1, 2. ¿Banti ya xbajt te Pablo, sok bintikwan la smel yoʼtan yuʼun?

 TE Festo jich la yalbey te Pablo: «Ta stojol César ya xbaat». Te Pablo maniwan la skom sba ta snopilanel ta yoʼtan te bin ya xkʼot ta pasele. Te bitʼil ayix cheb jaʼbil te chukule, ya xjelon jtebuk te skuxlejal teme ya xbajt ta Roma (Hech. 25:12). Pero juluk ta koʼtantik te kʼalal been ta mar bayal wokolil la sitintay tey-a. Jaʼ yuʼun te bitʼil ya xkʼax bael ta mar yuʼun ya xkʼot ta stojol te mukʼul ajwalil bayalniwan la smel yoʼtan yuʼun.

² Te Pablo bayalix buelta staoj swokol «ta mar». Oxeb buelta och ta barco te laj ta mar sok chʼay ta yolil mar jun ajkʼabal sok jun kʼajkʼal (2 Cor. 11:25, 26). Jaʼ-abi kʼot ta pasel te kʼalal been ta scholel skʼop Dios. Pero, ta ora ini chukul yuʼunik sok kʼax najt te be te ya xbajt ta Cesarea kʼalal ta Roma, 3 mil kilómetro snamalil. ¿Kuxulbal ya xkʼot? Teme kuxul ya xkʼot, jaʼ ya yichʼ chajpanel yuʼun te mukʼul potencia te wentainbil yuʼun te Satanás. ¿Kuxulbal ya x-akʼot jilel?

 3. ¿Bin yakʼoj ta yoʼtan spasel te Pablo, sok bin ya kiltik ta capítulo ini?

³ Te bitʼil bayal yip yoʼtan te Pablo, maniwan ya xtal ta awoʼtan te yak ta xiwele. Snaʼoj te ya xbajt kʼaxuk swokol ta Roma, pero ma snaʼoj bintik wokolil. Jich yuʼun ma xyakʼ te ya xpojbot te stseʼelil yoʼtan ta scholel skʼop Dios (Mat. 6:27, 34). Jaʼnix jich kʼoem ta yoʼtan te albil ta mantal yuʼun Jehová te ya schol te Wentainel yuʼun Dios ta bayuk sok ta stojol te mukʼul ajwaliletik (Hech. 9:15). Yakʼoj ta yoʼtan te ya skʼotes ta pasel te mantalil-abi chikan te bin ya xkʼot ta pasel. Te bitʼil jich kakʼoj ta koʼtantik spasel-euke, akʼa kiltik te bintik kʼot ta pasel ta stojol sok ayuk bin ya jnoptik-a te lekil ejemplo yuʼune.

 4. ¿Bin barco mo-a te Pablo, sok machʼatik jokinbil yuʼun?

⁴ Te Pablo sok te yantik jchukeletik wentainbilik yuʼun te Julio te jaʼ capitán yuʼun soldadoetik ta Roma. La yikʼtiklan moel ta jun barco te kʼot ta Cesarea. Te barco talem ta Adramitio te jaʼ jun puerto  occidental ta Asia Menor te ay ta yelaw te Mitilene, ta isla de Lesbos. Te barco nail ya xbajt ta norte, ta patil ya xbajt ta smalib kʼajkʼal. Jaʼnix jich bayal buelta ya skojtanik swenta ya yichʼ mojtesel sok kojtesel te ijkatsiletik. Ta barcoetik-abi ma pasbilik yuʼun ya xmo ants winiketik tey-a, kʼaxtoxan-a teme jaʼ jchukeletik (ilawil te recuadro « Te barcoetik ta namey kʼinal»). Te jpuk-kʼop Pablo ma stukeluk ay ta yolil te chopol ants winiketik, jokinbil yuʼun te Aristarco sok te Lucas. Te Lucas jaʼ te machʼa la stsʼibay spisil te bintik kʼot ta pasele. Ma jnaʼtik teme la stoj spasajeik o jichnax ochik ta swenta te jich ilotik bitʼil j-abatetik yuʼun te Pablo (Hech. 27:1, 2).

 5. ¿Machʼatik la sta sba sok te Pablo ta Sidón, sok bin ya yakʼ jnoptik?

