1-3. ¿Bin yuʼun bajt ta Corinto te Pablo, sok binwan la smel yoʼtan yuʼun?

 SLAJIBALIX bael-a te jaʼbil 50. Te Pablo ay ta Corinto te jaʼ jkʼulej lum te banti ay bayal jchonbajeletik sok kuxinemik bayal griegoetik, romanoetik sok judioetik. a Pero, te Pablo ma bajt tey-a swenta ya xchonbaj o ya sle yaʼtel, bajt ta spasel jun aʼtelil te mukʼxan skʼoplale: jaʼ te scholel te Wentainel yuʼun Dios. Ya xtuun yuʼun jun na te banti ya xjile, pero ma skʼan ya yakʼbey swokol te yantike. Jaʼnix jich ma skʼan te ya yalik te ya yichʼ makʼlinel yuʼun te yantik ta skajnax te ya schol skʼop Diose. ¿Binwan ya spasix-a?

² Te Pablo ya snaʼ spasel jun aʼtelil: jaʼ te spasel te nailpakʼetik. Te aʼtelil ini ya yichʼ pasel ta kʼabal sok maba kʼun ta pasel, pero la spas tulan swenta jich ya sta-a te bin ya xtuun yuʼune. Te bitʼil ay bayal ants winiketik ta mukʼul lum-abi, ¿yabal sta yaʼtel sok te banti ya xnain? Laniwan smel yoʼtan yuʼun, pero jaʼ mukʼxan skʼoplal ta yoʼtan te scholel skʼop Dios.

³ Jich yilel te jil bayal tiempo te Pablo ta Corinto sok bayal ants winiketik la smulanik te skʼop Dios. Kilbeytik skʼoplal te bintik la spas te Pablo tey-a sok kiltik bin-utʼil ya skoltayotik swenta ya jcholtik ta tsʼakal te Wentainel yuʼun Dios ta jterritoriotik.

4, 5. 1) ¿Banti nain te Pablo te kʼalal ayin ta Corinto, sok bin-utʼil la sta te bin ya xtuun yuʼun? 2) ¿Bin-utʼil la snop spasel nailpakʼetik te Pabloe?

⁴ Te kʼalal ayix ta Corinto-a te Pablo, la snaʼbey sba te Áquila te jaʼ judío sok te Priscila te jaʼ yinam te jaʼnix jich Prisca sbiil, kʼax lek yoʼtanik. Kuxinemik ta Roma-a, pero bajtik ta nainel ta Corinto, melel te ajwalil Claudio la yal ta mantal te «akʼa lokʼukik bael ta Roma spisil te judioetike» (Hech. 18:1, 2). Ta swenta te yutsil yoʼtanik, te Pablo la sta yaʼtel sok te banti ya xnain. Te relato jich ya yal: «Jich bitʼil pajal te yaʼtelike, la sjokinlan jilel ta nainel sok jun-nax aʼtejik. Te yaʼtelike jaʼ  spasel nailpakʼ» (Hech. 18:3). Te jayeb kʼajkʼal la schol skʼop Dios ta Corinto nain ta sna te Áquila sok te Priscila, sok teyniwan la stsʼibay cheʼoxeb cartaetik te ya xchiknajik ta Biblia. b

⁵ ¿Bin-utʼil-a te aʼtej ta spasel nailpakʼ te machʼa la yichʼ «nojptesel yuʼun te Gamaliel»? (Hech. 22:3). Te judioetik ta sbabial siglo jich yilel lek ya yilik te ya snojptesik te yal snichʼnabik ta spasel jun aʼtelil te pekʼel skʼoplal manchukme ya yichʼik pʼijubtesel ta jun escuela. Juluk ta koʼtantik te talem ta Tarso te Pablo te ay ta skʼinal Cilicia. Te lugar ini naʼbil sba yuʼun te jalbil pakʼ te cilicium sbiil te ya stuuntesik ta spasel te nailpakʼ. Te Pablo laniwan snop spasel te nailpakʼ te kʼalal jchʼielto-a. Wokol ta pasel, melel ya skʼan setʼel, tsʼisel o jalel te pakʼetik te pimik sok tulanik.

6, 7. 1) ¿Bin yilel la yil te Pablo te yaʼtele, sok bin-utʼil ya jnaʼtik te jichnix la yilik-euk te Áquila sok te Priscila? 2) ¿Bin-utʼil ya jkʼayinbeytik stalel te Pablo, te Áquila sok te Priscila?

