1-3. 1) ¿Bin la sitintay te Esteban, sok bin la spas? 2) ¿Bin jojkʼoyeletik ya kilbeytik skʼoplal?

 TE Esteban tekʼel ta stojol te mukʼul chajpajibal te ayniwan ta stsʼeel te templo. Ta sjoyobal tey ayik-a te 71 ta tul jchajpanwanejetik yuʼun te Sanedrín, chapalikix yuʼun ya yichʼik ta kʼop te Esteban. Te winiketik ini yichʼoj mukʼ yaʼtelik, naʼbil sbaik ta lek sok ya skontrainik te Esteban. Jaʼ ikʼbilik yuʼun te mukʼul sacerdote Caifás, jaʼnix te machʼa la yichʼ ta kʼop te Jesús yuʼun ya yichʼ milel. ¿Yakbal ta xiwel te Esteban?

² Ta yorail-abi, te Esteban pajal kʼot sit yelaw sok «jtul chʼul-abat» (Hech. 6:15). Jaʼ-abi ya skʼan ya yal te ma xiw yoʼtan sok te lamal yoʼtan, jaʼ jich stalelik te chʼul-abatetik yuʼun Jehová. Manchukme makbil sitik kʼoem yuʼun slab yoʼtanik te jchajpanwanejetik, jaʼnix jich la staik ta ilel te lamal yoʼtan te Esteban. Pero, ¿bin-utʼil-a te kʼax lamalnax yoʼtan te bitʼil ay ta wokole?

³ Te j-abatotik yuʼun Dios bayal bin ya xjuʼ ya jnoptik ta swenta te bitʼil la sta slamalil yoʼtan te Esteban. Pero, ta nail ya skʼan ya kiltik bin-utʼil kʼot ta Sanedrín. ¿Bin-utʼil la skoltaybey skʼoplal te schʼuunel yoʼtan ta nailal? Sok ¿bin-utʼil ya xjuʼ ya jkʼayinbeytik stalel?

4, 5. 1) ¿Bin yuʼun mukʼ skʼoplal kʼot te Esteban ta congregación ta sbabial siglo? 2) ¿Bin yuʼun ya yal te Hechos 6:8 te «leknax ilbil yuʼun te Diose sok ay yuʼel»?

⁴ Jich bitʼil la kiltikix ta yan capítulo, te Esteban tulan aʼtej ta congregación. Tey ochem skʼoplal-euk-a te juktul hermanoetik te la skoltayik sok spekʼelil yoʼtanik te jpuk-kʼopetike. Jaʼnix jich chiknajxan ta ilel te maʼyuk stoybail yoʼtan kʼalal akʼbot spas «mukʼul milagroetik sok mukʼul aʼteliletik» yuʼun te Dios jich bitʼil la spasik chaʼoxtul jpuk-kʼopetik. Jaʼnix jich «leknax ilbil yuʼun te Diose sok ay yuʼel» (Hech. 6:8). ¿Bin ya skʼan ya yal-abi?

⁵ Te kʼopil «leknax ilbil yuʼun te Diose» talem ta kʼopil griego te ya skʼan ya yal «yuʼun-nanix lek stalel-a». Te Esteban leknax ya x-ilot yuʼun te  ants winiketik. Ay slekil yoʼtan sok ya snaʼ bin-utʼil ya skʼopon te ants winiketik swenta ya stijbey yoʼtanik sok ya schʼuunik te bin ya yale. Jaʼnix jich, te Biblia ya yal te «ay yuʼel», melel sok spekʼelil yoʼtan la yakʼ sba ta tojobtesel yuʼun te chʼul espíritu. Maʼyuk bin-ora la stoy sba ta swenta te bintik ya snaʼ spasele, jaʼ bajt ta yoʼtan yalbeyel yutsil skʼoplal te Jehová sok jaʼ mukʼ skʼoplal la yil te ants winiketike. Jaʼ yuʼun la yichʼ kontrainel.

