Pajal. Te Biblia yichʼoj información te pajal sok te bin ya yal te cientificoetik manchukme ma jaʼuk jun libro yuʼun ciencia. Liʼ ini ya kiltik cheʼoxeb te bin ya yakʼ ta nopel te Biblia. Yame awil te pajal sok te bin staojik ta ilel te cientificoetik sok te jkʼaxel ma jichuk-a te bin schʼuunejik te machʼatik kuxinik te kʼalal la yichʼ tsʼibayel te Biblia.

•   Te chʼulchan sok te Balumilal la yichʼ pasel (Génesis 1:1). Pero te bin schʼuunejik ta nameye, jaʼ te chʼulchan balumilal la yichʼ chajpanel ta swenta te bin ayix-ae, ma jaʼuk schʼuunejik te maʼyuk bin ay-a te kʼalal la yichʼ pasele. Te babilonioetik schʼuunejik-a te lokʼik talel ta cheb mukʼul mar te diosetik te la schiknajtesik te chʼulchan Balumilal. Sok ay yantik schʼuunejik te lokʼemlaj tal ta jun mukʼul tomut.

•   Ta jujun kʼajkʼal te chʼulchan sok te Balumilal ya stʼunik leyetik te chajpanbilixe (Job 38:33; Jeremías 33:25). Jaʼukmeto, te bintik schʼuunejik ta yanyantik parte yuʼun te Balumilal ya yakʼ ta naʼel te jichnax ay te ants winiketik, melel malaj naʼbiluk bin-ora ay bin chopol ya spasik ta jtojoltik te diosetike.

•   Te Balumilal maʼyuk banti jipil (Job 26:7). Te namey tsʼumbaliletik ya yalik te sepel-laj te Balumilale sok te kajal ta sba jtul mukʼul winik o jkojt chambalam jich bitʼil jkojt búfalo o tortuga.

•   Te mukʼul jaʼetik sok te slokʼib jaʼetik ma xtakijik ta swenta te jaʼal, te toib (nieve) o te batetik te ya xchiknaj ta skaj te ya xmo bael ta tokal te sajb te maretik sok yantik jaʼetik (Job 36:27, 28; Eclesiastés 1:7; Isaías 55:10; Amós 9:6). Te namey griegoetik skuyojik te yaʼlel mukʼul jaʼe ya xtal ta mar te ya xbeen talel ta yeʼtal lum. Jich schʼuunojik talel-a jaʼtoniwan ta jaʼbil 1700.

•   Te witsetik kʼunkʼun ya xchiknajik o ay ya xjemik koel, te witsetik ya kiltik ta ora ini ayik ta yeʼtal jaʼ-a (Salmo 104:6, 8). Pero te bin schʼuunejik-ae, jaʼ te witsetik te ya kiltik ta ora ini jichnanix spasojik ta nailal-a te diosetike.

•   Teme pokbil o sakʼbil spisil te bin ay kuʼuntike maba ya stsakotik chamel. Te Ley yuʼun Dios ta stojol te israeletik ya yal te yakuk spok skʼabik te kʼalal ya spikik te bin chamen, te yakuk yakʼik ta stukel te machʼa tsakbil ta chamel swenta yuʼun ma skʼasesbey yantik sok te yakuk smukik jilel ta lum te kʼalal ya xbajtik ta tsaʼanele (Levítico 11:28; 13:1-5; Deuteronomio 23:13). Pero ta skʼajkʼalel te israeletik, te egipcioetik ya stuuntesik te stsaʼik yuʼun ya spasik jun poxil te ya yakʼbeyik te yejchenike.

 Ta swenta te bin ya yal te cientificoetik, ay machʼatik ya yalik te ay ma stojiluk te bin ya yal te Bibliae. Pero teme ya jnoptik ta leke, ya jtatik ta ilel te ma meleluk te bin ya yalike. Kiltik cheʼoxeb te bin-utʼil skontrainejik te cientificoetike.

 Kontrainel: Te Biblia ya yal te chʼulchan sok te Balumilal la yichʼ pasel ta wakebnax kʼajkʼal te 24 ora jalaj jujun kʼajkʼal.

