаш мендилежирин кыскан мен. Бир тура халыкчы мени идипкеш, дораан-на шкафты үжээш чүнү-даа тыппаан. Ооң соонда олар өске өрээлдерни болгаш сери иштин үжээннер. Ынчалза-даа түңнел чок болган.

Пол: Каш ай дургузунда чемивис чок турган. Ынчалза-даа Бурган-биле найыралывыс быжыг турган. Чамдыкта Вефилге эртенги чем орнунга чүгле эртенги үениң мөгейиишкини эртер. Ол сайгарылга хүннүң-не бисти күш киирип турган.

Салбырга аъш-чем, суг курлавыры төне берзе, акы-угбаларны арттырып кааш, чем дилеп чоруур ужурга таваржыр турган бис. Ынчан оларның амы-тыны айыыл кырынга кээр. Аас-кежик бооп, Иегова кандыг-бир кайгамчык чүүл-биле кезээде дузаны кадып турган! Ол бис дээш үргүлчү сагыш човап, коргушка алыспазынга дузалап турган.

Чуртта байдал дам баксыраза-даа, алыс шынның чырыы улам чырып орган. Акы-угбалар чаңгыс удаа эвес дезер ужурга таварышса-даа, ону шыдажып эртип, бүзүрелин кадагалаан. Безин чамдык улус хамааты дайынны коргунчуг хилинчекке белеткел болган дээн. Эрес-дидим удуртукчулар болгаш аныяк акылар боттарын хайыралавайн, чыыш дээш сагыш човап турган. Хөй Херечилер бажыңнарын каапкан-даа болза, суртаалдаарын уламчылап, кады чыглып турганнар. Аргага таварышкан материалдардан олар бөдүүн Хурал залдарын туткан. Дүшкүүрлүг байдалда акыларга чыыштар оожургалды эккеп, өөрүшкүлүг медээни суртаалдаары боттарын сорук киирип турган. Ачы-дуза чедирип баарывыска, хөй улус идик-хеп эвес, а суртаалдаар сумкалар хереглээр болган. Ол чүүл хей-аъдывысты көдүрген! Сагыш-сеткили балыгланган Либерияның чурттакчылары өөрүшкүлүг медээни харамдыгып дыңнап турган. Корум-чурум чок үеде Херечилер аас-кежиктиг, өөрүшкүлүг артканы оларны кайгаткан.  Олар бо делегейниң дүмбейинде чырыктың херелдери дег болган (Мф. 5:14—16). Ооң ачызында кижилер өлүрүп турган улус безин Иегованың Херечилери апарган.

Пол: Үш катап — кыска үеде, а ийи катап — бир чыл ишти Либериядан чоруур ужурга таварышкан бис. Бир миссионер угбавыс ындыг үеде минниишкиннеривисти дыка таптыг илереткен: «Галаадка бисти өөреткени дег, бараалгаанывыс черге-ле акы-угбаларга сеткиливистен ынак апарган бис. Ынчангаш оларны берге үеде каар ужурга таварышкаш, чүрээвис ыстап турган». Аас-кежик бооп, кожа чурттардан олар дээш сагыш човап болур турган бис.

Энн: 1996 чылдың майда Либерияда суртаал ажылынга хамаарышкан шупту чугула документилерни машинаже чүдүргеш, өске ийи Херечилер-биле салбырдан 16 километрде айыыл чок черже чорупкан бис. Орук ара чепсегленген шериглерге таваржы берген бис. Олар агаарже адып, бисти тургузупкаш, Полдан аңгыда бисти ойладыпкаш, машинавысты та кайнаар мунуп алгаш чорупкан. Аңгадай берген турувуста, хаваандан хан аккан Полдуң кел чыдарын көрүп каан бис. Дораан-на башка кирген бодал, бажынче аттырыпкан. Кортканывыстан аттырган болза, өлүп каар деп-даа бодаваан бис. Үймээнчилерниң бирээзи Полду машинадан үндүр иткеш, бажынче сопкан болган. Харын-даа балыы айыылдыг эвес болган.

Бир катап шериглер ол черниң чурттакчыларын тулчуушкун черинден машинага ырадыр аппар чыдарын көрүп каан бис. Кижи сыңмас боорга, бис чүгле кузовтан халбактаныпкан бис. Ынчалза-даа машинаның чолаачызы хенертен дүрген халды бээрге, аңдарлып каар часкан бис. Тургузуптарын дилээривиске-даа, ол кортканындан бисти дыңнаваан. Харын-даа туттунуп шыдапкан бис. А машина доктаарынга чедир арай деп туттунган улус шупту сириңейнип турган бис.

Пол: Хептеривис самдарап, хирленип калган. Бот-боттарывысче көржүп алгаш, канчап дириг арттывыс деп бодап турган бис. Ол дүне ажык дээр адаанга хонган бис. А дараазында хүн шаарартыр аттырган вертолётка бисти Сьерра-Леонеже апарган. Дириг артканывыска амырап турзувусса-даа, Либерияда акы-угбаларывыс дээш чүректеривис аарып турган.