6-8. 1) ¿Bin chaʼchajp la yakʼbeyik smulin te Esteban, sok bin yuʼun? 2) ¿Bin-utʼil ya skoltayotik te ejemplo yuʼun te Esteban?

⁶ Bayal ta tul winiketik la stijik ta kʼop te Esteban, pero «maba juʼ yuʼunik stsalel ta kʼop ta skaj te ay spʼijil yoʼtan sok te nojel ta yoʼtan te chʼul espíritu te kʼalal ya xkʼopoje». a Kʼalal la yilik te maʼyuk bin ya xjuʼ yuʼunik spasele, «muken la stijbeyik yoʼtan chaʼoxtul winiketik» swenta ya slebeyik smul te Esteban. Jaʼnix jich «la sjachbeyik yoʼtan te lume, te jwolwanejetik yuʼun te judioetik sok te escribaetike» sok la yikʼik bael ta chajpanel ta Sanedrín (Hech. 6:9-12). Te skontratak la yakʼbeyik smulin te yak ta sbolkʼoptayel te Dios sok te Moisés. ¿Bin yuʼun?

⁷ Ta sbabial, la yakʼbeyik smulin te Esteban te yak ta sbolkʼoptayel te Diose, melel la skuyik te yak ta sbolkʼoptayel «te chʼul templo» ta Jerusalén (Hech. 6:13). Ta schebal, la yakʼbeyik smulin te yak ta sbolkʼoptayel te Moisés, melel la skuyik te yak ta sbolkʼoptayel te Ley te la yakʼ te Moisés sok te yak ta sjeltayel te costumbreetike. Kʼax tulan te bin la yakʼbeyik smulin, melel te judioetik kʼax mukʼ skʼoplal ya yilik-a te templo, te bin ya yal te Ley sok te yantikxan costumbreetik. Jaʼ yuʼun la yalik te jaʼ jtul j-utsʼinwanej te Esteban te ya skʼan ya yichʼ milel.

⁸ Ma chajpuk ya kaʼiytik-a te ay ants winiketik te ay sreligionik ya sleik bin-utʼil ya yutsʼinik te j-abatetik yuʼun Dios. Jaʼnix jich ta kʼajkʼal ini, te ants winiketik-abi ya stijbeyik yoʼtan te j-aʼtel patanetik swenta ya yutsʼinik te testigoetik yuʼun Jehová. Jaxan te joʼotike, ¿bin ya jpastik kʼalal ya kichʼtik utsʼinel sok te kʼalal ya kichʼtik lebeyel jmultik? Te lekil ejemplo yuʼun te Esteban ya skoltayotik.

9, 10. ¿Bin yuʼun ay machʼatik ma lek ya yilik te bitʼil kʼopoj te Esteban ta stojol te Sanedrín, sok bin ya skʼan ayuk ta koʼtantik?

⁹ Jich bitʼil la kalbeytik skʼoplal ta párrafo 2, te Esteban lamalnax yoʼtan sok ma xiw yoʼtan te kʼalal ay bin yak ta alel ta stojol, jich yilel sit yelaw bitʼil jtul chʼul-abat. Ta patil, te Caifás jich la sjojkʼoybey: «¿Melelbal te bin la yalik ta atojole?» (Hech. 7:1). Jaʼ yuʼun te Esteban jajch ta kʼop-euk.

 ¹⁰ Ay machʼatik ma lek ya yilik te bitʼil kʼopoj te Esteban. Ya yalik te bayal kʼopoj sok maba la yakʼ ta naʼel te mananix ayuk smul-ae. Pero, ¿melelbal te bin ya yalike? Maʼuk. Te bin la spas jaʼ te la yakʼ ta ilel bin-utʼil ta sutbeyel skʼop te machʼa ay bin ya sjojkʼoybotik ta swenta te lek yachʼil kʼope (1 Ped. 3:15). Ayuk ta koʼtantik te la yakʼbeyik smulin te la sbolkʼoptay te Dios sok te Moisés, melel la skuyik te la sbolkʼoptay te templo sok te Ley. Swenta ya yakʼbey sujtib te bin akʼbot smulin, la scholbey skʼoplal oxchajp te bin kʼax ta stojol te Israel sok ay bintik mukʼ skʼoplal la yal ta jamal. Kilbeytik skʼoplal ta jujunchajp.