⁶ Pero, te Pablo ma jaʼuk mukʼ skʼoplal ta yoʼtan te yaʼtele. Jaʼnax ya spas yuʼun ya sta te bin ya xtuun yuʼun swenta ya xjuʼ ya schol te lek yachʼil kʼop (2 Cor. 11:7). Te Áquila sok te Priscila pajal snopojibal yuʼunik sok te Pablo ta swenta te aʼtelile. Melel kʼalal te Pablo lokʼ bael ta Corinto ta jaʼbil 52, la sjokinik bael ta Éfeso sok kuxinik tey-a. Jaʼnix jich la yakʼik ta majanel snaik yuʼun tey ya stsob sba-a te congregación (1 Cor. 16:19). Ta patil, bajtik ta Roma sok ta patil chaʼsujtik ta Éfeso. Spisil-ora jaʼ nail la yakʼ ta skuxlejalik te Wentainel sok jaʼ bajt ta  yoʼtanik skoltayel te yantike. Jaʼ yuʼun, «spisil te congregacionetik te maba judioetik» lek ilotik yuʼun (Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19).

⁷ Ta kʼajkʼal ini, te j-abatetik yuʼun Jehová jich stalelik bitʼil te Pablo, Áquila sok Priscila. Manchukme bayal tiempo ya scholik skʼop Dios, jaʼnix jich ya x-aʼtejik swenta maʼyuk machʼa ya yakʼbeyik «swokol ta swenta takʼin» (1 Tes. 2:9). Ay bayal precursoretik te cheʼoxebnax kʼajkʼal ya x-aʼtejik swenta ya staik te bin ya xtuun yuʼunik sok ya scholik te skʼop Dios te jaʼ mukʼxan skʼoplal ta skuxlejalik. Sok jich bitʼil te Áquila sok te Priscila, bayal hermanoetik ya yikʼik ta snaik te superintendenteetik yuʼun circuito. Ta bitʼil ya x-otseswan ta snaik, ya sta stseʼelil yoʼtanik sok smukʼul yoʼtanik (Rom. 12:13).

8, 9. ¿Bin la spas te Pablo kʼalal kontrainot yuʼun te judioetik, sok banti bajt ta scholel skʼop Dios?

⁸ Ayxan yan te bin la spas te Pablo te la yakʼ ta ilel te jaʼnax aʼtej yuʼun ya sta te bin ya xtuun yuʼun swenta ya schol skʼop Dios. Kʼalal te Silas sok te Timoteo te talik ta Macedonia yichʼojik kʼoel majtan takʼin ta stojol te Pablo (2 Cor. 11:9). Oranax «la yaʼtelin scholel te skʼop Diose» (Hech. 18:5). Pero, te judioetik maba la skom sbaik ta skontrainel. Maba la schʼuunik te jaʼnax ya sta skolelik ta swenta te Cristo. Jaʼ yuʼun, te Pablo la slilin te skʼuʼ swenta ya yakʼ ta ilel te ma jaʼukix ay ta swenta te bin ya xkʼot ta stojolik sok jich la yaltiklanbey: «Jaʼex ay ta awentaik te alajelike. Ma jaʼukix ay ta jwenta. Ta ora ini ya xboon ta stojol te jyanlumetike» (Hech. 18:6; Ezeq. 3:18, 19).

⁹ Te relato ya yal te lokʼ bael ta sinagoga te Pablo. ¿Banti bajtix ta scholel skʼop Dios-a? Te Ticio Justo te jaʼniwan jtul winik te och ta judioil sok te ay sna ta stsʼeel sinagoga la yikʼ ta sna te Pablo (Hech. 18:7). Te jayeb kʼajkʼal ayin ta Corinto nain ta sna te Áquila sok te Priscila, pero la stuuntes te sna te Ticio Justo swenta ya schol skʼop Dios tey-a.

10. ¿Bin ya yakʼ ta ilel te ma jaʼuknax la scholbey skʼop Dios te jyanlumetik te Pablo?

