1-3. 1) ¿Bin yuʼun ma lek la yaʼiy sba te Pablo ta Atenas? 2) ¿Bin ya yakʼ jnoptik te ejemplo yuʼun te Pablo?

 TE Pablo yak ta beel bael ta Atenas (Grecia), te banti la yakʼik ta nopel te bin schʼuunojik te Sócrates, te Platón sok te Aristóteles. Te Pablo ma lek la yaʼiy sba, melel te ants winiketik ya yichʼik ta mukʼ bayal diosetik. Ta bayuk te banti ya xkʼax baele ya sta ta ilel lokʼombaetik ta templo, te banti ya xchonbajik sok ta calleetik. Te Pablo snaʼoj ta lek te bin ya snop te Jehová ta swenta te lokʼombaetik-abi (Éx. 20:4, 5). Te Jehová ya spʼaj te lotil diosetik-abi, jaʼ yuʼun te Pablo la spʼaj-euk.

² Te kʼalal kʼot ta yolil te mercado ay bin la sta ta ilel te kʼax ma la smulane: ta stsʼeel te mukʼul ochibal ya xchiknaj ta ilel bayal lokʼombaetik yuʼun te dios Hermes. Ta spisil te mercado nojel ta naetik te banti ay diosetik. ¿Binwan-utʼil ya xbajt schol skʼop Dios te Pablo ta jun lugar te nojel ta lotil diosetik? ¿Yabal xjuʼ yuʼun stsʼikel te yilinba sok te jaʼ ya scholbey skʼoplal te bin ya smulanik te ants winiketike? ¿Aybal machʼa ya skoltay ta stael te smelelil Diose?

³ Ta Hechos 17:22-31 tey ya jkʼopontik-a te discurso te la yakʼ te Pablo ta stojol te machʼatik ayik ta Atenas. Kʼalal ya kiltik te bin-utʼil la schol skʼop Dios te Pablo, ya jnoptik bin-utʼil ya xkʼopojotik sok te ants winiketik swenta ya xkʼot ta yoʼtanik te bin ya jcholbeytik yaʼiyike.

4, 5. ¿Banti la schol skʼop Dios te Pablo ta Atenas, sok bin yuʼun wokol la yaʼiy scholel te skʼop Dios ta mercado?

⁴ Ta jaʼbil bael 50, te Pablo kʼot ta Atenas a kʼalal la spas te schebal viaje. Te kʼalal yak ta smaliyel-a te Silas sok te Timoteo te ya xtalik ta Berea, «jajch snojpteslan te judioetik» ta sinagoga jich bin-utʼil kʼayem ta spasel. Jaʼnix jich bajt «ta yolil te mercadoe» te banti ya xjuʼ ya xkʼopoj sok te machʼatik ayik ta Atenas te maba judioetik (Hech. 17:17). Te mercado-abi ay ta stsʼeel te Acrópolis, te smakoj joʼeb hectárea. Pero ma mercadouknax, jaʼnix jich tey ya stsob sbaik-a te machʼatik mukʼ skʼoplalik ta Atenas. Jich bitʼil la yal jtul especialista,  jaʼ «jun lugar te banti ya stsob sbaik ta yalbeyel skʼoplal takʼin, política sok te scostumbreik te ants winiketike». Te pʼijil winiketik ya smulanik stsobel sbaik tey-a.

⁵ Wokolniwan la yaʼiy te Pablo te ya schol skʼop Dios ta mercado, melel tey ayik-a te filosofoetik te xatoj sbaik ta cheb grupo: jaʼ te epicureoetik sok te estoicoetik. b Te epicureoetik schʼuunojik te jichnaxlaj chiknaj te kuxlejalil. Te bin snopojik ta swenta te skuxlejalik jaʼ jich ini: «Ma skʼan ya jxiʼtik te Dios. Te kʼalal ya xlajotik maʼyukix bin ya kaʼiytik. Ya xjuʼ ya jtatik te bin leke sok ya xjuʼ ta tsʼikel te wokolile». Yan te estoicoetik jaʼ mukʼ skʼoplal ya yilik te spʼijilik sok ma schʼuunik te ay Dios. Te schebal grupoetik-abi ma schʼuunik te ay chaʼkuxajel te ya yakʼik ta nopel te jnopojeletik yuʼun Cristo. Te bin schʼuunojik te filosofoetik ma pajaluk sok te smelelil kʼop yak ta scholel te jpuk-kʼop Pablo.

