1, 2. ¿Bin kʼot ta pasel ta stojol te Pablo sok te Bernabé ta Listra?

 ¡XJUYETIKNAX te ants winiketik! Ta Listra, te Pablo sok te Bernabé la slekubtesik jtul winik te koxo ta yayinelto, ta ora ini yakix ta wilel yuʼun stseʼelil yoʼtan. Te ants winiketik yakik ta aw yuʼun ya skuyik ta diosetik te Pablo sok te Bernabé. Te sacerdote yuʼun Zeus ya yichʼ tal coronaetik te pasbilik ta nichim sok la yikʼ tal toroetik yuʼun kʼan yakʼ ta milbil majtanil ta stojolik. Ta skaj te xjuyetik ta kʼop te ants winiketik, te Pablo sok te Bernabé ya yalik ta aw te akʼa skom sbaik. Ya schʼiʼ skʼuʼik sok animalnax ya sten sbaik ochel ta yolil te ants winiketik sok ya yalik ta tulan te manchuk ya x-ichʼotik ta mukʼ jich bitʼil diosetik.

² Tey-abi kʼotik judioetik te talemik ta Iconio sok ta Antioquía te ay ta skʼinal Pisidia te ma smulanik te skʼop Diose sok jajch yalik lotiletik ta stojol te Pablo sok te Bernabé. Te ants winiketik ta Listra la schʼuunik te lotiletik sok jajch skontrainik. ¡Oranax jelon te yoʼtanike! ¡Te machʼatik la yichʼik ta mukʼ te Pablo, ta ora ini ya skʼan ya smilik! La sjoytayik sok la schʼojik ta ton jaʼto te kʼalal chʼay yoʼtan yuʼunike. Kʼalal laj yoʼtanik ta schʼojel ta ton, la skuyik te lajemixe sok la sjochik lokʼel jaʼto ta stiʼil te lum.

 3. ¿Bin jojkʼoyeletik ya kilbeytik skʼoplal ta capítulo ini?

³ ¿Bin-utʼil kʼot ta pasel spisil-abi? ¿Bin ya jnoptik ta swenta te bin kʼot ta pasel ta stojol te Pablo, te Bernabé sok te jelon yoʼtanik te ants winiketik ta Listra? ¿Bin-utʼil te ancianoetik ta congregación ya skʼayinbeyik stalel te Pablo sok te Bernabé te ma la skom sbaik ta scholel skʼop Dios sok yip yoʼtanik ta swenta te yuʼel te Jehová? (Hech. 14:3). Kiltik.

4, 5. ¿Bin yuʼun te Pablo sok te Bernabé bajtik ta Iconio, sok bin kʼot ta pasel tey-a?

⁴ Jich bitʼil la kiltikix, te Pablo sok te Bernabé la yichʼik tenel lokʼel ta Antioquía te ay ta skʼinal Pisidia ta skaj te la sjachik kʼop te judioetik te  ma skʼanik te skʼop Dios. Maba chebaj yoʼtanik, «la stijtinik jilel te stanul yokik» ta stojol te ants winiketik-abi (Hech. 13:50-52; Mat. 10:14). Ta patil, jun yoʼtan lokʼik bael, la yakʼbeyik ta skʼab Jehová te ya x-ichʼotik ta kʼop yuʼun (Hech. 18:5, 6; 20:26). Beenikxan bael sok stseʼelil yoʼtanik 150 kilómetro ta sureste jaʼto te kʼalal kʼotik ta stsʼeel te witstikil Tauro sok te witstikil Sultán.

⁵ Ta nail kʼotik ta Iconio, jaʼ mukʼul lum ta skʼinal Galacia te swentainoj te Roma, te ants winiketik tey-a yichʼojbeyik scostumbre te griegoetik. a Tey nainem bayal judioetik sok jyanlumetik te la skʼatpʼun sbaik ta judioil. Te Pablo sok te Bernabé bajt scholik skʼop Dios ta sinagoga jich bitʼil kʼayemik ta spasel (Hech. 13:5, 14). «Ta swenta te leknax kʼopojike, bayal ta tul judioetik sok griegoetik la schʼuunik te Diose» (Hech. 14:1).

 6. ¿Bin yuʼun te jaʼ lekil jpʼijubteswanejetik te Pablo sok te Bernabé, sok bin-utʼil ya xjuʼ ya jkʼayintik?