¹⁰ Pero, te bitʼil te Pablo la yal te jaʼ ya scholbeyix skʼop Dios te jyanlumetik, ¿yabal skʼan ya yal te ma scholbeyix skʼop Dios te machʼatik yakʼoj sbaik ta judioil te ya skʼan ya yaʼiyik te skʼop Diose? Maʼuk. Melel «te Crispo te jwolwanej yuʼun te sinagoga sok spisil te machʼatik ay ta snae la schʼuunik te Kajwaltike». Sok jich yilel te bayal machʼatik te ayik ta sinagoga la stʼunik te bin la spas te Crispo, melel te relato jich ya yal: «Bayal ta tul corintioetik la yaʼiyik te skʼop Diose, jajch schʼuunik sok la yichʼik jaʼ» (Hech. 18:8). Te yachʼil congregación ta Corinto jajch spasik te tsoblejetik ta sna te Ticio Justo. Te Lucas kʼayem-a te xcholet ya stsʼibay te bintik kʼot ta pasel, teme jich la stsʼibay te Hechos, te judioetik o te machʼatik la yakʼ sbaik ta judioil ochik ta jchʼuunjel kʼalal te Pablo slilinojix-a te skʼuʼe. Jaʼ-abi ya yakʼ ta ilel te kʼalal ay machʼa ya skʼan ya snop te smelelil kʼop, te Pablo maba la spʼajtiklan.

11. Jich bitʼil la spas te Pablo, ¿bin ya jpastik te Testigootik yuʼun ya jkoltaytik te ants winiketik te ayik ta yan religión?

¹¹ Ta kʼajkʼal ini, ta bayal lugaretik, te Iglesiaetik swentainojbey skuxlejal te ants winiketik ta skaj te bayalix jaʼbil tey ayik-a o ta skaj te bayal ants winiketik ya stʼunik te religión-abi. Jich bitʼil te judioetik ta Corinto ay ants winiketik te mero kʼayemik ta spasel te scostumbreike. Jich bitʼil la spas te Pablo, ya jpastik tulan te yakuk xkʼot  ta yoʼtanik te ma jichuk te bin akʼbil snopike. Manchukme ay ma skʼanik te ya jcholbeytik te skʼop Dios o ya skontrainotik te jwolwanejetik yuʼunike, maba ya jkom jbatik. Ayuk ta koʼtantik te ay machʼatik pekʼel yoʼtanik te «yichʼojik ta mukʼ te Diose, pero jaʼnax yuʼun te ma snaʼik te bin-utʼil ta pasel ta smelelile» (Rom. 10:2). ¡Ya skʼan ya jletik te ants winiketik-abi!

12. ¿Bin albot te Pablo ta jun najalsitil?

¹² Te Pablo maniwan snaʼoj jayebxan tiempo ya skʼan ya xjil ta Corinto. Pero, ta jun ajkʼabal, te Jesús chiknaj ta stojol te Pablo sok jich albot yuʼun: «Mame xiwat, kʼopojan, mame xa akom aba, melel jokinojat, mame ayuk machʼa ya yutsʼinat, bayal ta tul ants winiketik ay kuʼun ta mukʼul lum ini» (Hech. 18:9, 10). ¡Bayal akʼbot yip yoʼtan te najalsitil-abi! Akʼbot snaʼ ta jamal yuʼun te Jesús te ya xkanantayot yuʼun sok te bayalto ants winiketik te ya skʼan ya yaʼiyik te skʼop Diose. Jaʼ yuʼun, te Pablo «jil jun jaʼbil sok olil tey-a ta yakʼel ta nopel te skʼop Diose» (Hech. 18:11).

13. ¿Binwan jul ta yoʼtan te Pablo kʼalal noptsaj bael ta chajpajibal? ¿Bin yuʼun seguro ay-a te ma jichuk ya yichʼ pasbeyel-euk?

¹³ Kʼalal ayix jun jaʼbil ta Corinto-a te Pablo, la yilxan ta lek te yuʼun-nanix jokinbil yuʼun-a te Jesuse. Jaʼ te kʼalal «te judioetik la schap skʼopik ta skontrainel te Pablo sok la yikʼik bael ta chajpajibal» (Hech. 18:12). Ay machʼatik ya yalik te chajpajibal-abi (te jaʼ bḗma ta kʼopil griego) jaʼ jun toyol plataforma te pasbil ta sakil mármol sok azul sok te chʼalbil ta bayal dibujoetik. Jich yilel te nopol ay ta yolil te mercado. Ta yelaw te plataforma mukʼnax sjamalel sok ya xjuʼ ya x-och bayal ta tul ants winiketik. Te bin staojik ta ilel te arqueologoetik ya yakʼ ta naʼel te ay ta stsʼeel te sinagoga sok ta stsʼeel sna te Ticio Justo. Te kʼalal noptsaj bael ta plataforma te Pablo, julniwan ta yoʼtan te kʼalal la yichʼ milel te Esteban ta swenta te  schʼuunel yoʼtan sok te jaʼnix te Pablo te lek la yil te la yichʼ milele (Hech. 8:1). ¿Jichbal ya yichʼ pasbeyel-euk te Pabloe? Maʼuk, melel jich albot yuʼun te Jesuse: «Mame ayuk machʼa ya yutsʼinat» (Hech. 18:10).

