1, 2. 1) ¿Bin-a te tulan ya kaʼiytik spasele? 2) ¿Bintik jojkʼoyel ya kakʼbeytik sujtib?

¿AYBAL awiloj bin yilel ya spas sit yelaw jtul tut kerem te kʼalal ma skʼan ya spas te bin ya xtikunot ta spasele? Jich ya yakʼ ta ilel te ma skʼan sok tulan ta pasel ya yaʼiye. Ya yaʼiy te bin ya x-albot yuʼun te state sok ya snaʼ te ya skʼan ya yichʼ ta mukʼe, jaʼukmeto, yuʼun-nanix ma skʼan ya schʼuunbey-a te skʼope. Jaʼ ini ay baeltik te jich pajal ya xkʼot ta pasel jtojoltik-euke.

² Ayniwan wokol ya kaʼiytik yichʼel ta mukʼ te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike. ¿Aybal jich awaʼiyoj aba? Teme jiche, mame jaʼukatnax te jich ya awaʼiy abae. Te Biblia ya yalbotik te akʼa jchʼuunbeytik smantal te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike, manchukme ta jujun kʼajkʼal yak ta batsʼejel te skʼaxuntayel mantal ta Balumilale (Proverbios 24:21). Jich yuʼun, teme ya jkʼantik te ya x-ayinotik ta stojol te skʼuxul yoʼtan te Diose, yananixme skʼan-a te ya jchʼuuntik te mantalil-abi. Jaʼukmeto, ¿bin yuʼun te ay wokol ya kaʼiytike? ¿Bin yuʼun ya skʼan Jehová te akʼa jpastike? ¿Bin ya skoltayotik ta schʼuunel? ¿Bintik-utʼil ya xjuʼ ya jkʼotestik ta pasel? Ta ora ini, yame kilbeytik te sujtibe.

3, 4. ¿Bin-utʼil chiknaj talel te mulil sok te bitʼil maba tojotike? Ta swenta-abi, ¿bin-utʼil ma xyakʼbotik kichʼtik ta mukʼ te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike?

³ ¿Bin yuʼun te tulan ya kaʼiytik yichʼel ta mukʼ te machʼatik  yichʼoj mukʼ yaʼtelike? Ay cheb swentail. Ta sbabial, jaʼ yuʼun te jmulawilotike, ta schebal, jaʼ yuʼun te jmulawiletik-euk te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike. Te mulil sok te bitʼil maba tojotike ayix tal bayal ta mil jaʼbil chiknajem tal ta tsʼunbil kʼinal Edén jaʼto-a te kʼalal la skʼaxuntaybeyik smantal Dios te Adán sok te Evae. Ta skaj te la yichʼ kʼaxuntayel te mantale, jich och te mulile. Jaʼto te kʼalal ya x-ayinotike kichʼojtikix tal-a te ya skʼan koʼtantik skʼaxuntayel te mantale (Génesis 2:15-17; 3:1-7; Salmo 51:5; Romanos 5:12).

⁴ Ta skaj te bitʼil jmulawilotike, te toybail sok te mukʼ jkʼoplaltik ya jkuy jbatike jaʼ oranax ya xchiknaj ta ilel, yan stukel te pekʼel-oʼtanile kʼax tulan ta yakʼel ilel sok ta schʼitesel sok te spisiluk-ora ya kakʼtik ta ilele. Jaʼnix jich, manchukme ayix bayal jaʼbil te jun koʼtantik kakʼoj jbatik ta abatinel ta stojol te Jehovae, ya xjuʼ ya xkʼatpʼujotik ta jtoyba sok ma jkʼan ya kaʼiytik te kʼope. Jaʼ jich la spas te Coré. Te israel winik-abi ay stsalojix bayal wokolil sok-a te lum yuʼun te Diose. Jaʼukmeto jaʼ ikʼbot yoʼtan yuʼun te mukʼuk skʼoplal ya xkʼote, jich jajch stoy sba ta stojol te Moisés te jaʼ jtul winik te kʼax pekʼel yoʼtan ta kʼajkʼal-abi (Números 12:3; 16:1-3). Jaʼnix jich te ajwalil Uzías uʼuninbot yoʼtan yuʼun te toybaile, jich och bael ta templo yuʼun Jehová ta spasel jun aʼtelil te chʼultesbil te jaʼnax ay ta swentaik spasel te sacerdoteetike (2 Crónicas 26:16-21). Te Coré sok te Uzías kʼax maba lek kʼotik ta lokʼel yuʼun te bitʼil la skʼaxuntayik mantal. Te bin kʼot ta pasel ta stojolike ay bin mukʼ skʼoplal ya yakʼ jnoptik, jaʼ te ya skʼan ya jtsaltik te toybaile, melel ma xyakʼbotik kichʼtik ta mukʼ te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike.