6, 7. ¿Bin la yalik te filosofoetik ta swenta te nojptesel la yakʼ te Pablo, sok bin yilel stalelik te ants winiketik ta ora ini?

⁶ ¿Bin la yalik te filosofoetik ta swenta te nojptesel la yakʼ te Pablo? Ay machʼatik la yalik te yaknax ta «chʼinchʼonel» te Pablo (ilawil te nota yuʼun estudio ta Hechos 17:18 ta Biblia de estudio ta español). ¿Bin la skʼan la yalik-abi? Jtul especialista jich la scholbey skʼoplal: «Ta kʼopil griego jaʼ skʼoplal-a te jaʼmal mutetik te bayuknax ya stam sweʼelik soknix te ants winiketik te ya sleik sobrail weʼelil ta mercado. Ta patil jaʼ skʼoplal kʼot te machʼatik bayuknax ya yaʼiyik kʼop aʼiyejetik sok te jichnax ya spukik ta alel». Jaʼ yuʼun, te filosofoetik-abi te skuyoj sbaik ta pʼijil winiketik, yakik ta yalbeyel te Pablo te malaj ayuk swentail te bin yak ta scholele sok te jaʼ yak ta yalel te bin ya yal te yantike. Pero, jich bitʼil ya xbajt kiltike te Pablo maba xiw yuʼun te bin la yichʼ albeyel.

⁷ Ta kʼajkʼal ini maba jelonem stalel te ants winiketik. Ya kichʼtik labanel ta skaj te testigootik yuʼun Jehová sok te ya jchʼuuntik te bin ya yal te Biblia. Jich bitʼil ay maestroetik ta escuela ya yalik ta swenta te evolución te jaʼlaj jun nojptesel te ma xjuʼ ta jeltaybeyel skʼoplal sok teme ay jpʼijiltik yalaj skʼan ya jchʼuuntik. Pero te machʼa ma skʼan ya schʼuune yuʼunlaj maʼyuk spʼijil. Te ants winiketik-abi ya skuyik te maʼyuk jpʼijiltik ta skaj te jaʼ ya kakʼtik ta nopel te bin ya yal te Biblia sok te ya kakʼtik ta naʼel te ay machʼa la spas spisil te bintik aye. Pero maba ya xiwotik, ya kakʼtik ta naʼel sok yip koʼtantik te jaʼ la spas te Jehová spisil te bintik ay ta Balumilal (Apoc. 4:11).

 8. 1) ¿Bin la yalik chaʼoxtul ants winiketik ta swenta te bin la scholbey skʼoplal te Pablo? 2) ¿Binwan ya skʼan ya yal te kʼopil Areópago? (Ilawil te nota ta página 142).

⁸ Ay yantik ants winiketik te yan bin la yalik ta swenta te bin la scholbey skʼoplal te Pablo. Jich la yalik: «Yakniwan ta scholbeyel skʼoplal diosetik yuʼun te jyanlumetik» (Hech. 17:18). Pero, teme yuʼun-nix yak ta yakʼel ta chʼuunel yachʼil diosetik-a te Pablo, ya xjuʼ ya sta swokol yuʼun. Melel cheʼoxeb siglo ta nailal, te Sócrates la yichʼ milel ta skaj te la yakʼ ta chʼuunel yantik  diosetik. Jich yuʼun ma chajpuk ta aʼiyel-a te la yichʼ ikʼel bael ta Areópago c te Pablo sok te la skʼanbeyik te yakuk schol te bin schʼuunoj, melel la yalik te chajpnax ta aʼiyel-ae. ¿Binwan-utʼil ya scholbey skʼoplal te bin schʼuunoj ta stojol te ants winiketik te maʼyuk banti snopojik te bin ya yal te Bibliae?

9-11. 1) ¿Bin-utʼil la stsajtay te bin la yal te Pablo swenta ya xkʼot ta yoʼtanik te ants winiketik te lek yachʼil kʼope? 2) ¿Bin-utʼil ya jkʼayintik te jpuk-kʼop Pablo kʼalal ya jcholtik te skʼop Diose?