⁵ Jun kʼajkʼal ta patil kʼotik ta Sidón. Te Julio leknax la yil te Pablo ma jichuk la yil bitʼil te yantik jchukeletik, jaʼniwan yuʼun te jaʼ romano-winik te Pablo sok te ma albil ta jamal te aynix smul-ae (Hech. 22:27, 28; 26:31, 32). Jaʼnix jich la yakʼ kouk ta barco yuʼun ya sta sba sok te yantik jchʼuunjeletik. ¡Bayalniwan la yakʼik ta ilel slekil yoʼtanik ta stojol, melel jalajemix ta chukel! Jojkʼoybey aba: «¿Aybal bin-ora te jich ya xjuʼ ya kakʼ ta ilel yutsil koʼtan-euk?» Teme jich ya apase, yame ata yip awoʼtan (Hech. 27:3).

 6-8. ¿Bin wokolil la sitintayik kʼalal bajtik ta Cnido, sok bin la spas te Pablo?

⁶ Te barco lokʼ bael ta Sidón, mo bael ta norte sok la sjoytay te stiʼiltiʼil te skʼinal Cilicia, nopol kʼax ta Tarso te banti chʼi te Pablo. Pero te Lucas ay bin la yakʼ ta naʼel te laniwan smel yoʼtanik yuʼun: «Yak ta stenbelotik sujtel te ikʼe» (Hech. 27:4, 5). Jich yuʼun laniwan sta bayal swokolik. Manchukme jich-abi, te Pablo la scholbey skʼop Dios te jchukeletik, te jtijbarcoetik, te soldadoetik sok spisil te machʼatik la sta te banti ya xkojtaj te barco. ¿Jichbal ya jpastik-euk? ¿Yabal jcholbeytik skʼop Dios spisil te machʼatik ya jtatike?

 ⁷ Ta patil kʼotik ta Mira te ay ta tiʼ mar ta sur yuʼun te Asia Menor. Tey moik ta yan barco te Pablo sok te yantik swenta ya xbajtik ta Roma (Hech. 27:6). Ta sbabial siglo bayal barcoetik ya skuchik tal trigo ta Egipto sok ya xkojtajik ta Mira. Te Julio la sta te barco-abi, tey mo bael sok-a te soldadoetik sok te jchukeletik. Jaʼ kʼax mukʼxan-a te barco-abi, melel skuchoj bayal trigo, bayal ta tul jtijbarcoetik, soldadoetik sok jchukeletik, ta spisilik ay 276 ta tul te ya xbajtik ta Roma. Kʼalal te Pablo mo ta barco, bayalniwan machʼatik la scholbey skʼop Dios.

⁸ Tey-abi lokʼik bael ta Mira, bajtik ta Cnido. Jun-naxniwan kʼajkʼal sbelal teme leknax te kʼinale. Pero te Lucas jich la yal: «Bayal kʼajkʼal te kʼunkʼun been te barcoe, jich yuʼun wokol kʼootik ta lum Cnido» (Hech. 27:7a). Wokol kʼotik ta skajniwan te tulan ikʼe (ilawil te recuadro « Te tulan ikʼ ta mar Mediterráneo»). ¡Oʼbol sbaik te machʼatik ayik ta barco ta skaj te tulan yikʼal jaʼal!

 9, 10. ¿Bintik wokolil la sitintayik ta nopol Creta?

⁹ Te kʼalal ayik ta Cnido, te capitán yuʼun te barco snopoj te ya xbajtik ta stojol te smalib kʼajkʼal, pero te Lucas jich ya yal: «Ma xyakʼ xbeenotik te tulan ikʼe» (Hech. 27:7b). Te kʼalal namajik ta stiʼil te mar, te ikʼ tulan la sten bael ta sur te barco. Swenta ma x-utsʼinotik yuʼun te ikʼe bajtik ta isla yuʼun Creta, jich bitʼil la spasik ta Chipre. Te kʼalal kʼaxik ta stsʼeel te lum Salmone sok te koik bael ta yalanil, lek la yaʼiy sbaik, melel maba utsʼinotikix yuʼun te ikʼe. Pero, ta skaj te yak ta talel te yorail sik yananix sta swokolik yan buelta-a.

¹⁰ Te kʼalal ayik ta Creta, wokol la yilik stijel ta lek te barco, te Lucas jich la yal: «Wokol kʼaxotik bael ta stiʼiltiʼil te mare, kʼootik ta jun lugar te Bellos Puertos sbiil». Ta patil la staik jun lugar banti juʼ la skojtanik te barco yuʼun ya skux yoʼtanik. ¿Jayeb tiempo jalajik tey-a? Te Lucas ya yal te jalajik bayal kʼajkʼal tey-a. Pero ma xjuʼ ya xjalajikxan, melel nopolix-a te septiembre sok octubre. Teme ya xjalajikxane, ya xjuʼ ya sta swokolik ta mar (Hech. 27:8, 9).