5. Te jayebix jaʼbil spasojik mantal te ants winiketike, ¿bin-utʼil yakʼojik ta ilel te stalelike?

⁵ Jaʼiknix te machʼatik mukʼ yaʼtel yichʼojike ya spejkʼanbeyik skʼoplal te yichʼel ta mukʼ te machʼa mukʼ yaʼtele.  Bayal ta tul te kʼax tulan yoʼtanike, sok ma tojuk te bin ya spasike o ya yutsʼinik te yantik ta skaj te mukʼ yaʼtel yichʼojike. Ta melel, bayal ya jtabeytik skʼoplal te utsʼinwanik te machʼatik la yichʼik mukʼ yaʼtelike (kʼopona te sjun Eclesiastés 8:9). Jnop kaʼiytik ta swenta te Saule. Te kʼalal tsaot yuʼun Jehová swenta ya x-och ta ajwalile,lekil winik sok pekʼel yoʼtan-a. Jaʼukmeto ta patil la yakʼ sba ta tsalel yuʼun te toybail sok te bikʼtal-oʼtanile, jich la skontrain te David te jun yoʼtan ta stojol te Diose (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Ta patil, te David och yaʼtel ta ajwalil. Manchukme kʼot ta lekil ajwalil yuʼun te lum Israel, jaʼnix jich ta skaj te mukʼ yaʼtel yichʼoje la yutsʼin te Urías te hitita winik te kʼalal la spojbey te yinam sok la yakʼ ta sbabial te banti scholoj sbaik te soldadoetik swenta jich ya xlaj tey-a (2 Samuel 11:1-17). Jich bitʼil la kiltikixe, ta skaj te jmulawilotike, te ants winiketik te ya yichʼ mukʼ yaʼtelike ya xtulanub te yoʼtanike, jaʼ ini ya xbatsʼej te kʼalal maba ya yichʼik ta mukʼ jxujtʼuk te Jehovae. Ta swenta te bitʼil ay ma lek ya xwentainwanik te papaetike, ay machʼa jich la yal: «Te kʼalal ay machʼa yichʼoj mukʼ yaʼtele ya xkʼatpʼuj ta chopol, te kʼalal ya xtoyxan te yaʼtele kʼaxemtoxan ya xkʼatpʼuj ta chopol-a». Ta swenta-abi, ayniwan jich ya jojkʼoybey jbatik: «¿Bin yuʼun te ya skʼan ya kichʼtik ta mukʼ te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike?».

6, 7. 1) Cholbeya skʼoplal bin yuʼun ya kichʼtik ta mukʼ te yaʼtel yichʼoj te Jehovae. 2) ¿Bin-ora ya skʼan ya kakʼtik ta ilel te ya jchʼuunbeytik smantal te Jehová manchukme ma jichuk ya skʼan te koʼtantike? ¿Machʼa ya skʼan ya jnopbeytik stalel?

⁶ Te oxchajp swentail te bin yuʼun mukʼ skʼoplal te ya kichʼtik ta mukʼ te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike, jaʼ ta swenta te kʼuxul-oʼtanile: ta sbabial, jaʼ te kʼux ta koʼtantik  te Jehová, te jpatxujktik sok te jaʼnix kʼux ya kaʼiy jbatik-euke. Te sbabial swentaile, jaʼ te nail kʼux ta koʼtantik te Jehovae, jaʼ yuʼun ya jkʼan ya kakʼbeytik stseʼelil yoʼtan (kʼopona te sjun Proverbios 27:11; Marcos 12:29, 30). Jnaʼojtik te kʼalalto ta Edén la yichʼ chebajtesbeyel skʼoplal te bitʼil jaʼnax stukel ya xmantalaj te Jehová ta swenta te chʼulchan sok te Balumilale. Jaʼnix jich jnopojtikix te jteb ma spisiluk te ants winiketik spʼajojik te wentainel yuʼun te Diose sok yakʼoj sbaik ta skʼab te Satanás. Jaʼukmeto te joʼotike ma jichuk ya jpastik. Jaʼ yuʼun te kʼalal ya jkʼopontik textoetik te banti ya yalbey skʼoplal te smukʼul yaʼtel te Jehová jich bitʼil ta Apocalipsis 4:11, ¿bin yaʼiyel ya kaʼiy jbatik yuʼun? Ya stijbotik koʼtantik ta yalbeyel wokol. Jchʼuunejtik te jaʼnax jip jtul Ajwalil yuʼun te chʼulchan sok te Balumilale, jaʼ yuʼun ya jkoltaybeytik skʼoplal sok spisil koʼtantik te bitʼil jaʼnax ya xmantalaj stukel te kʼalal ya jchʼuunbeytik smantal ta jkuxlejaltik ta jujun kʼajkʼale.