⁹ Juluk ta koʼtantik te ma lek la yaʼiy sba te Pablo te kʼalal la yil bayal slokʼomba lotil diosetik. Manchukme jich-abi maba la schopolkʼoptay te machʼatik ya yichʼik ta mukʼ te lotil diosetik-abi. Te bin la spase, jaʼ te la stsajtay te bin ya yale swenta ya xkʼot ta yoʼtan te ants winiketik te bin ya scholbey skʼoplale. Jich jajch yal: «Winiketik yuʼun Atenas, ya kil te jaʼ baemxan ta awoʼtanik  yichʼel ta mukʼ te diosetike» (Hech. 17:22). La yakʼ ta ilel spʼijil sok la yutsilkʼoptay te ants winiketik-abi. Jich kʼoem te la yale: «Ya kil te kʼax mukʼ skʼoplal awuʼunik te areligionike». Kʼoem ta yoʼtan te Pablo te manchukme makbil sitik kʼoem yuʼun te lotile, te ants winiketik-abi ya xjuʼ ya snopik-euk te smelelil kʼope. Melel te Pablo spisil-ora ya xjul ta yoʼtan te jich kʼax ta stojol-euke, jaʼ yuʼun jich la stsʼibay: «Ta nailal [...] ma jnaʼoj-a te bin la jpase sok maʼyuk schʼuunel koʼtan-a» (1 Tim. 1:13).

¹⁰ Ta patil la yaltiklanbey yaʼiyik te ay la sta ta ilel te yuʼun-nanix mukʼ skʼoplal ya yilik-a te ya schʼuunik te Diose, melel ay jun altar yuʼunik te jich tsʼibaybil tey-a: «Te Dios te Ma naʼbiluk sba». Ay machʼatik ya yalik «te griegoetik sok te yantik lumetik kʼayemik ta spasel altaretik yuʼun ‹diosetik te ma naʼbiluk sba› jich ya spasik, melel ya xiʼik te ay bintik ya xpasbotik yuʼun te diosetik teme ya smuk ta yoʼtanike». Ta swenta te lokʼombaetik-abi, te machʼatik ayik ta Atenas ya yalik te aylaj jun Dios te ma snaʼbeyik sbae. Te Pablo jaʼ la stuuntes te bin schʼuunojik swenta ya yakʼ ta naʼel te lek yachʼil kʼop: «Jaʼ yakon ta yalbeyel skʼoplal ta atojolik te machʼa ya awichʼik ta mukʼ te ma xa anaʼbeyik sbae» (Hech. 17:23). La snaʼ stsajtayel ta lek te bin la yale swenta ya xkʼot ta yoʼtanik-a. Ma yuʼunuk yak ta spukel ta alel te yachʼil diosetik o diosetik yuʼun te jyanlumetik jich bitʼil ay la yalike. Jaʼ yak ta yalbeyel skʼoplal te Dios te ma naʼbiluk sba yuʼunike: jaʼ te smelelil Diose.

¹¹ ¿Bin-utʼil ya jkʼayintik te jpuk-kʼop Pablo kʼalal ya jcholtik skʼop Dios? Teme pʼijotik ta yilel te bin ay yuʼun te ants winiketik, ya jnaʼtik bin religión ayik. Ayniwan bin jokʼol ta skʼab, ta snukʼ, ta sna o ta yamakʼik. Jichniwan ya xjuʼ ya kalbeytik: «Ya jta ta ilel te achʼuunoj te Diose. Sok jaʼ ya jmulan te ya xkʼopojon sok te machʼatik ya smulanik te skʼop Diose». Kʼalal jich ya kalbeytik te ants winiketike, jun yoʼtan ya schʼam yaʼiyik te bin ya kalbeytike. Mame ayuk ta jwentatik yalel teme lek o ma lek te bin schʼuunojike. Juluk ta koʼtantik te ay bayal hermanoetik te la skoltaybeyik skʼoplal-euk te lotil nojpteseletike.

12. ¿Bin-utʼil la scholbey skʼop Dios te ants winiketik te Pablo?