14, 15. 1) ¿Bin la yakʼbeyik smulin te Pablo te judioetike, sok bin yuʼun te Galión ma la yichʼ ta kʼop? 2) ¿Bin kʼax ta stojol te Sóstenes, sok binwan la spas ta patil?

¹⁴ ¿Bin kʼot ta pasel kʼalal kʼot ta chajpajibal te Pabloe? Te juez jaʼ te Galión te ay ta ajwalil ta Acaya sok jaʼ bankilal yuʼun te filósofo romano Séneca. Te judioetik jich la yalik ta stojol te Pablo: «Te winik ini yak ta yakʼbeyel schʼuun Dios te ants winiketik te ma jichuk ya yal te leye» (Hech. 18:13). Kʼalal jich la yalike, la yakʼbeyik smulin te Pablo te yak ta skʼaxuntayel te ley, melel yaklaj ta sleel jnopojeletik yuʼun. Pero, te Galión la sta ta ilel te maʼyuk staoj smul te Pablo (Hech. 18:14). Te Galión ma skʼan ya schʼik sba ta kʼop sok te judioetik. Jaʼ yuʼun, ma puersa la skoltay sba ta kʼop te Pablo, melel te Galión la yal te maba ya yichʼ ichʼel ta kʼop. Bayal ilinik yuʼun te judioetik sok la stsakik te Sóstenes —te jaʼniwan te machʼa la sjelolin te Crispo ta presidente yuʼun te sinagoga— sok «jajch smajik ta yelawal chajpajibal» (Hech. 18:17).

¹⁵ ¿Bin yuʼun te Galión ma la skoltay te Sóstenes? Jaʼniwan yuʼun te la skuy te jaʼ la sjach te kʼope, jaʼ yuʼun snujpʼ te jich la yichʼ pasbeyele. Teme jich o ma jichuk, ay bin lek lokʼ-a, melel cheʼoxeb jaʼbil ta patil kʼalal te jpuk-kʼop Pablo la stsʼibay te sbabial carta ta stojol te congregación ta Corinto, la yalbey skʼoplal jtul winik te Sóstenes sbiil sok la yalbey hermano (1 Cor. 1:1, 2). ¿Jaʼbal te Sóstenes te la yichʼ majel ta chajpajibal? Teme jaʼe, te bin kʼax ta stojol jaʼ koltayot yuʼun och ta jchʼuunjel.

16. ¿Bin yuʼun ya stij koʼtantik te bin la yal te Jesús ta stojol te Pablo?

¹⁶ Jich bitʼil la kiltikixe, te Jesús jich la yalbey te Pablo: «Mame xiwat, kʼopojan, mame xa akom aba, melel jokinojat» (Hech. 18:9, 10). Pero, ¿bin-ora jich albot yuʼun te Jesuse? Jaʼ te kʼalal te judioetik ma la skʼan la schʼam yaʼiyik te skʼop Dios. Jaʼ yuʼun, lek teme ya jultes ta koʼtantik te bin la yal te Jesús, kʼaxtoxan-a te kʼalal te ants winiketik ma skʼan ya schʼam yaʼiyik te skʼop Dios. Mame xchʼay ta koʼtantik te Jehová ya yil te bin ay ta yoʼtan te ants winiketik sok te ya yikʼ tal ta stojol te machʼatik lek yoʼtanike (1 Sam. 16:7; Juan 6:44). ¿Mabal jichuk te ya stij koʼtantik ta scholelxan te skʼop Dios? Jaʼnix jich, bayal ta mil ta tul ants winiketik ya yichʼik jaʼ ta jujun jaʼbil. Jaʼ-abi ya skʼan ya yal te jujun kʼajkʼal ya yichʼik jaʼ bayal ta tul ants winiketik. Teme ya jchʼuuntik te mantalil la yal te Cristo te ya kotsestik «ta jnopojel te ants winiketik ta spisil nacionetik», te Jesús yame sjokinotik «ta jujun kʼajkʼal jaʼto ta slajibal kʼajkʼal» (Mat. 28:19, 20).