⁷ Jaʼukmeto, te yichʼel ta mukʼ te Jehovae ma tikʼuk-a te ya jchʼuunbeytik smantale. Melelnix-a, ya jpastik te bin ya skʼanbotik ta skaj te kʼux ta koʼtantike. Jaʼukmeto ay baeltik jichotik bitʼil te tut kerem te la kalbeytikix skʼoplale, wokol ya kaʼiytik schʼuunbeyel smantal te jTatik Diose jich yuʼun ya skʼan ya jnoptik schʼuunel mantal manchukme ma jichuk ya skʼan te koʼtantike. Julukme ta koʼtantik te spisil-ora la spas te Jesús te bin ya skʼan yoʼtan te sTate, jaʼnix jich te kʼalal la sta bayal tsajel te tulanike, jich la yal: «Ma me haʼuc ya xcʼoht ta pasel te bin ya scʼan coʼtan hoʼon, ha acʼa cʼohtuc ta pasel te bin ya scʼan awoʼtan te haʼate» (Lucas 22:42).

8. 1) ¿Bin-utʼil ya kakʼ jbatik ta wentainel yuʼun te Jehová ta kʼajkʼal ini? ¿Machʼatik la kilbeytik skʼoplal te ya yakʼ naʼel te bin yaʼiyel la yaʼiy sba yuʼun te Jehovae? 2) ¿Bin ya skoltayotik ta schʼuunel te tsitsel sok te tojobtesel ya kichʼtike? (Ilawil te recuadro te ay ta « Aʼiya awaʼiy te bin ya xʼabotat anaʼ soc ichʼa te tojobtesel».)

⁸ Te Jehovae maba ya xkʼopojix sok te j-abatetik yuʼune,  melel jaʼ ya stuuntesix te Biblia sok te machʼatik ay yaʼtel yuʼun liʼ ta Balumilal yuʼun ya yakʼ jnaʼtik te skʼanojel yoʼtane. Jaʼ yuʼun te bin-utʼil ya kakʼ jbatik ta wentainel yuʼun te Jehovae, jaʼ te kʼalal ya jchʼuunbeytik smantal te machʼatik stsaoj sok te machʼatik yichʼojto yaʼtel yuʼune. Teme ya jkʼaxuntaytik te mantaliletik yuʼunike, jich bitʼil te ay ma jchʼuunbeytik te tojobtesel sok te tsitsel ya yakʼbotik te lokʼem ta Bibliae, maba lek yoʼtan kuʼuntik te Jehovae. Jaʼ jich la spasik te israeletik te kʼalal jajchik ta kʼop o sleel mulil sok ta skontrakʼoptayel te Moisese, te Jehová jich la yil te jaʼ yak ta kontrakʼoptayel-ae (Números 14:26, 27).

9. Teme ay skʼuxul koʼtantik ta stojol te jpatxujktike, ¿bin yuʼun ya skʼan ya kichʼtik ta mukʼ te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike? Chola kaʼiytik sok jun señail kʼop.