11. ¿Bin la yalbey Pablo te machʼatik ayik ta barco, pero bin la spasik?

¹¹ Te Pablo bayal buelta beenem ta barco ta mar Mediterráneo, jaʼ yuʼun laniwan sjojkʼoybeyik bin ya xjuʼ ya spasik. Te Pablo la yal te jaʼ lek te yakuk xjilik, melel teme ya xbajtike ya sta swokolik o ya xlajik. Pero, te yajwal barco sok te jtijbarco ma la schʼuunik, la skʼan bajtik ta yan lugar te lekxane. Te Julio sok te yantike la skʼanik-euk te ya xbajtik ta yan lugar, ta Fenice, te jaʼniwan mukʼxan sok te ya xjuʼ ya  skʼasesik tey-a te yorail sike. Kʼalal la yilik te maba tulan te ikʼ te yak ta talel ta sur, bajtik (Hech. 27:10-13).

12. ¿Bin wokolil la sitintayik te kʼalal lokʼik bael ta Creta, sok bin la spasik te jtijbarcoetik?

¹² Jajchelikto ta stijel-a te barco te kʼalal tal «tulan ikʼ» ta noreste. Ta 65 kilómetro snamalil te banti lokʼik talel, kʼotik ta Cauda, chʼin kʼinal te joytaybil ta mar. Manchukme jich-abi ya xjuʼ ya xtenot bael ta sur yuʼun te tulan ikʼ te barco kʼalalto ta stiʼil te mar yuʼun África. Ta swenta-abi jajch smojtesik te chʼin barco te chukul ta yit te barcoe. Wokol la yilik, melel nojelniwan ta jaʼ te chʼin barcoe. Tey-abi la sutʼik ta olil ta cadena te mukʼul barco swenta maba ya sjat sba. Jaʼnix jich la syomik ta chukel te spakʼul te barco sok bayal la spasik tulan swenta maba ya xtenotik bael yuʼun te tulan ikʼ. ¡Kʼax bayal xiwik! Pero maʼyuk bin juʼ yuʼunik spasel, melel te Lucas jich la yal: «La syukʼilanotik te tulan ikʼe». Ta yoxebal kʼajkʼal la schʼojtiklanik koel te aʼtejibaletik yuʼun te barco swenta maba ya xmul koel ta jaʼ (Hech. 27:14-19).

13. ¿Binwan yilel kʼax yuʼunik ta barco ta skaj te tulan yikʼal jaʼal?

¹³ Manchukme spisil xiwenik ta barco, yan stukel te Pablo sok te sjoʼtak maʼuk, melel te Jesús sok jtul chʼul-abat yalojbeyix-a te Pablo te ya xbajt schol skʼop Dios ta Roma (Hech. 19:21; 23:11). Cheb semana ma kejchaj te tulan yikʼal jaʼal, kʼajkʼal ajkʼabal la syukʼilan te barco. Ta skaj te tokal sok te jaʼal, te jtijbarco ma sta ta ilel te Kʼajkʼal sok te ekʼetik swenta ya stojlin bael te sbee. Jaʼnix jich maniwan ayuk machʼa xtal ta yoʼtan te ya xweʼ, melel ay sik, jaʼal, xiwel sok yaniwan skʼan xeenik ta skaj te ya syukʼilan sba te barco.

14, 15. 1) ¿Bin yuʼun te Pablo la sjultesbey ta yoʼtanik te bin yalojix-a te ya xkʼot ta pasel? 2) ¿Bin ya yakʼ jnoptik te mukʼul oʼtanil la yal te Pablo ta stojol te ants winiketik?

¹⁴ Te Pablo la stejkʼan sba sok la sjultesbey ta yoʼtanik te bin yalojix-a te ya xkʼot ta pasel. Pero ma yuʼunuk yak ta yalel te jaʼ smulik te bin ya xkʼot ta pasele, te bin la yakʼ ta naʼel jaʼ te yakuk schʼuunik te bin ya yale. Tey-abi, jich la yal: «Ya kalbeyex ta ora ini te ayuk yip awoʼtanik, melel maʼyuk jtuluk te ya xlajexe. Jaʼnax ya xlaj stukel te barcoe» (Hech. 27:21, 22). ¡Bayalniwan akʼbot smukʼul yoʼtanik te bin la yale! Jaʼnix jich te Pablo tseʼelniwan yoʼtan te yak ta tuuntesel yuʼun Jehová ta yakʼbeyel smukʼul yoʼtan te ants winiketik. Melel te Jehová ay ta yoʼtan spisil te ants winiketik. «Ma skʼan te ni jtuluk ya yichʼ lajinel, jaʼ ya skʼan te yakuk sujtes yoʼtanik ta spisilik» (2 Ped. 3:9). Jaʼ yuʼun, ¡kʼax mukʼ skʼoplal te ya jcholbeytik yantik te bin yakotik ta smaliyel! Ay bayal millón ta tul te ya xjuʼ ya sta skolelik.

