1-3. 1) ¿Bin-utʼil laj te Eutico? 2) ¿Bin la spas te Pablo, sok bin ya yakʼ jnoptik?

 TE Pablo ay ta mukʼul lum Troas. Stsoboj sba sok bayal hermanoetik ta yoxkajal jun na. Jaʼix te slajibal buelta te ya sjokin te hermanoetik-abi sok bayal bintik yak ta yaltiklanbeyel te la sta olil ajkʼabal yuʼunik. Te bitʼil tsumtiklanbil kʼajkʼ, bayal chʼail sok kʼixin-nax te na te banti ayike. Ta ventana nakal jtul jchʼiel kerem te Eutico sbiil, yak ta ochel swayel te kʼalal yak ta kʼop-a te Pablo, tey-abi chʼay koel ta yoxkajal na.

² Te bitʼil jaʼ doctor te Lucas, jaʼniwan te machʼa nail bajt yil te Eutico, pero maʼyukix bin juʼ la spas, melel lajemix-a (Hech. 20:9). Tey-abi kʼot te Pablo, la spajkan sba ta sba te Eutico sok jich la yalbey te machʼatik tey ayik-a: «Ma xa amel awoʼtanik. Kuxul te kereme». Te Pablo la schaʼkuxajtes te Eutico. ¡La spas jun milagro! (Hech. 20:10).

³ Te bin kʼot ta pasel ya yakʼ ta ilel te mukʼul aʼteliletik ya xjuʼ ya spas te Jehová ta swenta te schʼul espíritu. Te Pablo ma jaʼuk smul te laj te Eutico, pero maba la skʼan te jaʼ ya xjil ta yoʼtanik te hermanoetik sok te ya xchebaj yoʼtanike. Te kʼalal la schaʼkuxajtese, la yakʼbey yip yoʼtan te hermanoetik yuʼun ya scholikxan te skʼop Diose. Chikan ta ilel te kʼax mukʼ skʼoplal ta yoʼtan te kuxlejalil, jaʼ yuʼun jich la yal: «Maʼyukix ta jwenta te schʼichʼel spisil te ants winiketike» (Hech. 20:26). Kilbeytik skʼoplal bin-utʼil ya skoltayotik te ejemplo yuʼun te Pablo swenta mukʼ skʼoplal ya kiltik-euk te kuxlejalil.

 4. ¿Bin wokolil kʼax yuʼun te Pablo ta Éfeso?

⁴ Jich bitʼil la kiltikix ta capítulo 20, te Pablo kʼax swokol ta Éfeso, melel te jpaslokʼombaetik ya sta stakʼinik ta swenta te ya schonik lokʼombaetik yuʼun ya yichʼik ta mukʼ te Ártemis. Jaʼ yuʼun la sjachik kʼop sok la stijbeyik yilinba te ants winiketik. Te relato jich ya yal: «Te kʼalal lamaj te kʼop jajchem-ae, te Pablo la stikun ta ikʼel te jnopojeletike.  La yakʼtiklanbey jilel smukʼul yoʼtan sok la skʼoponlan jilel, jich bajt ta Macedonia» (Hech. 20:1).

5, 6. 1) ¿Jayeb tiempo jalaj ta Macedonia te Pablo, sok bin-utʼil la skoltay te hermanoetik tey-a? 2) ¿Bin-utʼil la yil te hermanoetik te Pabloe?

⁵ Te kʼalal yak ta bael ta Macedonia-ae, jil cheʼoxeb kʼajkʼal ta yawil barcoetik ta Troas. Tey la smaliy-a te Tito te baem ta Corinto (2 Cor. 2:12, 13). Pero, te bitʼil maba kʼot te Tito, bajt ta Macedonia te Pablo. Jalajniwan jun jaʼbil tey-a, «la yakʼbey bayal smukʼul yoʼtan te jnopojeletik» (Hech. 20:2). a Ta patil la sta sba sok te Tito ta Macedonia sok albot yaʼiy te la smulanik te sbabial carta la stikunbey te jchʼuunjeletik ta Corinto (2 Cor. 7:5-7). Ta swenta-abi, te Pablo la stsʼibay bael yan carta te jaʼ te Schebal Corintios.

⁶ Te Lucas ya yal te kʼalal la yulaʼtay te Éfeso sok Macedonia te Pablo, la yakʼbey «smukʼul yoʼtan» te yantik. Jaʼ-abi ya yakʼ ta ilel bin yilel la yil te hermanoetik te Pablo. Ma jichuk stalel te bitʼil te fariseoetik te mukʼ skʼoplal ya skuy sbaik ta stojol te yantike. Te Pablo kʼux ta yoʼtan-a te tuminchijetik ta congregación. Jich la yiltiklan te bitʼil sjoʼtak ta aʼtel (Juan 7:47-49; 1 Cor. 3:9). Jaʼnix jich, manchukme ay la stojobteslan, spisil-ora la yichʼtiklan ta mukʼ (2 Cor. 2:4).