 Te bin smelelil: Te Biblia ya yal te Dios la spas te chʼulchan sok Balumilal ta namey kʼinal (Génesis 1:1). Pero ma xyal jayeb tiempo jalaj te jujun kʼajkʼal te ya yal ta capítulo 1 yuʼun Génesis. Ta Génesis 2:4 ya yakʼbey sbiilin «kʼajkʼal» te jayeb tiempo «pastaj yuʼun Jehová Dios te bahlumilal soc te chʼulchan».

 Kontrainel: Te Biblia ya yal te jaʼ nail la yichʼ pasel te yaxal jaʼmaletik, ta patil te Kʼajkʼale, pero teme maba ayuk-a te Kʼajkʼale maba chʼiik te jichuke (Génesis 1:11, 16).

 Te bin smelelil: Te Biblia ya yal te kʼalal mato spasoj-a te yaxal jaʼmaletik, te «Dios la spas te chʼulchan», tey ochem-euk-a te ekʼetik jich bitʼil te Kʼajkʼale (Génesis 1:1). Ta sbabial «cʼahcʼal» chiknaj xojobil Kʼajkʼal ta Balumilal, pero ma mero chikan-a. Ta yoxebal «cʼahcʼal» chiknajix ta ilel ta lek-a te chʼulchane. Jich ochxan talel xojobil te Kʼajkʼal swenta ya xchʼi-a te jamal teʼetike (Génesis 1:3-5, 12, 13). Ta patil chiknaj ta ilel te Kʼajkʼal ta Balumilal (Génesis 1:16).

 Kontrainel: Te Biblia ya yal te Kʼajkʼal ya xbeen ta sjoyobal te Balumilale.

 Te bin smelelil: Te Eclesiastés 1:5 ya yal: «Ya xlocʼ tal te cʼahcʼal soc ya xmahl te cʼahcʼal, soc ya suj sba ta suhtel bahel ta lugar banti hahch tal». Te bin ya yal te Biblia ya yakʼ ta naʼel te bin yilel ya kiltik te Kʼajkʼal liʼ ta Balumilal, jich yilel te ya stij sbae. Spisil machʼa jich ya yal te ya xlokʼ tal te Kʼajkʼal sok te ya xmal te Kʼajkʼale, pero jpisiltik jnaʼojtik te jaʼ te Balumilal te ya xbeen ya sjoyobal te Kʼajkʼale.

 Kontrainel: Te Biblia ya yal te pamal te Balumilale.

 Te bin smelelil: Kʼalal te Biblia ya yal te ay «stiʼil» te Balumilale, jaʼ ya yalbey skʼoplal te swolol te Balumilale, ma jaʼuk ya skʼan ya yal te pamal o pechel te Balumilal sok te ay stiʼile (Hechos 1:8). Te Biblia jaʼnix jich ya stuuntes te kʼopetik «schanxuhcul te qʼuinal» swenta ya yalbey skʼoplal swolol te Balumilal. Jaʼ jteb ma pajal sok te kʼalal ya yichʼ alel norte, sur, este sok oeste (Isaías 11:12; Lucas 13:29).

 Kontrainel: Te Biblia ya yal te jayeb snajtil ta sjoyobal te bin sepele jaʼ oxeb buelta snajtil te sjamalul, pero ta smelelil ya skʼan ya jpastik multiplicar ta pi (π, te jaʼniwan 3,1416).

 Te bin smelelil: Jich bitʼil la yal 1 Reyes 7:23 sok 2 Crónicas 4:2, te «mucʼul yawil haʼ» te ultesbil ta bronse «lajuneb xuhcʼubil sjamalil» sok «(30) xuhcʼubil ta sjoyobal». Pero maniwan la yichʼ alel ta tsʼakal te jayebnix snajtil-ae, jaʼnix jich te jayeb snajtil ta sjamalul teyniwan ochem-euk-a te spimil te yawile, sok te jayeb sjoylejale jaʼniwan te ta yutile.