¹² Te Pablo la sta te bin-utʼil ya xjuʼ ya scholbey skʼop Dios te ants winiketik, pero ¿yabal xjuʼ ya stijbey yoʼtan te ants winiketike? Te Pablo snaʼoj te bayal bin snaʼojik ta swenta te filosofía, pero maʼyuk bin snaʼojik ta swenta te bin ya yal te sJun Diose. Jaʼ yuʼun la sle bintik-utʼil ya schol te skʼop Dios. Sbabial, la yakʼ ta nopel te bin ya yal te sJun Dios, pero maba la yakʼ ta ilel te versiculoetik. Schebal, kʼalal ay bin la scholbey skʼoplal ay baeltik la yotses sba-a, jaʼ yuʼun la stuuntes te kʼopiletik ta jtojoltik sok kuxulotik swenta jich ya yakʼ ta naʼel-a te jich yaʼiyel ya yaʼiy sba te bin-utʼil te ants winiketike. Yoxebal, jaʼnix jich la sta ta alel te bintik tsʼibaybilix yuʼun-a te griegoetik swenta ya yakʼ ta naʼel te ayix machʼa stsʼibayoj-a te bin yak ta yalbeyel skʼoplale. Jich yuʼun ¿bin mukʼ skʼoplal la yakʼtiklanbey snop te Pablo ta machʼatik ayik ta Atenas ta swenta te Dios te ma naʼbiluk sba yuʼunike?

13. ¿Bin la yal te Pablo ta swenta te bin-utʼil chiknaj te chʼulchan sok te Balumilal, sok bin jamal la yal?

 ¹³ Te Dios jaʼ la spas te chʼulchan sok te Balumilal. Te Pablo jich la yal: «Te Dios te la spas te balumilal sok spisil te bintik ay tey-ae, jaʼ Yajwal te chʼulchan sok te balumilal, jaʼ yuʼun maba ya xnain ta temploetik te pasbil ta skʼab ants winiketik» (Hech. 17:24). d Te chʼulchan sok te Balumilal ma jichuknax chiknajik, jaʼ la spas te smelelil Diose (Sal. 146:6). Te Dios jaʼ te Mukʼul Ajwalil ta chʼulchan sok ta Balumilal. Ma jichuk bitʼil te slokʼomba te Atenea sok te yantik lotil diosetik. Melel ya yichʼik ichʼel ta mukʼ ta temploetik, ta naetik sok ta skajtajibik, yan stukel te Jehová ma xnain ta temploetik te spasoj te ants winiketike (1 Rey. 8:27). Te Pablo jamal la yakʼ ta naʼel te jaʼ toyolxan skʼoplal te smelelil Dios te bitʼil te lokʼombaetik te ya yichʼik ichʼel ta mukʼ ta temploetik sok te jaʼ spasoj te ants winiketik (Is. 40:18-26).

14. ¿Bin-utʼil la yakʼ ta ilel te Pablo te maba ya smajanbey skʼab te ants winiketik te Diose?

¹⁴ Te Dios maba ya smajanbey skʼab te ants winiketik. Te ants winiketik leknax skʼuʼ spakʼ yuʼunik te lokʼombaetik, toyolnax stojol te majtanil ya yakʼbeyik sok ya yichʼbeyik bael weʼelil sok uchʼbalil, ¡jich yilel te ya xtuun yuʼunike! Pero ayniwan chaʼoxtul filosofoetik te yakik ta yaʼiybeyel skʼop te Pablo laniwan snopik te ma xtuun yuʼunik koltayel te diosetik-abi. Kʼot ta yoʼtanik te bin la yal te Pablo te kʼalal la yal te Dios «maba ya smajanbey skʼab te ants winiketik, melel maʼyuk bin ya xtuun yuʼun stukel». Yuʼunix jich-a, te Jpaswanej kuʼuntik ma xtuun yuʼun te ay bin ya kakʼbeytik, melel jaʼ ya yakʼbotik te jkuxlejaltik, ya yakʼ kichʼtik ikʼ, ya yakʼbotik Kʼajkʼal, jaʼal sok te lumkʼinal (Hech. 17:25; Gén. 2:7). Jaʼ yuʼun, te Dios maba ya smajanbey skʼab te ants winiketik, melel jaʼ ya yakʼbotik te bin ya xtuun kuʼuntike.