¹⁵ Te Pablo laniwan scholbeyix-a te machʼatik ayik ta barco te bin ya  yakʼ jmaliytik ta pajel chaʼbej te Diose (Hech. 26:6; Col. 1:5). Pero te bitʼil snaʼoj te yananix xjin-a te sbarcoik, ay bin la yaltiklanbey swenta ya smukʼulin yoʼtanik: «La stejkʼanbon ta jtojol jtul chʼul-abat yuʼun ta ajkʼabal sok jich la yalbon: ‹Mame xiwat, Pablo, puersa ya atejkʼan aba ta stojol te César; jaʼnix jich la yakʼbatix ta akʼab te Dios te maba ya xlajik te machʼatik sjokinojat ta barco›. Jich yuʼun, winiketik, ayukme yip awoʼtanik, melel ya jchʼuun te bin la yal te Diose sok ya jnaʼ te jich ya xkʼot ta pasel te bin la yalbone. Pero, puersa ya xchʼojotik lokʼel te barco ta chʼin kʼinal te joytaybil ta mar» (Hech. 27:23-26).

16, 17. 1) ¿Bin-ora la skʼopon Dios te Pablo, sok bin yaʼiyel la yaʼiy sbaik yuʼun? 2) ¿Bin-utʼil kʼot ta pasel te bin yalojix-a te Pablo?

¹⁶ Ta cheb semana, ayniwan 870 kilómetro snamalil te tenot bael ta ikʼ te barcoe. Tey-abi, te jtijbarcoetik la snaʼik te nopolix ya staik lumkʼinal. Jaʼ yuʼun la schʼojik ochel ta mar te anclaetik ta yit te barco yuʼun maba ya xtenotik bael yuʼun te mar sok la stojlinik bael ta lumkʼinal te sniʼ te barco swenta ya xkʼot ta tiʼ mar. Te kʼalal yakik ta spasel spisil-abi, te jtijbarcoetik kʼan lokʼukik bael ta anel, pero te Pablo  jich la yaltiklanbey te Julio sok te soldadoetik: «Teme maba ya xjilik ta barco te winiketik ini, maba ya xkolex te jaʼexe». Jaʼ yuʼun maba la yakʼik te ya x-anik bael. Te bitʼil ma bayal ya stijulanix sba-a te barco, te Pablo la yalbey ta spisilik te yakuk xweʼik sok la yal te maba ya xlajik, jaʼnix jich «la yalbey wokol Dios yuʼun ta komonsitil» (Hech. 27:31, 35). Te bin la yal ta skʼoponel Dios jaʼ jun ejemplo ta stojol te Lucas, te Aristarco sok ta jtojoltik. Jaʼ yuʼun jojkʼoybey jbatik: «Kʼalal ya jkʼopon Dios ta komonsitil, ¿yabal sta slamalil yoʼtanik sok smukʼul yoʼtanik te machʼatik ya yaʼiyik te bin ya kale?».

¹⁷ Kʼalal laj yoʼtan ta skʼoponel Dios te Pablo, «spisilik mukʼub kʼinal yaʼiyik, jich ochik ta weʼel» (Hech. 27:36). Ta patil la schʼojik ochel ta mar te trigo swenta ma bayal ya xmul ta jaʼ te barco sok ora ya xkʼotik ta tiʼ mar. Te kʼalal sakub kʼinal, la setʼbeyik te schʼajanul te anclaetik, la schoybeyik te schujkil te pala teʼetik te ya stijik-a te barco sok la slikbeyik moel te spakʼul swenta tojnax ya xbajtik ta stiʼil mar. Te barco tsʼapal kʼoel sniʼ ta sjiʼilel mar, yan stukel te yit barco jajch ta wuyel yuʼun te yip sbul te mare. Ay soldadoetik te kʼan smilik te jchukeletik yuʼun jich ma xlokʼik ta anel, pero te Julio la skom te soldadoetik. La yalbey ta spisilik te akʼa yaʼiyik nuxel kʼalal ta tiʼ mar o te akʼa skoltay sbaik lokʼel ta xejtʼelul te barcoe. Jich bitʼil yalojix-a te Pablo, te 276 ta tul te ayik ta barco «kuxul kʼotik ta spisilik ta lumkʼinal» (Hech. 27:44). Pero, ¿bantiniwan kʼotik?