⁹ Ta schebal te bin yuʼun ya kakʼ jbatik ta wentainel yuʼun te machʼa yichʼoj mukʼ yaʼtele, jaʼ te skʼuxul koʼtantik ta stojol te jpatxujktike. Swenta yuʼun ya xkʼot ta koʼtantik, nopa awaʼiy te jaʼukat jtul soldado. Teme ya akʼan ya apas spisil te bin akʼbil ta awenta sok te ya akʼan xkolat jilel sok te ajoʼtake, ya skʼan te ya awichʼik ta mukʼ te machʼatik kajalkaj ay yaʼtelike, ya awakʼik ta ilel te kʼalal ya achʼuunbeyik sok ya apasik te bintik ya yalbeyexe. Teme ay machʼa la skʼaxuntay te kʼope, ya slajinbey yip spisil te jtsojb soldadoetike sok ya staik wokol yuʼun. Te kʼalal ya kalbeytik skʼoplal te soldadoetike ya xtal ta koʼtantik guerra sok wokolil. Jaʼukmeto, te Jehová ay soldadoetik yuʼun te spisil-ora ya spasik te bintik leke. Ta Biblia bayal ta cien buelta ya yal ta swenta te Dios «Jehová te scuentahinej spisil» (1 Samuel 1:3). Te Jehová jaʼ Jwolwanej yuʼun te tsobol chʼul abatetike. Jaʼnix jich te Biblia ya yal te jich kʼoemotik bitʼil jtsojb soldadoetik te yakotik ta abatinel ta stojol te Diose (Salmo 68:11; Ezequiel 37:1-10). Jich bitʼil te soldadootik kʼoem yuʼun te Diose, ay nail yakʼoj ta jtojoltik chaʼoxtul winiketik. Teme maba ya kichʼtik ta mukʼ  te tojobtesel ya yakʼbotike, yaniwan kakʼtik ta chʼayel te joʼtaktike. Te kʼalal jtul j-abat yuʼun Dios ya skʼaxuntaybey skʼop te ancianoetik ta congregacione, jich ya yutsʼin te yantik hermanoetike (1 Corintios 12:14, 25, 26). Jaʼ pajal kʼoem sok te kʼalal ay jtul alnichʼan ya skʼaxuntay te kʼope, spisil te machʼatik ay ta yutil snae yame yil swokolik. Jich bitʼil la kiltikixe teme ya jnoptik yichʼel ta mukʼ sok ta spasel te bintik ya kichʼtik albeyele, jichme ya kakʼtik ta ilel skʼuxul koʼtantik ta stojol te jpatxujktike.

10, 11. ¿Bin yuʼun jaʼ lek te ya jnaʼtik bintik lekilal ya jtatik yuʼun te kʼalal ya jchʼuunbeytik smantal te machʼa yichʼoj mukʼ yaʼtele? Cholbeya skʼoplal.

¹⁰ Te yoxebal swentail te bin yuʼun ya kichʼtik ta mukʼ te machʼa yichʼoj mukʼ yaʼtele, jaʼ ta swenta te bitʼil joʼotiknix jlekilaltik teme ya jchʼuuntik te mantale. Ta jujun buelta te kʼalal ya skʼanbotik te Jehová te ay machʼa ya jchʼuunbeytik smantale, ya yalbotik te bintik lekilal ya jtatik yuʼune. Jich bitʼil ini, ¿bin ya sjapbotik teme ya kichʼtik ta mukʼ te jmeʼ jtatike? Jaʼ te ya xnajtaj jkuxlejaltik sok ya jtatik tseʼel-oʼtanil (Deuteronomio 5:16; Efesios 6:2, 3). ¿Bin ya xlokʼ kuʼuntik-a teme ya jchʼuuntik te tsitsel ya yakʼbotik te ancianoetik yuʼun te congregacione? Maba ya jtatik wokolil ta swenta schʼuunel koʼtantik (Hebreos 13:7, 17). ¿Jaxan teme ya jchʼuunbeytik smantal te ajwaliletike? Jich kanantaybilotik ta lek-a (Romanos 13:4).

¹¹ Te kʼalal ya jnaʼbeytik swentail bin yuʼun ya skʼan Jehová te ya jchʼuuntik mantale jichme maba wokol ya kaʼiytik yichʼel ta mukʼ-a te machʼa yichʼoj mukʼ yaʼtele. Kiltik oxchajp skʼoplal te banti ya kakʼtik ta ilel-abi.

12. ¿Bin yaʼtel yichʼoj te winik nujpuneme, sok bin-utʼil ya skʼan ya spas?