⁶ ¿Bin yuʼun te jaʼ lekil jpʼijubteswanejetik te Pablo sok te Bernabé? Te Pablo bayal bin snopoj ta sJun Dios. Ya snaʼ scholel ta lek te jaʼ Mesías te Jesús ta swenta te bintik kʼoem ta pasel, ta swenta te Ley sok te albilkʼopetik (Hech. 13:15-31; 26:22, 23). Yan stukel te Bernabé mukʼ skʼoplal ta yoʼtan te yantike (Hech. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24). Ta schebalik kʼopojik ta swenta te «akʼbotik yuʼel yuʼun te Jehová», ma jaʼuk la yalik te bin ay ta yoʼtanike. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya akʼayinbey stalelik te kʼalal ya achol skʼop Dios? Nopa ta lek te sKʼop Dios, tsaa ta lek te textoetik te ya smulanik te ants winiketik, lea bitʼil ya awakʼbey smukʼul yoʼtan te machʼatik ya schʼam yaʼiyik sok jaʼ xa awal te bin ay ta sKʼop Dios ma jaʼuk te bin ay ta awoʼtane.

 7. 1) ¿Bin ya xkʼot ta lokʼel-a te kʼalal ya jcholtik skʼop Dios? 2) ¿Bin ya skʼan ya xjul ta awoʼtan teme ay machʼa ya skontrainat ta afamilia ta skaj te ya achʼuun te Jehová?

⁷ Te Lucas la yal te ma spisiluk te ants winiketik ta Iconio la smulanik te skʼop Dios: «Te judioetik te maba la schʼuunike la stijbeyik yoʼtan te jyanlumetik yuʼun ya skontrainik te hermanoetike». Manchukme jich-abi, te Pablo sok te Bernabé «bayal kʼajkʼal jilik» ta skoltaybeyel skʼoplal te lek yachʼil kʼop tey-a. Ta swenta-abi, «te ants winiketik yuʼun te lume la xat sbaik: ay machʼatik te la yakʼ sbaik ta stojol te judioetik sok ay yantik te la yakʼ sbaik ta stojol te jpuk-kʼopetike» (Hech. 14:2-4). Ta kʼajkʼal ini jichnix ya xkʼot ta pasel, ay machʼatik ya xat sbaik ta swenta te skʼop Dios, pero ay yantik te jun-nax ya xkʼotik yuʼun (Mat. 10:34-36). ¿Aybal machʼa ya skontrainat ta afamilia ta skaj te ya achʼuun te Jehová? Teme aye, juluk ta awoʼtan te ay baeltik te jich ya spasik ta skaj te schʼuunojik te lotiletik ya yichʼ alel ta jtojoltik. Pero, teme lek atalele ya awakʼ ta ilel te ma meleluk te bin yaʼiyojik sok yaniwan sjeltay stalelik ta atojol (1 Ped. 2:12; 3:1, 2).

 8. ¿Bin yuʼun te Pablo sok te Bernabé lokʼik bael ta Iconio, sok bin ya yakʼ jnoptik?

⁸ Cheʼoxeb kʼajkʼal ta patil, te jkontrainwanejetik ta Iconio la schapbeyik  skʼoplal yuʼun ya schʼojik ta ton te Pablo sok te Bernabé. Pero, te kʼalal la yaʼiyik stojol te chapbil skʼoplalike, bajt scholik skʼop Dios ta yan lugar (Hech. 14:5-7). Jaʼnix jich te joʼotik ya jtsajtay jbatik. Kʼalal ay machʼatik ay bin ya yalbotik, ma xkakʼtik te ya skomotik ta kʼop te xiwele (Filip. 1:7; 1 Ped. 3:13-15). Pero, teme ya kiltik te ya xjajch tulan kʼop, ya jtsajtay jbatik yuʼun jich ma jta jwokoltik-a soknix te kermanotaktik (Prov. 22:3).

9, 10. ¿Banti ay-a te Listra, sok bin ya jnaʼtik ta swenta te machʼatik kuxinemik tey-a?

⁹ Kʼotik ta Listra. Te lum ini 30 kilómetro yiloj sba sok te Iconio sok ay ta yalanil, soknix lek yiloj sba sok te Antioquía te ay ta skʼinal Pisidia. Maʼyuk bayal judioetik tey-a, te machʼatik kuxinemik ta Listra yaniwan xkʼopojik ta griego, pero te skʼopike jaʼ te licaonio. Te Pablo sok te Bernabé jajch scholik skʼop Dios te banti ay bayal ants winiketik, jaʼniwan yuʼun te maʼyuk sinagoga tey-a. Te Pablo la spas jun milagro te jich spasojix-a te Pedro ta Jerusalén: la slekubtes jtul winik te koxo ta yayinabto (Hech. 14:8-10). Ta swenta te milagro la spas te Pedro bayal machʼatik ochik ta jchʼuunjel, yan stukel te kʼalal la spas milagro te Pablo ma jichuk kʼot ta pasel (Hech. 3:1-10).