11, 12. 1) ¿Bin la yakʼ ta naʼel te Esteban kʼalal la yalbey skʼoplal te Abrahán? 2) ¿Bin yuʼun la scholbey skʼoplal-euk te José?

¹¹ Ta skʼajkʼalel te Abrahán (Hech. 7:1-16). Te Esteban jaʼ la yalbey skʼoplal te Abrahán. Te Abrahán ichʼbil ta mukʼ yuʼun te judioetik soknix te Esteban. Jaʼ yuʼun, jaʼ la scholbey skʼoplal kʼalal «te Dios te ay yutsilal» la yakʼ sba ta ilel ta stojol te Abrahán te kʼalal ay ta Mesopotamia-a (Hech. 7:2). Jaʼnix jich kuxin jich bitʼil jyanlum ta Kʼinal te albil skʼoplal ya yichʼik sok maʼyuk templo-a, ni jaʼuk te Ley yuʼun Moisés. Jaʼ yuʼun ma snujpʼuk te ya yalik te ya skʼan tuuntesel te templo sok te Ley swenta ya yichʼik ta mukʼ te Jehová.

¹² Jaʼnix jich, te Esteban la yalbey skʼoplal te José te ichʼbil ta mukʼ yuʼunik sok te jaʼ stsʼumbal te Abrahán. La sjultesbey ta yoʼtanik te machʼatik la yutsʼinik sok la schonik bael jich bitʼil jtul moso te José, jaʼiknix te sbankiltak, te banti chiknaj tal te lum Israel. Manchukme jich-abi, te José tuuntesot yuʼun te Dios swenta ya skoltay te Israel yuʼun te tulan wiʼnal. Te Esteban snaʼoj te pajal skʼoplal kʼot te José sok te Jesucristo, pero maʼyuk bin la yal swenta ya schʼamxan yaʼiyik te skʼope.

13. ¿Bin yuʼun lek te la scholbey skʼoplal te Moisés swenta ya yakʼ ta ilel te ma meleluk te bin akʼbot smuline, sok bin mukʼ skʼoplal la yakʼ ta nopel?

¹³ Ta skʼajkʼalel te Moisés (Hech. 7:17-43). Te Esteban jalaj ta yalbeyel skʼoplal ta swenta te Moisés. Lek te jich la spase, melel jteb ma spisiluk te machʼatik ayik ta Sanedrín jaʼik saduceoetik sok jaʼnax schʼuunojik te libroetik te la stsʼibay te Moisés. Sok juluk ta koʼtantik te la yakʼbeyik smulin te Esteban te yak ta sbolkʼoptayel te  Moisés. Pero ta swenta te bin la yale, la yakʼ ta naʼel te mukʼ skʼoplal ya yil te Moisés sok te Ley, jich la yakʼ ta ilel te ma meleluk te bin akʼbot smuline (Hech. 7:38). Jaʼnix jich la yalbey skʼoplal te la yichʼ pʼajel te Moisés kʼalal kʼan skoltay te lum Israel. Melel te israeletik la skontrainik te Moisés te kʼalal 40 yaʼbilal-ae. Soknix te kʼalal kʼaxemix 40 jaʼbil-ae, ma la yichʼik ta mukʼ te yaʼtel yichʼoje, sok jich la spasulanik bayal tiempo. b Ta swenta-abi, te Esteban kʼunkʼun ay bin mukʼ skʼoplal la yakʼ ta nopel: te lum yuʼun Dios bayal buelta spʼajojik te machʼatik akʼbil yaʼtelik yuʼun te Jehová.

14. ¿Bintik mukʼ skʼoplal la yal te Esteban ta swenta te ejemplo yuʼun te Moisés?