 7. ¿Bin-utʼil ya snopbeyik stalel te Pablo te ancianoetik sok te superintendenteetik?

 ⁷ Ta kʼajkʼal ini, te ancianoetik sok te superintendenteetik yuʼun circuito ya spasik tulan ta skʼayinbeyel stalel te Pablo. Te kʼalal ay ya stojobtesik jtul hermano, ya spasik swenta ya sta yutsil slekil. Ya spasik tulan ta snaʼel bin yaʼiyel ya yaʼiy sba te hermano, ya yakʼbeyik smukʼul yoʼtan sok ma skuyik te ma xtojobixe. Jtul superintendente yuʼun circuito jich ya yal: «Jteb ma spisiluk te hermanoetik ya skʼan ya spasik te bin lek, pero ay baeltik jich ya yaʼiyik te ma xjuʼ yuʼunik sok ya xiwik». Te ancianoetik ya xjuʼ ya yakʼbeyik smukʼul yoʼtan te hermanoetik te jich ya yaʼiy sbaike (Heb. 12:12, 13).

8, 9. 1) ¿Bin yuʼun te maba bajtix ta Siria te Pabloe? 2) ¿Bin yuʼun te judioetik ay slab yoʼtanik ta stojol te Pablo?

⁸ Te kʼalal ay ta Macedonia-a te Pablo, bajt ta Corinto sok jil oxeb u tey-a. b Snopoj-a te ya xbajt ta Cencreas yuʼun tey ya stsak jun barco te ya xbajt ta Siria swenta ya xkʼot ta Jerusalén sok ya yakʼbey te hermanoetik te majtanil la yichʼik tikunbeyel (Hech. 24:17; Rom. 15:25, 26). c Pero maba la stsakix te barco ta skaj te ay bin kʼot ta pasel. ¿Bin kʼot ta pasel? «Te judioetik la schapbeyik skʼoplal ta skontrainel» (Hech. 20:3).

⁹ Te judioetik ay slab yoʼtanik ta stojol te Pablo, melel la skuyik ta apóstata. Sok kʼalal te Pablo la schol skʼop Dios ta Corinto, och ta jchʼuunjel te Crispo te jaʼ jwolwanej yuʼun te sinagoga (Hech. 18:7, 8; 1 Cor. 1:14). Ta jun buelta, te judioetik-abi bajtik ta stojol te Galión te ajwalil ta Acaya sok la yakʼbeyik smulin te Pablo te yak ta skʼaxuntayel te leyetik. Pero, maba ichʼotik ta wenta yuʼun te Galión, jaʼ yuʼun bayalxan ilinik (Hech. 18:12-17). Te judioetik-abi la snaʼik te ya xbajt stsak jun barco ta Cencreas te Pablo, jaʼ yuʼun la schapik te ya xbajt smilik tey-a. Kiltik bin la spas te Pablo.

10. ¿Yuʼunbal maʼyuk yip yoʼtan te Pablo te maba bajt ta Cencreas?

¹⁰ Swenta maba ya yichʼ milel te Pablo sok ya skanantay te majtan takʼin akʼbot yichʼ baele, maba bajt ta Cencreas, sujt bael ta Macedonia. Manix yuʼunuk jaʼ lekxan-a te be te banti bajte, melel nojel ta j-elekʼetik soknix te banti ya xjilik ta wayel. Pero, te Pablo jaʼ lekxan la yil-abi, jaʼ yuʼun ma bajt ta Cencreas. Sok maba stukel bajt, jokinbil bael yuʼun te Aristarco, Gayo, Segundo, Sópater, Timoteo, Tíquico sok Trófimo (Hech. 20:3, 4).

11. ¿Bin-utʼil ya jkanantay jbatik, sok bin ejemplo la yakʼ kiltik te Jesús?