¹⁰ Te ants winiketik ta Listra ya schʼuunik bayal diosetik. Jaʼ yuʼun, te kʼalal la yilik te yak ta wilel sok stseʼelil yoʼtan te koxo winik, la skuyik ta diosetik te Pablo sok te Bernabé. Te Bernabé la skuyik te jaʼ te Zeus te mukʼul dios yuʼun te griegoetik. Te Pablo la skuyik te jaʼ te Hermes te jaʼ jkʼasesej kʼop yuʼun te diosetik (ilawil te recuadro « Ta Listra ya yichʼik ta mukʼ te Zeus sok Hermes»). Pero, te Pablo sok te Bernabé jamal la yakʼik ta naʼel te ma jaʼuk diosetik sok te jaʼ akʼbot yuʼelik yuʼun te smelelil Dios, Jehová, yuʼun ya xkʼopojik sok ya spasik milagroetik (Hech. 14:11-14).

11-13. 1) ¿Bin la yalik te Pablo sok te Bernabé ta stojol te ants winiketik ta Listra? 2) ¿Bin ya yakʼ jnoptik te bin la yalik te Pablo sok te Bernabé?

 ¹¹ Te Pablo sok te Bernabé maba chebaj yoʼtanik, la sleik bin-utʼil ya stijbeyik yoʼtan te ants winiketik. Jich la yalik: «Winiketik, ¿bin yuʼun te jich ya apasik ini? Melel winikotik-euk jich bitʼil te jaʼexe, ay jwokoltik-euk jich bitʼil te jaʼexe. Jaʼ yuʼun yakotik ta scholel ta atojolik te lek yachʼil kʼop yuʼun ya awijkitayik spasel ini te jkʼaxel ma xtuune sok te ya sujtex ta stojol te kuxul Diose, jaʼ te machʼa la spas te chʼulchan, balumilal, mar sok spisil te bintik ayik tey-ae. Ta namey kʼinal, te Dios la yakʼ te ya spas te bin ya skʼan yoʼtanik te jujun nacionetike, manchukme jich-abi, maba la skom sba ta yakʼel sba ta naʼel ta swenta te bintik lek la spase. La yakʼbey tal jaʼal ta chʼulchan, la yakʼ sitinuk te yawal stsʼunubik, la yakʼbey bayal sweʼelik sok la yakʼ te kʼax tseʼeluk yoʼtanike» (Hech. 14:15-17). Te bin ya yal te textoetik ini te la stsʼibay te Lucas bayal bin ya yakʼ jnoptik ta swenta te bitʼil ya xjuʼ ya jcholbeytik skʼop Dios te machʼatik ma schʼuunojik Dios.

¹² ¿Bin-a te sbabial ya yakʼ jnoptik? Jaʼ te maba mukʼ skʼoplal la skuy sbaik te Pablo sok te Bernabé. Maba la skuy sbaik ta diosetik, la yalik sok spekʼelil yoʼtanik te chʼichʼbakʼetik sok te ay swokolik-euk. Melelnix-a te yijkitayojikix te lotil nojptesel, te yichʼojik te chʼul espíritu sok te yakik ta smaliyel te ya xbajtik ta wentainwanej ta chʼulchan sok te Cristo. Pero snaʼojik te jaʼnix jich ya xjuʼ ya staik te bendicionetik-abi te machʼatik ayik ta Listra jaʼnax teme ya schʼuunbeyik skʼop te Cristoe.