¹² Te Jehová jaʼ la yakʼ chiknajuk te familiae. Ta skaj  te jaʼ Dios te ya smulan te bintik lek chajpanbile, yaloj ta jamal te bin-utʼil ya skʼan chajpanel te bintik ya yichʼ pasel swenta jich lek ya xlokʼ-a (1 Corintios 14:33). Te winik te nujpuneme akʼbil yaʼtel yuʼun Jehová ta swolel te yutil snae. Jaʼ yuʼun te winike tulan skʼoplal te ya yichʼbey ta mukʼ yaʼtel te Jesucristo te jaʼ Jolol yuʼune. ¿Bin-utʼil ya spas? Jaʼ te kʼalal ya skʼayinbey stalel te bitʼil ya swol te congregacione (Efesios 5:23). Jich yuʼun te winik nujpuneme lek ya spas te yaʼtele maba ya sxiʼ spasel te bin akʼbil ta swentae, ya spas tulan ta spasel jich bitʼil jtul j-aʼtel winike. Jaʼukmeto, mame jaʼuk te ya x-utsʼinwane sok te ma stojiluk ya xmantalteswane. Jaʼ lek te sok slekil yoʼtan sok yutsil skʼuxul yoʼtan soknix te ma kʼaxemukto ya sujawane. Mame schʼay ta yoʼtan te ay machʼa kʼaxtoxan mukʼ yaʼtel yichʼoj ta stojole, jaʼ te Jehovae.

13. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya spas yaʼtel te ants jich bitʼil ya smulan te Jehovae?

 ¹³ Te antse jaʼme ya xkʼot ta snujpʼ sok ta jkoltaywanej ta stojol te smamlale. Jaʼnix jich yichʼoj yaʼtel ta yutil na-euk, te Biblia ya yalbey skʼoplal ta swenta «te tojobtesel» ya yakʼ te meʼile (Proverbios 1:8). Jaʼukmeto te antse ya skʼan ya xkʼot ta yoʼtan te maba jaʼ kajal yaʼtel yuʼun te smamlale, jaʼ yuʼun ya skoltay te smamlal ta spasel te aʼtelil yichʼoj jich bitʼil jaʼ jolol yuʼun ta yutil snae, jun-nax ya x-aʼtejik sok maʼyuk bin-ora ya spejkʼanbey skʼoplal ni jaʼuk ya skʼan ya spojbey te yaʼtel yichʼoje. Teme ay bin-ora ma jichuk yoʼtan te ants ta swenta te bin ya snop spas te smamlale sokme yutsil yoʼtan ya yakʼbey snaʼ, jaʼukmeto mame ayuk bin-ora ya sbolkʼoptay te bin ya sta ta nopel te smamlale. ¿Jaxan teme maba jun schʼuunel yoʼtanike? Ayniwan ya sta swokol yuʼun, manchukme jich-abi, yame skʼan ya yichʼbey ta mukʼ te yaʼtel yichʼoj te smamlale, melel ayniwan patil ya schʼuun-euk te Jehovae (kʼopona te 1 Pedro 3:1).

14. ¿Bin-utʼil ya yakʼbeyik stseʼelil yoʼtan te smeʼ statik soknix te Jehová te alnichʼanetike?

¹⁴ ¿Bin lek ya xlokʼ-a teme ya schʼuunik mantal te alnichʼanetike? Jaʼ te jich ya yakʼik ta ilel te ya yichʼik ta mukʼ te smeʼ statike sok ya yakʼbeyik stseʼelil yoʼtan (Proverbios 10:1). Jaʼukmeto te bin kʼax mukʼ skʼoplale jaʼ te ya yakʼbeyik stseʼelil  yoʼtan te Jehovae. Teme ay jtul nichʼanil te jaʼnax sjokinej ta nainel te smeʼ o te state, yame skʼan ya schʼuunbey smantal sok yame skʼan te ayuk ta yoʼtan te jaʼ kʼaxemtoxan ya yakʼbey koltayele. Ay lamal kʼinal sok tseʼel-oʼtanil ta yutil na te kʼalal ya skʼotesik ta pasel ta jujuntul te aʼtelil akʼbilik yuʼun te Diose. Jaʼnixme jich ya yichʼik ta mukʼ-a te Jehová te jaʼ Jpaswanej yuʼun te jujun familiae (Efesios 3:14, 15).

15. 1) ¿Bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel ta congregación te ya kichʼbeytik ta mukʼ yaʼtel te Jehovae? 2) ¿Bintik mantalil ta Biblia ya skoltayotik ta schʼuunbeyel smantal te machʼatik swentainoj te congregacione? (Ilawil te recuadro te ay ta « Akʼa jchʼuunbeytik smantal te machʼatik ya swentainik te congregacione».)