¹¹ Jich bitʼil la spas te Pablo, te joʼotik jaʼnix jich ya jkanantay jbatik te  kʼalal ya xlokʼotik ta scholel skʼop Dios. Jaʼ yuʼun ay baeltik te ma lekuk te jtukeltik ya xbeenotik, cheʼcheb ya xbootik o ta grupo. Jaʼnix jich, te kʼalal ay kontrainel, ya jtsajtay jbatik. Manchukme ma xjuʼ ya jkomtik te kontrainel, ya jtsajtay jbatik kʼalal ya jcholtik skʼop Dios (Juan 15:20; 2 Tim. 3:12). Jnop kaʼiytik te bin la spas te Jesús. Ta jun buelta ta Jerusalén te skontratak la stamik ton yuʼun ya schʼojik-a, jaʼ yuʼun «la snakʼ sba sok lokʼ bael ta templo» (Juan 8:59). Ta yan buelta te judioetik la schapbeyik skʼoplal ta milel, jaʼ yuʼun «maba beenix ta komonsitil ta yolil te judioetik, bajt ta jpam lum [...] te nopol ay ta jochol takin kʼinal» (Juan 11:54). Te kʼalal la snaʼ te ya skʼan ya skanantay sbae, jich la spas swenta ya sjuʼtes te aʼtelil akʼbot yuʼun te Jehová. Te j-abatotik yuʼun Dios ta kʼajkʼal ini jaʼnix jich ya jkanantay jbatik (Mat. 10:16).

12, 13. 1) ¿Bin yaʼiyel la yaʼiy sbaik te hermanoetik te kʼalal chaʼkuxaj te Eutico? 2) ¿Bin ya yakʼbotik smukʼul kʼinal kaʼiytik?

¹² Te Pablo sok te sjoʼtak bajtik ta Macedonia. Jich yilel te la xat sbaik ta be, pero «joʼeb kʼajkʼal ta patil» d la schaʼta sbaik, melel te Lucas jich la stsʼibay: «La jta jbakotik ta Troas» (Hech. 20:6). e Ta Troas jaʼ te banti la schaʼkuxajtes te Eutico jich bitʼil la kiltik ta sjajchibal te capítulo. ¿Binwan yaʼiyel la yaʼiy sbaik te hermanoetik te kʼalal chaʼkuxaj te Eutico? Te Biblia ya yal te «la staik bayal smukʼul kʼinal yaʼiyik» (Hech. 20:12).

¹³ Ta kʼajkʼal ini, maʼyuk machʼa jich ya yichʼ chaʼkuxajtesel. Pero, te machʼatik ay machʼa lajem yuʼunik ya «staik bayal smukʼul kʼinal yaʼiyik» ta Biblia kʼalal ya snopik ta swenta te chaʼkuxajel (Juan 5:28, 29). Te Eutico laj bael ta patil, melel jmulawil-a (Rom. 6:23). Yan stukel te machʼatik ya xchaʼkuxajik ta achʼ balumilal ya xjuʼ ya xkuxinik ta sbajtelkʼinal. Sok te machʼatik ya xchaʼkuxajik yuʼun ya xwentainwanik sok te Jesús ta chʼulchan maʼyuk bin-ora ya xlajik (1 Cor. 15:51-53). Jaʼ yuʼun ay smukʼul kʼinal yaʼiyik te machʼatik ya xbajtik ta chʼulchan soknix te «yantik tuminchijetik» (Juan 10:16).

14. ¿Bin la yal te Pablo te kʼalal la stsob sba sok te ancianoetik ta Mileto?

¹⁴ Te Pablo sok te sjoʼtak lokʼik bael ta Troas, bajtik ta Asón, tey-abi ta Mitilene, Quíos, Samos sok Mileto. Te Pablo ya skʼan ya xkʼot ta Jerusalén  swenta ya xbajt ta kʼin Pentecostés, jaʼ yuʼun la stsak jun barco te maba ya xkʼax ta Éfeso. Pero, te bitʼil ya skʼan ya skʼopon te ancianoetik ta Éfeso, la yaltiklanbey te yakuk sta sbaik ta Mileto (Hech. 20:13-17). Te kʼalal la stsob sbaike, jich la yaltiklanbey: «Anaʼojik ta lek te bin yilel jtalel kakʼoj ta ilel ta awolilik kʼalalto ta sbabial kʼajkʼal te julon ta skʼinal Asia. Sok spekʼelil koʼtan kakʼoj jba ta abatinel ta stojol te Kajwaltike, sok bayal jmaloj yaʼlel jsit, jaʼnix jich kʼaxem jwokol yuʼun te pruebaetik te yakʼojbonik te judioetike. Manchukme jich-abi, maba xchebet koʼtan la kalbeyex te bintik ya xtuun awuʼunike sok maba la jkom jba ta snojpteselex ta komonsitil sok ta nanatik. Te bin la jpase jaʼ te la jcholbey yaʼiyik ta lek te judioetik sok te griegoetik te ya skʼan ya sujtes yoʼtanik, te yakuk sujtik tal ta stojol Dios sok te yakuk yakʼ schʼuunel yoʼtanik ta stojol te Kajwaltik Jesús» (Hech. 20:18-21).