¹³ Jaxan te joʼotike, ¿bin-utʼil ya kiltik te machʼatik ya jcholbeytik skʼop Dios? ¿Kʼoembal ta koʼtantik te pajalotik ta jpisiltike? Teme ya xjajch yutsilkʼoptayotik te machʼatik ya jnojptestik ta Biblia, ¿yabal jpʼajtik te utsilkʼoptayel jich bitʼil la spasik te Pablo  sok te Bernabé ta Listra? Ta swenta-abi, jaʼ jun lekil ejemplo te hermano Charles Russell te la swentain te scholel skʼop Dios ta slajibal te siglo diecinueve sok ta sjajchibal te siglo veinte. Manchukme jaʼ kʼax lekil jpʼijubteswanej-a, ta jun buelta jich la stsʼibay: «Ma jkʼantik te ya kichʼtik ichʼel ta mukʼ ni jaʼuk te ya yichʼ ichʼel ta mukʼ te bin ya jtsʼibaytike; sok ma jkʼantik te ya kichʼtik albeyel rabí». La yakʼ ta ilel spekʼelil yoʼtan jich bitʼil te Pablo sok te Bernabé. Kʼalal ya jcholtik skʼop Dios, jaʼnix jich ma jkʼantik te ya kichʼtik ichʼel ta mukʼ, jaʼ mukʼ skʼoplal ta koʼtantik te ya xtalik te ants winiketik «ta stojol te kuxul Diose».

14-16. ¿Bin chaʼchajpxan ya yakʼ jnoptik te bin-utʼil la scholik skʼop Dios te Pablo sok te Bernabé ta Listra?

¹⁴ Kiltik te schebal te bin ya yakʼ jnoptike. Te Pablo sok te Bernabé ay ta yoʼtanik-a te bin snaʼojik sok te bin maba snaʼojik te ants winiketike. Te judioetik sok te machʼatik la skʼatpʼun sbaik ta judío te ayik ta Iconio snaʼojik-a te bin ya yal te sJun Dios sok te jaʼ lum yuʼun Dios te Israel. Yan stukel te machʼatik ayik ta Listra maʼyuk bin snaʼojik. Jaʼnax ya snaʼik tsʼunbajel. Tey ta slumalik siketnax kʼinal sok ya xchʼi ta lek te bintik ya stsʼunike. Jaʼ yuʼun maba wokol ya xkʼot ta yoʼtanik te lekil talelil yuʼun te Dios te ya xchiknaj ta ilel ta sit te yawal stsʼunubike. Jaʼ yuʼun, te Pablo sok te Bernabé jaʼ la yalbeyik skʼoplal kʼalal la scholbeyik te skʼop Dios (Rom. 1:19, 20).

¹⁵ Jaxan te joʼotike, ¿yabal xjuʼ te jaʼ ya kalbeytik skʼoplal-euk te ants winiketik te bin snaʼojikixe? Jtul jtsʼunbajel winik ma xyanaj te bintik ya stsʼun ta yanyantik lumkʼinal, te bin ya xyanaj jaʼ te bin-utʼil ya schajpan te slumile. Ay lumilal te chapalix yuʼun ay bin ya yichʼ tsʼunel tey-a, pero ay yantik te yato skʼan chajpanel ta leke. Jaʼ jich pajal kʼoem sok te scholel skʼop Dios. Te bin ma xyanaje jaʼ te bin ya jtsʼuntike: jaʼ te lek yachʼil kʼop yuʼun te Wentainel. Pero, jich bitʼil te Pablo sok te Bernabé jaʼ ya kichʼtik ta wenta te bin snaʼojik sok schʼuunojik te ants winiketik swenta ya jnaʼtik bin ya jcholbeytik yaʼiyik (Luc. 8:11, 15).

¹⁶ Te yoxebal te bin ya yakʼ jnoptike jaʼ te ma skʼan ya xchebaj koʼtantik kʼalal te ants winiketik ma skʼan ya yaʼiyik te smelelil kʼope. ¿Bin yuʼun? Melel manchukme ya jpastik tulan ta stsʼunel ta yoʼtan te ants winiketik te skʼop Dios, ya xjuʼ ya xkʼot ta tontikil o ya yichʼ bulel (Mat. 13:18-21). Jich bitʼil la yal te Pablo ta stojol te jchʼuunjeletik ta Roma, «ta jujuntul yame kichʼtik ichʼel ta kʼop yuʼun te Diose», jaʼ-abi tey ochem skʼoplalik-euk-a te machʼatik ya jcholbeytik te skʼop Diose (Rom. 14:12).

17. ¿Banti chaʼsujtik bael te Pablo sok te Bernabé te kʼalal ayik ta Derbe, sok bin yuʼun?