18-20. ¿Bin-utʼil la yakʼik ta ilel «slekil yoʼtanik» te machʼatik ayik ta Malta, sok bin milagro kʼot ta pasel?

¹⁸ Kʼotik ta Malta, ta jun isla te ay ta sur yuʼun te Sicilia (ilawil te recuadro « ¿Banti ay te isla yuʼun Malta ta kʼajkʼal ini?»). Kʼalal te yajwal te lum la yilik te kʼotik te machʼatik la sta swokolik, te ajchʼemik, te  yakik ta nijkel ta sik, la yakʼik ta ilel «slekil yoʼtanik» (Hech. 28:2). Te bitʼil bayal jaʼal ay bayal sik, jaʼ yuʼun la stsumik kʼajkʼ yuʼun ya skʼixnay sbaik-a. Tey-abi kʼot ta pasel jun milagro.

¹⁹ Te Pablo jajch ta koltaywanej-euk, bajt stam talel siʼ swenta ya yakʼ ta kʼajkʼ. Pero, te kʼalal yak ta stamel-a te siʼe, tiʼot ta chan ta skʼab sok tey jokʼol jil-a te chane. Te machʼatik ayik ta Malta la skuyik te jaʼ jun castigo yuʼun Dios. a

²⁰ Te relato ya yal te kʼalal la yilik te tiʼot ta chan te Pablo, la skuyik te ya «sijtʼube». Ay jun libro te ya yal te kʼopil la yichʼ tuuntesel ta versículo ini jaʼlaj «jun kʼopil te ya stuuntesik te doctoretike». Yuʼun-nix jich-a, melel jaʼ «te Lucas te jpoxtaywanej» te machʼa la scholbey skʼoplal te bin kʼot ta pasele (Hech. 28:6; Col. 4:14). Te Pablo la slilin te skʼab jich chʼay koel te chan sok maʼyuk bin pasbot.

21. 1) ¿Bintik kʼopil ta relato ini ya yakʼ ta naʼel te yuʼun-nix melel-a te bin ya yal te Bibliae? 2) ¿Bin milagroetik la spas te Pablo, sok bin la yalik yuʼun te ants winiketik ta Malta?

²¹ Ta lum-abi kuxinem jtul jkʼulej winik te Publio sbiil, jaʼniwan te machʼa yichʼoj tulan yaʼtel ta Malta. Te Lucas ya yal te jaʼ jtul winik te «ichʼbil ta mukʼ tey ta Malta». Te Publio la yikʼ ta sna te Pablo sok te sjoʼtak, oxeb kʼajkʼal jilik tey-a. Pero te stat te Publio ay ta chamel-a. Jaʼnix jich, te Lucas jamal la scholbey skʼoplal bin chamel yichʼoj te winike, la yal te «ay ta swayib yuʼun tsakbil ta kʼajkʼ sok ta chʼichʼ tsaʼanel». Te Pablo la skʼopon Dios, la skajan skʼab ta sjol te jchamel sok la slekubtes. Te machʼatik ayik ta Malta chamnax yoʼtanik yuʼun te milagroe, jaʼ yuʼun la yikʼtiklanik talel yantik jchameletik swenta ya slekubtes te Pablo, jaʼnix jich la yakʼik majtaniletik swenta ya xtuun yuʼun te Pablo sok te sjoʼtak (Hech. 28:7-10).

22. 1) ¿Bin la yal jtul especialista ta swenta te bin la scholbey skʼoplal te Lucas? 2) ¿Bin ya kiltik ta yan capítulo?

²² Te bin ya scholbey skʼoplal te relato ini yuʼun-nanix smelelil-a. Jtul especialista jich la yal: «Te bin la stsʼibay te Lucas yuʼun-nanix smelelil-a sok leknax la scholbey skʼoplal. Ya scholbey skʼoplal ta lek te bin barco ya stuuntesik ta sbabial siglo sok te bin yilel te kʼinal ta Mediterráneo te ay ta slokʼib kʼajkʼal [...]. Ta swenta-abi ya yakʼ ta ilel te la yil spisil te bintik kʼot ta pasel te machʼa la stsʼibaye». Jaʼniwan te Lucas te la stsʼibay te bintik kʼot ta pasel te kʼalal beenik ta mare. Teme jiche, bayaltoxan bin la stsʼibay ta swenta te bin kʼot ta pasel ta patile. ¿Binwan ya xkʼot ta stojol te Pablo te kʼalal ya xkʼot ta Roma? Kilbeytik skʼoplal ta yan capítulo.