Te chʼichʼ xatiklanbilix lokʼele. Te chanchajp yip te chʼichʼe jaʼik te glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas sok plasma. Ta glóbulos rojos tey ya xlokʼ-a te proteína te sbiilinej hemoglobina. Te hemoglobina te ya yichʼ tael ta schʼichʼel ants winik o chambalame, jaʼ ya yichʼ pasel-a te poxetik yuʼun ya yichʼ yip te jchʼichʼeltike sok ya smak te kʼalal ya xlokʼ bayal te chʼichʼe.

Te bintik xatbil lokʼel ta yolil te plasma, jaʼ te bitʼil yichʼoj 90% jaʼ sok ay bayal yichʼoj hormonas, sales inorgánicas sok nutrientes, tey lokʼem-a te minerales sok azucares. Te plasma jaʼnix jich yichʼoj te bintik ya yakʼ xtonob te chʼichʼe, sok yichʼoj proteínas jich bitʼil te albúmina sok anticuerpos te ya spoxtay chaʼoxchajp chamel. Jich yuʼun te kʼalal ay machʼa ya stsakot ta tulan chamel, ya yichʼ akʼbeyel julel yuʼun gammaglobulina, te yichʼoj ta lek anticuerpos te lokʼesbil ta plasma yuʼun ants winiketik te poxtaybilik ta lek te ma stsakotik ta biluk chamele.  Jaʼnix jich, ta glóbulos blancos ya yichʼ lokʼesel jxujtʼuk tey-a te interferones sok te interleuquinas te jaʼ proteínas te ya yichʼ tuuntesel ta swenta infecciones virales sok biluk ta chajp cáncer.

¿Yabal xjuʼ ya yichʼik tratamientoetik te j-abatetik yuʼun Dios te banti ya yichʼ tuuntesel te bin xatiklanbilix lokʼel ta chanchajp yip te chʼichʼe? Te Biblia maba ya yal te bin ya xjuʼ ta pasel ta swenta-abi, jaʼ yuʼun ta jujuntul ya skʼan ya yichʼik ta wenta te bin ya x-albot te yoʼtanik te pʼijubtesbil yuʼunik ta skʼop Diose. Ay chaʼoxtul te jkʼaxel ya spʼajik spisil te bintik xatiklanbilix lokʼel ta chanchajp yip te chʼichʼe, yuʼun jaʼ ya xtal ta yoʼtanik te Ley la yakʼ te Dios ta stojol te israeletik, te banti la yichʼik albeyel ta swenta te schʼichʼel chambalametik te kʼalal ya smilike «ya me amal ta lum» te xchie (Deuteronomio 12:22-24). Jaʼukmeto ay yantik te ma skʼan ya yichʼik otsesbeyel ta schialik te mero chʼichʼe o te chanchajp yip te chʼichʼe, jaʼukmeto ya skʼanik tratamiento te banti otsesbilix jxujtʼuk te bin xatbilix lokʼel ta yip te chʼichʼe, melel jich ya yilik te maba jaʼix kuxlejalil te banti la yichʼ lokʼesel tal jtebuk te chʼichʼe.

Te kʼalal mato jtaojtikuk ta nopel-ae te bin ya jpastike, akʼa jojkʼoybey jbatik: «¿Yabal xkʼot ta koʼtan teme ya jpʼaj ta jkʼaxel spisil te bintik ya xlokʼ ta chanchajp yip te chʼichʼ jaʼnix jich yakon ta spʼajel-euk te poxetik te yichʼoje, jich bitʼil te poxetik te pasbilik yuʼun ya spoxtay chaʼoxchajp chamel o te ya smak te chʼichʼ swenta oranax ya stonobtese? ¿Yabal jnaʼ scholbeyel te doctor te bin yuʼun ya jpʼaj o ya jkʼan kichʼ junuk o chaʼoxchajpuk te bintik lokʼemik ta chanchajp yip te chʼichʼe?».

 Te bintik-utʼil ya yakʼ operación te doctor. Ay chaʼchajp te bin kʼayemik ta stuuntesel te kʼalal ya yakʼik operacione, jaʼ te hemodilución sok te recuperación de sangre. Te hemodilución ya yichʼ alele, jaʼ te kʼalal ya yichʼ beentesel ta bolsaetik jtebuk te chʼichʼe, ya yakʼbeyik sjelolin jun suero te sbiilinej expansor del plasma tey-abi ya schaʼyotsesbotik ta jbakʼetaltik. Te recuperación de sangre sbiile jaʼ te kʼalal yak ta pasel jun operacion-ae ya yichʼ tsobel lokʼel te chʼichʼ te banti ay te ejchʼene sok te banti ya  stsob sbae, ya yichʼ pokel kʼoem o lokʼesbeyel te bin ma xtuune ta patil ya yichʼ sujtesbeyel ta sbakʼetal te machʼa ay ta chamele. Ta skaj te yanyantik-a te bitʼil ya stuuntesik te doctoretik te bintik la yichʼix alele, jaʼ yuʼun te j-abat yuʼun Dios ya skʼan ya sjojkʼoybey te doctor te bin-a te ya spasbot ta stojole.

Te kʼalal ya jnoptik teme ya jtuuntestik te bintik la yichʼix alele, ya skʼan ya jojkʼoybey jbatik nailuk: «Teme ya skʼepbonik lokʼel j-oliluk te jchʼichʼel sok te ya skombonik ta beel ta jun chebuk orae, ¿yabal yalbon te koʼtan te pʼijuben ta swenta Biblia te jaʼtonix jchʼichʼel te lokʼemixe, te ma puersauk yichʼoj malel ta lume?» (Deuteronomio 12:23, 24). «¿Yabal yutsʼinbon te bin ya yalbon te koʼtan teme yakon ta yichʼel operación te ya slokʼesbonik jtebuk jchʼichʼel, te ay bin ya skapbonik-a sok te patil ya sujtesbonik ochel ta jbakʼetale?» «¿Jnaʼojbal teme ya jpʼaj spisil te bintik ya stuuntes ta poxtaywanej te doctor te banti ya stuuntesbon te jchʼichʼel jaʼnix jich yakon ta spʼajel-euk te yakʼel ta ilel jchʼichʼel, te hemodiálisis sok te stuuntesel bomba de circulación extracorpórea sbiil te banti ya stuuntesbonik te jchʼichʼelnixe?»

Te j-abat yuʼun te Diose yame skʼan te jaʼnix ya sta ta nopel stukel te bin ya skʼan pasbeyel ta swenta te schʼichʼel te kʼalal yak ta yichʼel operacion-ae. Jaʼnixme jich-euk te kʼalal ya yichʼ lokʼesel te jchʼichʼeltik yuʼun ya yichʼ ilel sok te bintik ya yichʼ tuuntesel te kʼalal ya yichʼ lokʼesel te jchʼichʼeltik te ay patil ya kichʼtik chaʼotsesel ta jbakʼetaltik te kapbilixe.