¹⁵ Te Jehová jaʼ yakʼojbey yaʼtel te sNichʼan ta swentainel te congregacione (Colosenses 1:13). Jaʼnix jich te Jesús jaʼ yakʼojbey skanantay «te aʼbat te jun yoʼtan soc pʼij» te bintik  ya xtuun yuʼunik ta swenta schʼuunel yoʼtanik te lum yuʼun te Diose (Mateo 24:45-47). Te Jtsojb Jwolwanejetik yuʼun te stestigotak te Jehová ya x-aʼtejik bitʼil «te aʼbat te jun yoʼtan soc pʼij[e]». Jich bitʼil ta sbabial siglo, te Jtsojb Jwolwanejetike ya skʼasesbeyik mantal sok tsitsel te ancianoetik ta spisil te congregacionetike. Jaʼnix ya stikunik tal te mantal ta stojol te ancianoetike o ta stojol te machʼatik tikunbil yuʼun jich bitʼil te superintendenteetik te ya x-ulaʼtaywanike. Jich yuʼun, te kʼalal ya jchʼuunbeytik smantal te ancianoetike, jaʼme yakotik ta schʼuunbeyel smantal te Jehovae (kʼopona te 1 Tesalonicenses 5:12; Hebreos 13:17).

16. ¿Bin yuʼun ya yal te Biblia te jaʼ akʼbil yaʼtelik ta swenta chʼul espíritu te ancianoetike?

¹⁶ Te ancianoetik sok te siervo ministerialetike maba tojik-euk, melel ya xchʼayik-euk. Manchukme jich-abi, te ancianoetike jichik bitʼil «mahtaniletic» te yakʼoj Jehová swenta jich tulan ay-a te schʼuunel yoʼtanik te machʼatik ayik ta congregacione (Efesios 4:8). Te Biblia ya yal te jaʼ tsabilik yuʼun te chʼul espiritue (Hechos 20:28). ¿Bin yuʼun te jich ya yale? Ta sbabial, te kʼalal ay jtul hermano ya yichʼ akʼbeyel yaʼtel ta ancianoile, te jtsojb ancianoetike nail ya yilik teme yak ta spasel ta skuxlejal te bintik ya yal te Bibliae, melel te machʼatik la stsʼibayik te Bibliae la yichʼik uʼuninel yuʼun te chʼul espiritue (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9). Ta schebal, teme tsʼakal ay yuʼun te hermano te bin ya xkʼanbot ta Bibliae, ya skʼanbeyik te schʼul espíritu te Jehová te yakuk xtojobtesotik yuʼune.

17. ¿Bin yuʼun ya smuk sjol te hermana te kʼalal ya spas jun aʼtelil ta congregación?

¹⁷ Ta congregación ay bayal ta chajp aʼtelil te ay ta swenta spasel te ancianoetik sok te siervo ministerialetik, jich bitʼil te machʼa ya swol te tsoblejetik yuʼun scholel te skʼop Diose. ¿Bin ya yichʼ pasel teme maʼyuk machʼa ya spas-abi? Ya xjuʼ ya spas jtul winik te yichʼojix jaʼe. ¿Jaxan teme maʼyuk jtuluk winik te yichʼojix jaʼe? Teme jich-abi, ya yichʼ akʼbeyel  ta swenta jtul hermana te machʼa ya snaʼxan spasele. Jich yuʼun yame skʼan ya smuk sjol te hermana te kʼalal ya spas te aʼtelil te jaʼnax ay ta swenta te winiketike (1 Corintios 11:3-10). * Ta swenta-abi, ma yuʼunuk ya yichʼ pejkʼanbeyel skʼoplal te antse. Jich ya yakʼ ta ilel te ya yichʼ ta mukʼ te bin chajpanbil yuʼun te Jehová ta swenta te familia sok te congregacione.

18, 19. 1) ¿Bin-utʼil ya acholbey skʼoplal te bin ya yal te Romanos 13:1-7? 2) ¿Bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel te ya kichʼtik ta mukʼ te machʼatik yichʼoj yaʼtelike?