15. ¿Bin la yal te Pablo swenta ya stojobtes te snopojibal yuʼunik te ants winiketik ta Atenas, sok bin ya yakʼ jnoptik te bin la spase?

¹⁵ Te Dios jaʼ la spas te ants winik. Te ants winiketik ta Atenas mukʼ skʼoplal  skuyoj sbaik ta stojol te machʼatik maba griegoetik. Pero, te machʼa ya stoy sba yuʼun te slumal sok te stsʼumbal ya skontrain te bin ya yal te sKʼop Diose (Deut. 10:17). Te Pablo la stsajtay ta lek te bin-utʼil ya scholbey skʼoplal-abi. La yakʼ ta pensar te ants winiketik te kʼalal jich la yal: «Ta swentanax jtul winik [te Dios] la yakʼ chiknajuk spisil ta chajp nacionetik» (Hech. 17:26). Jaʼ yak ta yalbeyel skʼoplal-a te bin ya yal te sjun Génesis ta swenta te Adán, te jaʼ sbabial jmeʼ jtatik (Gén. 1:26-28). Te bitʼil jun-nax jmeʼ jtatik, maʼyuk junuk tsʼumbalil o nación te jaʼ mukʼxan skʼoplale. Spisilniwan kʼot ta yoʼtanik te bin la yal te Pablo. Ay bin mukʼ skʼoplal ya yakʼ jnoptik te bin la spas te Pablo: manchukme ya skʼan ya x-ichʼawanotik ta mukʼ sok ya jtsajtaytik te bin ya kaltik kʼalal ya jcholtik te skʼop Diose, ma skʼan ya jpejkʼanbeytik skʼoplal te bin ya yal te Biblia yuʼun-nax ya schʼuunik-a te ants winiketik.

16. ¿Bin yuʼun te Dios la spas te ants winiketik?

¹⁶ Te Dios ya skʼan te yakuk xnoptsajotik ta stojol. Te filosofoetik bayalniwan jaʼbil la slebeyik skʼoplal te bin swentail te kuxlejalile. Teme jich la spasike, maʼyuk bin-ora juʼ yuʼunik snaʼbeyel swentail ta stukelik. Pero, te Pablo jamal la scholbey skʼoplal: te Jpaswanej jaʼ la spas te ants winiketik swenta ya sleik «te Diose, manchukme jaʼnax xmaxlajanik, ya xjuʼ ya staik ta leel, melel maba namal ay ta jtojoltik ta jujuntul» (Hech. 17:27). Jich yuʼun ya xjuʼ ya snaʼbeyik sba te Dios te ma naʼbiluk sba yuʼunik te ants winiketik ta Atenas. Nopol ay ta stojol te machʼatik ya spasik tulan ta sleel sok te ya snopbeyik skʼoplal (Sal. 145:18). Kʼalal te Pablo la yal, «ta jtojoltik», la yakʼ ta naʼel te ya skʼan ya sle-euk te Diose.

17, 18. 1) ¿Bin yuʼun ya skʼan te yakuk jnaʼbeytik sba te Diose? 2) ¿Bin ya yakʼ jnoptik te bin-utʼil kʼopoj te Pablo ta stojol te ants winiketik?