Энн: Фрита́ун хоорайда салбырга чедип кээривиске акы-угбалар бис дээш дыка сагыш човаан. Ам-на айыыл чок черде бис, ынчалза-даа Либерияга чурттап эрткен хинчектиг сактыышкыннарым мени дүвүредип эгелээн. Хүндүс коргуушкунга болгаш дүвүрелге алзып, улаараан кижи ышкаш турган мен. Дүнелерде коргунчуг дүштерден соок дер дүшкен оттуп кээр турган мен. Оон аңгыда, тынып чадап эгелээр апарган мен. Ынчан Пол холумдан тудуп алгаш, кады мөргүүр. Сирилээрим соксагыже чедир, кады ырыларывысты ырлаар турган бис. Сактырымга угааным четпестей берген, моон соңгаар миссионер бараалгалды шыдавас ышкаш болган мен.

Ынчангаш дараазында болган чүүлдү кажан-даа утпас мен. Байдалым баксырай берген үеде, ол-ла неделяда, ийи журнал алган бис. Бирээзи 1996 чылдың июнь 8-тиң «Оттуп келиңер!» деп журналда «Как справиться с приступами панического страха» дээр статья. Мээң-биле чүү болганын ам-на билип каан мен. А ийиги журнал — 1996 чылдың май 15-те үнген «Откуда у них берутся силы?» деп статьялыг «Таңныыл суургазы». Ында ховаганның чалгыннарының хөй кезии үрелген-даа болза, ужуп шыдаар деп бижээн. Ооң-биле дөмей сагыш-сеткиливис балыгланган-даа болза, Иегованың ыдыктыг сүлдези-биле өске улуска дузалап болур бис. Ол дээрге дыка херек өйде Иегованың биске берген дузазы-дыр (Мф. 24:45). Мен бо ышкаш статьяларны чыып алгаш, катап номчуп турган мен. Үе эрткенде сагыш-сеткилимниң балыглары экирип эгелээн.

Пол: 2004 чылдың төнчүзүнде 20 чыл эрткенде, Либерия бистиң бажыңывыс апарган. Дайын төнген, салбырга тудуг ажылдары эгелээн. Оон бисти өске чуртче көжерин саналдаан.

 Чаа даалга алыры амыр эвес болган. Ол черниң акы-угбаларынга өөренип калган болгаш, олар чокка шыдавас апарган бис. Галаад чоруур дээш, чоок улузувусту безин каапкан болгай бис. Ынчан боттарывысты Иеговага хүлээдип бээривиске, ол бисти элбээ-биле шаңнаан. Ол дуржулга бо удаада чаа даалгадан ойталавазынга дузалаан. Ынчалдыр кожазында Га́нага барган бис.

Энн: Чоруп тургаш, дыка ыглашкан бис. Назы-хары улуг, мерген-угаанныг Фрэнк акый: «Силер бисти уттуптар ужурлуг силер!» — дээрге кайгап каан бис. Ол мынчаар тайылбырлаан: «Бисти сактып чоруур болгай силер, чаа даалгаже бүгү-ле сеткилиңерни бериптер ужурлуг силер. Ону силерге Иегова берген. Ынчангаш Ганада акы-угбаларга бүгү ынакшылыңарны илередиңер». Ол сөстер ёзулуг үезинде болган. Ганага улус бисти танывас база шупту чүве чаа болган. Аңаа дораан-на чаа эш-өөр дилеп эгелээн бис.

Пол: Эвээш үе эрткен-даа болза, Ганада акы-угбаларга ынак апарган бис. Ында Херечилер дыка хөй! Оларның Иеговага бердингени, быжыг бүзүрели биске үлегер болган. Ганага 13 чыл чурттаан бис. Ам база чаа черже чоргузупкан. Бо удаада Чөөн Африкада Ке́нияда салбыр. Ооң мурнунда кады бараалгап чораан акы-угбаларны сактып турзувусса-даа, ол черге дораан өөрени берген бис. Дыка улуг девискээрде суртаал ажылын харыылап турар салбырга барган бис. Ында ажыл дыка хөй турган!

Энн: Чуртталгавыста айыылдыг, коргунчуг таварылгалар хөй болган. Ол чүүл мага-боттуң, сагыш-сеткилдиң кадыкшылынга колдуунда ис чок артпас. Аңаа Бурганның бараалгакчылары база таваржыр. Боолаашкын азы частыышкын дыңнааш кускум кээп, холдарым билинместей бээр. Ынчалза-даа Иегова дуза кадарынга кезээде белен, ооң санында акы-угбаларывыс таварыштыр деткиирин бодум хууда көрген мен. Бараалгал чурумун сагыыр болза, Иегова кандыг-даа даалганы күүседир күштү бээр деп билген мен.

Пол: Чамдыкта бистен: «Мында бараалгал кандыг-дыр? Таарзынып тур силер бе?» — деп айтырар. Кандыг чурт биске чугула эвес. Чүге дизе дыка чараш-даа чуртка байдал хенертен дүвүрээзинниг апарып болур. Ынчангаш биске ха-дуңмавыс үнелиг. Кижи бүрүзү аңгы-аңгы-даа болза, Иеговага ынакшыл бисти демнештирип турар. Деткимче көргүзер кылдыр өске чурттарже чорударга, көңгүс дедир боор — акы-угбалар бисти деткип турган!

Көшкен санывыста-ла, бүгү черде ха-дуңмавыс — ёзулуг кайгамчык белек деп көрдүвүс! Каяа-даа турзувусса, чыыштың ачызында өг-бүлелиг база бажыңныг болур бис. Бир эвес Иеговага идегээр болзувусса, ол кандыг-даа байдалда күштү бээр деп чигзинмес бис (Флп. 4:13).