¹⁴ Te Esteban la sjultesbey ta yoʼtanik te jaʼnix la yal te Moisés ya xbajt stsa jtul j-alwanej te Dios te pajal soke. ¿Machʼawan-a sok binwan yilel ya yilik? Te Esteban ma la yakʼbey sujtib ta ora. Nail ay bin la yakʼ ta naʼel: jaʼ te kʼot ta yoʼtan te Moisés te chikan bin lugaril ya xjuʼ te chʼultesbil ya xkʼot, jich bitʼil kʼot ta pasel kʼalal te Jehová la skʼopon te Moisés ta jpejt chʼix te yak ta tilel, jich chʼultesbil jil te lume. Jich yuʼun, ¿jaʼnaxbal ya skʼan ichʼel ta mukʼ te Jehová ta jun na jich bitʼil ta templo yuʼun Jerusalén? Kiltik te bin la yal te Esteban.

15, 16. 1) ¿Bin yuʼun la yalbey skʼoplal te nailpakʼ templo te Esteban? 2) ¿Bin la yal te Esteban ta swenta te templo yuʼun Salomón?

¹⁵ Kʼalal la yichʼ tuuntesel te nailpakʼ templo sok te templo ta Jerusalén (Hech. 7:44-50). Te Esteban la sjultesbey ta yoʼtan te machʼatik ayik ta Sanedrín te kʼalal mato ayuk-a te templo, te Jehová la yalbey te Moisés te akʼa spas te nailpakʼ templo te banti ya yichʼ ichʼel ta mukʼ. Jaʼ yuʼun, teme tey la yichʼ ta mukʼ Jehová te Moisés, ¿snujpʼbal te ya yalik te jaʼ pekʼelxan skʼoplal te nailpakʼ templo te bitʼil te templo ta Jerusalén?

¹⁶ Ta patil, te Esteban la yal te jaʼ la spas te Salomón te templo ta Jerusalén. Sok la yalbey skʼoplal te bin la yal te Salomón te kʼalal la skʼopon Dios: «Te Machʼa toyol aye maba ya xnain ta naetik te pasbil ta skʼab ants winiketik» (Hech. 7:48; 2 Crón. 6:18). Te Jehová ya xjuʼ stuuntes jun templo yuʼun ya yichʼ pasel-a te skʼanojel yoʼtane, pero ma yuʼunuk puersa ya xtuun yuʼun swenta ya xkʼot ta pasel te skʼanojel yoʼtane. Jaʼ yuʼun, ¿snujpʼbal te ya schʼuunik te j-abatetik yuʼun Dios te puersa ay jwol na te banti ya yichʼ ichʼel ta mukʼe? Te Esteban sok yip yoʼtan la yalxan te bin la stsʼibay te Isaías: «Te chʼulchan jaʼ jmukʼul naktajib, te balumilal jaʼ skajtajib kok. ¿Bin yilel te na te ya apasbonike? —xchi te Jehová—. ¿Banti ay te lugar te banti ya xjuʼ ya jkux koʼtane? ¿Mabal jaʼuk yaʼtel jkʼab spisil te bintik aye?» (Hech. 7:49, 50; Is. 66:1, 2).

17. 1) ¿Bin-utʼil la yakʼ ta naʼel te Esteban te chopol stalelik te skontratake? 2) ¿Bin-utʼil la yakʼ ta ilel te maʼyuk smule?

¹⁷ Jnop kaʼiytik te bin lek lokʼ yuʼun-a te bitʼil kʼopoj te Esteban. ¿Mabal  jichuk te la snaʼ ta lek bin-utʼil la yakʼ ta naʼel te chopol stalelik te skontratake? La yakʼ ta ilel te chikan bin ya xjuʼ ya stuuntes te Jehová swenta ya skʼotes ta pasel te skʼanojel yoʼtan; ma sujbiluk ta stuuntesel te costumbreetik. Te machʼatik ayik ta Sanedrín jaʼ mukʼ skʼoplal ta yoʼtanik te templo sok te costumbreetik te la yotsesik ta Ley. Pero ma jaʼuk mukʼ skʼoplal la yilik te bin swentail la yakʼ Jehová te Ley sok te templo. Te kʼalal jich la scholbey skʼoplale, jich kʼoem te yak ta sjojkʼoyel: «¿Bin-utʼil ya xjuʼ ta ichʼel ta mukʼ te Ley sok te templo? ¿Mabal jaʼuk te kʼalal ya yichʼ chʼuunbeyel smantal te Jehová?». Jaʼ te bin mukʼxan skʼoplal ya skʼan pasel. Jaʼ yuʼun ya xjuʼ ya kaltik te la skoltay sba te Esteban sok la yakʼ ta ilel ta jamal te maʼyuk smule, melel spasoj tulan ta schʼuunbeyel skʼop te Jehová.