15. ¿Bin yuʼun kʼax lek te ya jcholtik skʼop Dios ta nanatik?

¹⁵ Ta kʼajkʼal ini, bayal bin-utʼil ya jcholtik skʼop Dios. Jich bitʼil la spas te Pablo ya jletik te ants winiketik te banti ya smaliyik carro, ta calleetik sok ta mukʼul tiendaetik. Pero, jaʼ ya jcholtikxan skʼop Dios ta nanatik. ¿Bin yuʼun? Jich ya xjuʼ ya yaʼiyik bayal buelta te skʼop Dios te ants winiketik sok jich ya xchiknaj ta ilel te ma stsaawan te  Diose. Jaʼnix jich ya xjuʼ ya jtatik te ants winiketik te lek yoʼtanik sok ya jkoltaytik ta jujuntul. Sok ya yakʼ stsakxan yip te schʼuunel koʼtantik sok te ya xkujch kuʼuntike. Kʼalal ya jcholtik skʼop Dios «ta komonsitil sok ta nanatik», ya xchiknaj ta ilel te jaʼ smelelil jchʼuunjelotik.

16, 17. ¿Bin yuʼun ya kaltik te ma xiw yoʼtan te Pablo, sok bin-utʼil ya jtʼunbeytik stalel?

¹⁶ Te Pablo la yalbeyxan te ancianoetik yuʼun Éfeso te ma snaʼ bin ya sitintay ta Jerusalén. Pero, jaʼnix jich la yal: «Maʼyuk skʼoplal ta koʼtan te jkuxlejale. Te bin-nax ya jkʼane jaʼ te yakuk xjuʼ kuʼun slajinel te animal kuʼune sok te aʼtelil la yakʼbon te Kajwaltik Jesús, jaʼ te ya jcholbey skʼoplal ta tsʼakal te lek yachʼil kʼop yuʼun te slekil yoʼtan Dios te ma snujpʼuk ya kichʼtike» (Hech. 20:24). Te Pablo la yakʼ ta ilel te ma xiw yoʼtan, melel maba la yakʼ makotuk yuʼun te chamel ni te kontrainel ta spasel te aʼtelil akʼbot yuʼun te Diose.

¹⁷ Te j-abatotik yuʼun Dios ta ora ini, jaʼnix jich ya jsitintaytik bayal wokoliletik. Ay machʼatik nainemik te banti makal te kaʼteltik ta scholel skʼop Dios sok ay kontrainel. Ay machʼatik ayik ta tulan chamel, yichʼojik depresión o yantikxan. Te jchʼieletik ay ya yichʼik tenel yuʼun te sjoʼtakik ta clase. Chikan bin ya xkʼax ta jtojoltik ta jujuntul, maba ya xiwotik sok ma xkakʼtik te ay bin ya skomotik ta scholel «ta tsʼakal te lek yachʼil kʼop» jich bitʼil la spas te Pablo.

18. ¿Bin yuʼun te Pablo maʼyukix ta swenta te schʼichʼel te ants winiketik, sok bin-utʼil ya xjuʼ ya stʼunbeyik stalel te ancianoetik yuʼun Éfeso?

¹⁸ Te kʼalal stsoboj sba sok-a te ancianoetik ta Éfeso, te Pablo la yaltiklanbey te maniwan ayuk bin-ora ya yilikxan. Tey-abi la yaltiklanbey bin ya skʼan ya spasik, la sjultesbey ta yoʼtanik te bin spasoj, jich la yal: «Maʼyukix ta jwenta te schʼichʼel spisil te ants winiketike, melel jamal la kakʼbeyex anaʼik spisil te skʼanojel yoʼtan te Diose». ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya stʼunbeyik stalel te Pablo swenta maʼyuk machʼa ya smulinbeyik schʼichʼel? Jich la yal: «Kanantaya abaik sok kanantayaik te tuminchijetike, melel la awichʼ awaʼtelik yuʼun te chʼul espíritu jich bitʼil ancianoetik yuʼun ya akanantayik te congregación yuʼun te Diose te jaʼ la sman ta swenta schʼichʼel te sNichʼane» (Hech. 20:26-28). La yal te ya x-och tal «jtiʼawal jaʼmal tsʼiʼetik» ta yolil te tuminchijetik «te ya yakʼik ta nopel lotil kʼopetik [yuʼun] jich ya sloʼlay te jnopojeletik swenta jich ya xtʼunotik yuʼun». ¿Bin ya skʼan ya spasikix-a te ancianoetike? Jich albotik: «Wikʼilukme asitik sok julukme ta awoʼtanik te oxeb jaʼbil ta kʼajkʼal ajkʼabal maba la jkom jba yuʼun la kakʼbeyex mantal ta jujuntul sok yaʼlel jsit» (Hech. 20:29-31).