 ¹⁷ Te ants winiketik ya skʼan te yakuk snaʼbeyik sba te Dios. Te Pablo jich la yalxan: «Jaʼ ta swenta te kuxulotik, ya xbeenotik sok te ayotik ta kʼinale». Ay machʼatik ya yalik te jaʼlaj skʼop Epiménides te bin la yal te Pablo, te Epiménides jaʼ jtul poeta ta Creta te «mukʼ skʼoplal ilbil ta religionetik ta Atenas». Ta patil, te Pablo la yalbey skʼoplal bin yuʼun te ants winiketik ya skʼan te yakuk snaʼbeyik sba te Diose: «Jich bitʼil ya yalik chaʼoxtul te machʼatik ay ta awolilik te ya snaʼik yalel tʼujbil kʼopetike: ‹Melel yal snichʼanotik-euk te Diose›» (Hech. 17:28). Ta melel, jpisiltik ya skʼan ya xkʼot ta koʼtantik te jaʼ jfamilia jbatik sok te Jehová, melel jaʼ la spas te winik te banti talemotik ta jpisiltike. Jich bitʼil ya kiltik, swenta ya schʼam yaʼiyik ta lek te bin yak ta scholel te Pabloe, la stuuntes te bintik tsʼibaybil yuʼunik te griegoetik te ichʼbil ta mukʼ yuʼunik. e Jich bitʼil la spas te Pablo, jaʼnix jich te joʼotik ya xjuʼ ya jtuuntestik libroetik yuʼun historia, enciclopediaetik sok yantikxan libroetik. Teme ya jtuuntestik te bin ya yal jun libro te naʼbil sba yuʼunik te ants winiketik, yaniwan xkʼot ta yoʼtanik banti lokʼem tal te bintik schʼuunojik sok te costumbreetik yuʼun te religionetik.

¹⁸ Liʼto kʼalal ini, te Pablo la scholbey skʼoplal ta swenta te Dios sok la snaʼ bin-utʼil kʼopoj ta stojol te ants winiketik. Pero, ¿bin la skʼan te Pablo te yakuk spasik te machʼatik la yaʼiyik stojole? La yaltiklanbey te bin ya skʼan ya spasike.

19, 20. 1) ¿Bin-utʼil la yakʼ ta naʼel te Pablo te ma stojiluk te yichʼel ta mukʼ lokʼombaetik? 2) ¿Bin ya skʼan ya spasik te ants winiketik ta Atenas?

¹⁹ Te Pablo la yalbey te ants winiketik te ya skʼan ya spasik te bin la yaʼiyik stojole. Ta swenta te bin stsʼibayoj chaʼoxtul griegoetik, jich la yal: «Jich yuʼun, te bitʼil yal snichʼanotik te Diose, mame jkuytik te Dios jaʼ pajal sok te oro, plata o ton, o te pajal sok lokʼomba te pasbil ta skʼab te ants winiketik te jichnax tal ta yoʼtanik spasele» (Hech. 17:29). Jaʼ yuʼun, teme jaʼ la spasotik te Diose, ¿bin-utʼil ay-a te pajal ya xkʼot sok jun lokʼomba te jaʼ spasoj te ants winike? Te Pablo la stsajtay ta lek te kʼalal la yalbey te ants winiketik te ma stojiluk te ya yichʼik ta mukʼ lokʼombaetik (Sal. 115:4-8; Is. 44:9-20). Kʼalal te Pablo la yal, «mame jkuytik», la yotses sba-euk-a, jich ma wokoluk la yaʼiyik schʼuunel.

²⁰ Ta patil, jich la yal: «Te Dios maba ya yichʼ ta wenta te jayeb kʼajkʼal te ma la snaʼik te bin la spasik te ants winiketike, pero ta ora ini yak ta yalbeyel spisil te ants winiketik ta bayuk te akʼa sujtes yoʼtanike» (Hech. 17:30). Kʼotix ta yoʼtanik-a te ma smulan te Dios te ya stuuntesik lokʼombaetik kʼalal ya yichʼik ta mukʼ. Te Pablo la yal ta jamal te bin ya skʼan ya spasike: jaʼ te ya sujtes yoʼtanik. Ayniwan chaʼoxtul te chajpnax la yaʼiyike. Pero, te bin la scholbey  skʼoplal te Pablo la yakʼ ta naʼel te jaʼ akʼbot skuxlejalik yuʼun te Dios, jaʼ yuʼun jaʼ ya x-ichʼotik ta kʼop yuʼun. Ya skʼan te yakuk sleik, te ya snaʼbeyik sba ta lek sok te ya spas ta skuxlejalik te bin ya skʼan te Diose. Te ants winiketik ta Atenas ya skʼan ya xkʼot ta yoʼtanik te jaʼ jun mulil te yichʼel ta mukʼ lokʼombaetik sok ya skʼan ya yijkitayik.

21, 22. ¿Bin la yal ta slajibal te Pablo, sok bin swentail te bin la yale?