¹⁷ Jich bitʼil la kiltik ta sjajchibal, te ants winiketik ta Listra la schʼojik ta ton te Pablo. La skuyik te laje, jaʼ yuʼun la sjochik lokʼel ta stiʼil te lum. ¿Bin  kʼot ta pasel ta patil? Talik te jnopojeletik, te Pablo la stejkʼan sba sok chaʼoch bael ta lum Listra yuʼun tey ya xkʼax yuʼun-a te ajkʼabale. Ta yan kʼajkʼal bajt ta Derbe sok te Bernabé te 100 kilómetro snamalil. Jich bajt ta kʼunkʼun manchukme kʼux sbakʼetal. Tey ta Derbe la yotsesik bayal ta tul jnopojeletik. Ta patil chaʼsujtik bael, pero ma jaʼuk la stʼunik bael te komil be te ya xbajt ta Antioquía te ay ta skʼinal Siria, «chaʼsujtik ta Listra, Iconio sok ta Antioquía» te ay ta skʼinal Pisidia. ¿Bin yuʼun te chaʼsujtik ta lumetik-abi? Yuʼun ya «yakʼbeyik yip yoʼtanik-a te jnopojeletik te manchuk ya xchʼay te schʼuunel yoʼtanike» (Hech. 14:20-22). Jaʼ la yilik te bin ya xtuun yuʼun te congregacionetik, ma jaʼuk te bin ya xtuun yuʼunike. ¡Kʼax lek te bin la spasike! Ta ora ini jich spasojik-euk bayal misioneroetik sok superintendenteetik yuʼun circuito.

18. ¿Bin-utʼil ya yichʼ akʼbeyel yaʼtel ta anciano jtul hermano?

¹⁸ Te Pablo sok te Bernabé ma jaʼuknax la yakʼbeyik yip schʼuunel yoʼtan te jnopojeletike, jaʼnix jich «la yakʼbeyik yaʼtel ta ancianoil ta jujun congregación» chaʼoxtul jchʼuunjeletik. Manchukme «la yichʼik tikunel bael yuʼun te chʼul espiritue», nail la spasik oración sok la skom sweʼelik te kʼalal «la yakʼbeyik jilel ta skʼab Jehová» te yachʼil ancianoetike (Hech. 13:1-4; 14:23). Ta kʼajkʼal ini, jaʼnix jich ya yichʼ pasel. Kʼalal te ancianoetik ta jun congregación ya skʼan ya yakʼbeyik yaʼtel ta anciano jtul hermano, nail ya spasik oración sok ta patil ya yilik ta Biblia teme ya xjuʼ ya x-och ta ancianoile (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9; Sant. 3:17, 18; 1 Ped. 5:2, 3). Ma jaʼuk mukʼ skʼoplal te jayebix tiempo yochel ta Testigo. Jaʼ mukʼ skʼoplal ya yilik te bin yilel stalel, te bitʼil ya xkʼopoj sok te bin yilel ya x-ilot yuʼun te yantik swenta jich ya snaʼik-a teme ya yakʼ sba ta tojobtesel yuʼun te chʼul espiritue. Teme ya spas ta skuxlejal te bin ya yal te Biblia ta stojol te ancianoetik, ya xjuʼ ya yichʼ yaʼtel ta skanantayel te tuminchijetik (Gál. 5:22, 23). Te superintendente yuʼun circuito jaʼ ay ta swenta yakʼbeyel yaʼtel ta ancianoil jtul hermano (paja sok 1 Timoteo 5:22).

19. ¿Bin snaʼojik te ancianoetik, sok bin-utʼil ya skʼayinbeyik stalel te Pablo sok te Bernabé?

¹⁹ Te ancianoetik snaʼojik te ya yichʼik ichʼel ta kʼop yuʼun te Dios ta swenta te bitʼil ya skanantayik te congregación (Heb. 13:17). Jich bitʼil te Pablo sok te Bernabé, te ancianoetik tulan ya x-aʼtejik ta scholel skʼop Dios, ta yakʼbeyel yip yoʼtan te hermanoetik sok ta yilel te bin ya xtuun yuʼun te congregación (Filip. 2:3, 4).

20. ¿Bin ya stij koʼtantik ta spasel te ejemplo yuʼun te kermanotaktik?

²⁰ Kʼalal te Pablo sok te Bernabé chaʼkʼotik ta Antioquía te ay ta skʼinal Siria, «la scholbey yaʼiyik te bintik spasoj te Dios ta swentaike» sok te «la sjambey sbe te jyanlumetik yuʼun ya yakʼik schʼuunel yoʼtanik» (Hech. 14:27). Ta kʼajkʼal ini, kʼalal ya kaʼiytik stojol spisil te bin juʼem yuʼunik spasel te hermanoetik sok te bendicionetik staojike, ¿mabal jichuk te ya stijxan koʼtantik ta scholel te skʼop Dios ta swenta te yuʼel te Jehová?