¹⁸ Te smelelil j-abatotik yuʼun te Diose ya jpastik tulan ta schʼuunel te mantalil ay ta Romanos 13:1-7 (kʼopona). Teme ya jkʼopontik te texto-abi, ya kiltik te jaʼ ya yalbey skʼoplal «te machʼatic mucʼ yaʼtelic» jaʼ te ajwaliletike. Te Jehová ya yakʼ te yichʼ yaʼtelik yuʼun ya spasik chaʼoxchajp aʼtelil te tulanik skʼoplale, jich bitʼil te ayuk swentail te bintik ya yichʼ pasele sok te ya yakʼik koltayele. ¿Bin-utʼil ya kichʼtik ta mukʼ te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike? Jaʼ te ya jchʼuunbeytik te smantalike. Yame jtojtik te jpatantike, yame jnojestik ta lek te junetik te ya skʼanbotik sok yame ya jchʼuuntik te leyetike, chikan teme jaʼ ta jwentatik, ta jfamiliatik, ta jchonbajeltik o ta swenta te bintik ay kuʼuntike. Jaʼukmeto teme ya yalbotik te akʼa jkʼaxuntaybeytik smantal te Diose, mananix jchʼuuntik stukel-abi. Jichme ya kaltik te bitʼil te jpuk-kʼopetike: «Ha bayel xan scʼoblal te ya jchʼuhumbetic smandar Dios te bin utʼil te smandar winiquetique» (Hechos 5:28, 29; ilawil te recuadro « ¿Machʼa ya skʼan ya jchʼuunbey smantal?»).

¹⁹ Te yan bin-utʼil ya kichʼtik ta mukʼ te machʼatik yichʼoj yaʼtelike, jaʼ te kʼalal lek ya jkʼopon jbatik sok te j-aʼteletik  yuʼunike. Ta jun buelta te jpuk-kʼop Pablo bajtʼ ta stojol te ajwalil Herodes Agripa sok te gobernador Festo. Manchukme snaʼoj ta lek te kʼax ma lek stalelik te chaʼtul ajwaliletik-abi, la yichʼ ta mukʼ te bitʼil la skʼoponlane (Hechos 26:2, 25). Yame skʼan ya jnopbeytik te stalele, chikan teme ya jkʼopontik te machʼa yichʼoj mukʼ yaʼtel o jtul polisia. Te jchʼieletike yame skʼan te jich ya spasik ta stojol te smaestroik sok machʼauk-a te yichʼoj yaʼtelik ta escuela. Mame jaʼuknax ya kichʼtik ta mukʼ te machʼatik lek ya yaʼiyik te bin jchʼuunejtike, jaʼnixme jich te machʼatik kontra ya yilotike. Ta melel, spisil ants winiketik ya skʼan ya yil te ya x-ichʼawanotik ta mukʼe (kʼopona te sjun Romanos 12:17, 18; 1 Pedro 3:15).

20, 21. ¿Bintik lekilal ya jtatik teme ya kichʼtik ta mukʼ te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelike?

²⁰ Yame skʼan te ma wokoluk ya kaʼiytik te kʼalal ya x-ichʼawanotik ta mukʼe. Mame jaʼuk te chaʼoxtulnax te machʼatik ya kakʼbeytik yile, ya skʼan ya jtʼuntik te tsitsel ini: «Ichʼahic ta mucʼ spisil yantic» (1 Pedro 2:17). Te kʼalal yuʼun-nix ta smelelil ya kichʼtik ta mukʼ-a te ants winiketike, bayalme ya smulanik ta skaj te bitʼil maʼyukix lek te machʼatik jich ya spasike. Te kʼalal jich ya jpastike, yakotikme ta schʼuunbeyel smantal te Jesuse: «Hich me yac asacubtes qʼuinal ta stojol te ants-winiquetic, scuenta yuʼun ya yilic te lec awaʼtelic soc hich ya yalbeyic yutsil scʼoblal a te Atatic ay ta chʼulchan» (Mateo 5:16).

²¹ Jich bitʼil te ay ta ijkʼal kʼinal te balumilal ini, te ants winiketik te lek yoʼtanike ya x-ikʼbot yoʼtanik yuʼun te skʼop Dios te jich kʼoem bitʼil sakal kʼinal. Jaʼ yuʼun teme ya kichʼtik ta mukʼ te jfamiliatik, te hermanoetik ta congregación sok te machʼatik yichʼoj yaʼtelike, ayniwan machʼa ya yilotik sok jich ya xjuʼ ya stʼunotik ta sbelal te sakal kʼinal. ¿Mabal jichuk te kʼax bayal yutsile? Manchukme ay ma jichuk ya xkʼot ta pasele, jaʼukmeto te bin ya jtatike jaʼ te maʼyuk bin ya spaj te ya kakʼbeytik stseʼelil yoʼtan te Jehová sok te ya x-ayinotik ta skʼuxul yoʼtane.