²¹ Te Pablo jich la yal ta slajibal: «[Te Dios] yakʼojbeyix skʼajkʼalel te ya yichʼ ta kʼop ta stojil spisil te ants winiketik ta balumilal ta swenta jtul winik te yakʼojbey tulan yaʼtele. Ta swenta te la schaʼkuxajtes te winik ini ta yolil te machʼatik lajemike, jich la yakʼbey snaʼ spisil te ants winiketik te ya xkʼot ta pasel ini» (Hech. 17:31). Te bitʼil ya xtal te Skʼajkʼalel ichʼel ta kʼop, mukʼ skʼoplal te ya sleik sok te ya staik te smelelil Diose. Te Pablo ma la yal machʼa-a te Juez. Pero la yal te kuxin ta Balumilal jich bin-utʼil jtul winik, te laj sok te la yichʼ chaʼkuxajtesel yuʼun te Diose.

²² Te joʼotik jnaʼojtik ta lek bin swentail te bin la yal te Pablo. Jnaʼojtik te jaʼ Juez te Jesucristo te tsabil yuʼun te Diose (Juan 5:22). Jaʼnix jich jnaʼojtik te ya xjalaj jmil jaʼbil te Skʼajkʼalel ichʼel ta kʼop sok te nopol ya xjajchix (Apoc. 20:4, 6). Pero maba ya jxiʼtik, melel jnaʼojtik te ya xbajt yakʼbey bayal bendición te machʼatik toj ya x-ilotik yuʼun te Juez. ¿Bin-utʼil ya jnaʼtik te yananix xkʼot ta pasel-a te bintik tʼujbil yakotik ta smaliyel? Jaʼ ta swenta te mukʼul milagro kʼoem ta pasel: jaʼ te la yichʼ chaʼkuxajtesel te Jesucristo.

23. ¿Bintik la yalik te ants winiketik yuʼun te discurso la yakʼ te Pablo?

²³ Yanyantik te bin la yalik yuʼun te bin la scholbey skʼoplal te Pablo. Te kʼalal la yalbey skʼoplal te chaʼkuxajel «ay machʼatik jajchik ta labanwanej». Ay yantik te jaʼnax la yalik: «Yanto buelta ya kaʼiykotik te bintik ya awale» (Hech. 17:32). Pero ay yantik te la smulanike: «Ay chaʼoxtul winiketik te tʼunotik yuʼun sok te la schʼuunik te Diose. Jich bitʼil te Dionisio, te jaʼ juez ta Areópago, sok jtul ants te Dámaris sbiil sok yantikxan» (Hech. 17:34). Jaʼnix jich, ta kʼajkʼal ini ay machʼatik ya stseʼlayotik, ay machʼatik te lek yoʼtanik, pero ma smulanik te skʼop Dios sok ay yantik te ya smulanik sok ya x-ochik ta Testigo.

24. ¿Bin ya yakʼ jnoptik te bin-utʼil la schol skʼop Dios te Pablo?

²⁴ Kʼalal ya jnoptik te bin-utʼil la schol skʼop Dios te Pablo, ya yakʼ jnoptik te bin-utʼil ya jtijbeytik yoʼtan te ants winiketik ta swenta te bin ya kaltik sok te yakuk jnaʼtik bin-utʼil ya jkʼopontik. Jaʼnix jich ya yakʼ jnoptik te mukʼ skʼoplal te ayuk slamalil koʼtantik ta stojol te machʼatik loʼlaybilik yuʼun te lotil religión sok tsajtaybiluk te bin ya kaltike. Yanxan te bin ya jnoptik jaʼ te ma skʼan ya jpejkʼanbeytik skʼoplal te bin ya yal te Biblia yuʼun-nax ma x-ilinik-a te ants winiketik. Teme ya jpastik te bitʼil la spas te Pablo, chapal ya xkʼootik ta skoltayel te yantik sok lekil jpʼijubteswanej ya xkʼootik te kʼalal ya jcholtik skʼop Dios, jaʼnix jich te ancianoetik ta congregación. Jich ya xkʼootik bitʼil te Pablo te la skoltay te yantik ta stael ta leel te Diose (Hech. 17:27).