17, 18. ¿Binwan la snopilan ta yoʼtan te Pablo te kʼalal yak ta bael ta Éfeso-ae?

¹⁷ Ma jnaʼtik teme la yichʼ tal lamalkʼinal ta stojol te yachʼil congregación ta Corinto te bin la sta ta nopel te Galión. Te bin-nax ya jnaʼtike jaʼ te jil «cheʼoxebuk kʼajkʼal» ta Corinto te Pablo, ta patil la yijkitay jilel te hermanoetik. Ta primavera ta jaʼbil 52, te Pablo bajt stsak jun barco ta Cencreas, te 11 kilómetro yiloj sba sok te Corinto, yuʼun ya xbajt ta Siria. Te kʼalal kʼax ta Cencreas, «la yakʼ ta joxel sjol yuʼun ay bin jamal yaloj ta stojol Dios» (Hech. 18:18). c Ta patil la yikʼ bael te Áquila sok Priscila, kʼaxik bael ta mar Egeo sok kʼotik ta Éfeso te ay ta Asia Menor.

¹⁸ Te kʼalal yak ta bael ta barco-a te Pablo, laniwan snopilan ta yoʼtan te bin kʼax ta stojol te jun jaʼbil sok olil te la schol skʼop Dios ta Corinto. Bayal bintik lek kʼax ta stojol te lek la yaʼiy sba yuʼune. Bayal bin lek lokʼ-a te la schol skʼop Dios. La sjach jilel te sbabial congregación ta lum-abi sok ayix banti ya stsob sbaik-a: jaʼ ta sna te Ticio Justo. Bayal machʼatik ochik ta jchʼuunjel jich bitʼil te Ticio Justo, te Crispo sok te machʼatik ay ta sna. Kʼux la yaʼiy ta yoʼtan ta spisilik, melel la skoltaylan yuʼun ya x-ochik ta jchʼuunjel. Ta patil, te Pablo ay bin la stsʼibay bael te banti la spaj ta jun carta te jchʼuunjeletik te tsʼibaybil ta yoʼtan te Pabloe. Te joʼotik jaʼnix jich kʼux ta koʼtantik te machʼatik jkoltayojtik ta snopel te smelelil kʼope. ¡Kʼax tseʼel koʼtantik yuʼun te yachʼil hermanoetik-abi te jich kʼoemik bitʼil «jun carta te banti ya yal te lek jkʼoplaltik»! (2 Cor. 3:1-3.)

19, 20. ¿Bin la spas te Pablo te kʼalal kʼot ta Éfeso, sok bin-utʼil ya xjuʼ ya jpastik-euk?

¹⁹ Kʼalal kʼot ta Éfeso te Pablo, jajch schol skʼop Dios. «Och bael ta sinagoga, la snojpteslan te judioetik» (Hech. 18:19). Pero maba jalaj ta lum-abi. Manchukme te efesioetik «la skʼanbeyik te yakuk xjilxan cheʼoxebuk kʼajkʼal, ma la schʼuun. Jich la skʼoponlan jilel sok jich la yal: ‹Teme jich ya skʼan te Jehová, ya kil jbatik yan buelta›» (Hech. 18:20, 21). Snaʼoj ta lek-a te bayal aʼtelil ya skʼan pasel ta Éfeso. Snopoj-a te ya xchaʼsujte, pero la yakʼ jilel ta skʼab te Jehová. Jich ya xjuʼ ya jpastik-euk. ¿Bin-utʼil? Melelnix-a te ya skʼan ya kakʼ ta koʼtantik spasbeyel yaʼtel te Diose, pero ya skʼan ya jletik te koltayel yuʼun te Jehová sok jaʼuk ya jpastik te bin ya skʼan yoʼtane (Sant. 4:15).

²⁰ Te Pablo bajt ta barco ta Cesarea, yan stukel te Áquila sok te Priscila jilik ta Éfeso. Jich yilel te «mo bael» ta Jerusalén sok la spatbey yoʼtan te hermanoetik (Hech. 18:22). Ta slajibal sujt bael ta Antioquía te ay kʼinal Siria. ¡Lek lokʼ te schebal viaje la spase! Ta ora ini kiltik bitʼil kʼax yuʼun te slajibal viaje la spase.