19. ¿Machʼatik chiknajik ta slajibal te sbabial siglo, sok bin kʼot ta pasel ta patil bael?

 ¹⁹ Ta slajibal bael te sbabial siglo chiknaj te «jtiʼawal jaʼmal tsʼiʼetik». Ta jaʼbil bael 98, te jpuk-kʼop Juan jich la stsʼibay: «Chiknajemix bayal anticristoetik [...]. Liʼnix lokʼ ta koliltik, pero ma junuk ayotik sok-a, melel te junuk ayotik sok-ae, la sjokinotik te jichuke» (1 Juan 2:18, 19). Te kʼalal kʼaxemix 300 jaʼbil-a te laj te Jesús, te apostataetik la yichʼik mukʼ yaʼtelik sok mukʼ skʼoplal la skuy sbaik. Te lotil nojptesel yuʼunik la yichʼ koltaybeyel skʼoplal yuʼun te Constantino te ajwalil ta Roma. Te apostataetik-abi la skapik te bin ya yal te Biblia sok te costumbreetik yuʼunik sok la yalik te lokʼem tal ta Biblia. Te bintik la yakʼik ta nopel yato xchiknaj ta ilel ta ora ini ta lotil religionetik.

20, 21. ¿Bin talelil la yakʼ ta ilel te Pablo, sok bin-utʼil ya snopbeyik stalel te ancianoetik ta ora ini?

²⁰ ¡Te Pablo ma jichuk bitʼil te jtiʼawal jaʼmal tsʼiʼetik te chiknajik tal ta patil sok te la spojbeyik te bintik ay yuʼun te tuminchijetik! Te Pablo tulan aʼtej ta stael te bintik ya xtuun yuʼun swenta maba ya yakʼbey yijkats te congregacionetik. Maʼyuk bin-ora la smaliy te ya x-akʼbot takʼin yuʼun te ya skoltay te hermanoetik. La stijbey yoʼtan te ancianoetik ta Éfeso te yakuk snopbeyik stalel, jaʼ yuʼun jich la yal: «Tulan ya skʼan ya x-aʼtejex-euk yuʼun jich ya akoltayik te machʼatik pejkʼajem schʼuunel yoʼtanik». Sok la yalxan: «Ayuk ta awoʼtanik te bin la yal te Kajwaltik Jesús: ‹Te machʼa ay bin ya yakʼ jaʼ bayalxan stseʼelil yoʼtan te bin-utʼil machʼa ay bin ya yichʼe›» (Hech. 20:35).

²¹ Jichnix bitʼil te Pablo, te ancianoetik ta ora ini tulan ya x-aʼtejik. Snaʼojik te akʼbot ta swentaik skanantayel te congregación yuʼun Dios sok maba ya smaliyik te ya yichʼik tojel. Ma jichukik bitʼil te jwolwanej yuʼun te lotil religión te ya spojbeyik te bintik ay yuʼunik te ants winiketik. Ta lum yuʼun te Jehová ma x-ochik te jtoybaetik sok te jbikʼtal oʼtanetik. Spisil te machʼa «ha nix ya sle yutsil scʼoblal» pekʼel skʼoplal ya xjil (Prov. 11:2; 25:27).

22. ¿Bin yuʼun kʼux ta yoʼtanik te Pablo te ancianoetik ta Éfeso?

²² Te Pablo kʼux la yaʼiy ta yoʼtan te yermanotak, jaʼ yuʼun kʼux aʼiyot-euk. Te kʼalal ya xbajtix-ae, «jajchik ta okʼel ta spisilik, la smeyik sok la yujtsʼuyik te Pablo sok skʼuxul yoʼtanik» (Hech. 20:37, 38). Te j-abatotik yuʼun Dios ta kʼajkʼal ini jaʼnix jich bayal skʼoplal ta koʼtantik sok kʼux ta koʼtantik te machʼatik jich stalelik bitʼil te Pablo te ya stuuntes te stiempoik, te bin ay yuʼunik sok te yipik ta skanantayel te tuminchijetik. ¿Mabal jichuk te bayal bin ya jnoptik ta stojol te Pabloe? Ma yuʼunuk ay stoybail yoʼtan te kʼalal jich la yal: «Maʼyukix ta jwenta te schʼichʼel spisil te ants winiketike» (Hech. 20:26).