18. ¿Bin-utʼil ya jkʼayinbeytik stalel te Esteban?

¹⁸ ¿Bin ya yakʼ jnoptik te bitʼil kʼopoj te Esteban? Jaʼ te snopoj ta lek te sKʼop Dios. Swenta ya jnaʼtik «stuuntesel ta lek te skʼop Diose» ya skʼan ya jnoptik ta lek (2 Tim. 2:15). Yanxan te bin ya jnoptik jaʼ te ichʼawan ta mukʼ sok leknax la skʼopon te ants winiketike. Manchukme kʼax ya x-utsʼinwanik te machʼatik la yaʼiybeyik te skʼope, la schʼam yaʼiyik te kʼalal jaʼ la yal te bin mukʼ skʼoplal ta yoʼtanik. Jaʼnix jich la yichʼtiklan ta mukʼ te machʼatik ayix yaʼbilalik kʼalal la yalbey «tatiletik» (Hech. 7:2). Jaʼnix jich, te joʼotik te kʼalal ya kakʼtik ta naʼel te bin smelelil ya yal te sKʼop Dios, ya skʼan te manso koʼtantik sok te ya x-ichʼawanotik ta mukʼ (1 Ped. 3:15).

19. ¿Bin la yal ta jamal te Esteban ta stojol te machʼatik ayik ta Sanedrín?

¹⁹ Ma xjuʼ te ya jmuk ta koʼtantik te smelelil kʼop ta skaj te ya jxiʼtik te ay machʼa ma lekuk ya yaʼiye ni jaʼuk te ma xkaltik ta jamal te bin ya spas te Jehová ta stojol te machʼatik ma schʼuunbeyik te skʼope. Ta swenta-abi, te Esteban la yakʼbotik lekil ejemplo. Manchukme smelelil te bin la yal te Esteban, laniwan yil te maba kʼot ta yoʼtanik te juecetik ta skaj te kʼax tulan te yoʼtanike. Jaʼ yuʼun, te kʼalal laj yoʼtan ta kʼop te Esteban, la yaltiklanbey ta jamal ta swenta te chʼul espíritu te jaʼ pajal stalelik sok te antiguo smeʼ statik te la spʼajik te José, te Moisés sok spisil te j-alwanejetik (Hech. 7:51-53). Yuʼun-nix jich-a, te machʼatik ay yaʼtelik ta Sanedrín jaʼ la smilik te Mesías te la yalbey skʼoplal te Moisés sok te j-alwanejetik. ¡La skʼaxuntayik ta jkʼaxel te bin ya yal te Ley!

20, 21. ¿Bin la spasik te juecetik, sok bin-utʼil akʼbot yip yoʼtan yuʼun Jehová te Esteban?

²⁰ Te kʼalal la yichʼik albeyel ta jamal te smulike, te juecetike kʼaxto ilinik yuʼun. Chʼay ta jkʼaxel te skʼexlalike, jajch skʼuxuxan yeik ta skontrainel te Esteban. Te Esteban kʼot ta yoʼtan te jich ya yichʼ pasbeyel te bitʼil la yichʼ pasbeyel te Kajwaltik Jesús.

²¹ Te Esteban la sta yip yoʼtan ta swenta te najalsitil te akʼbot yil yuʼun te Jehová. La yilbey te yutsilal te Dios sok te tekʼel te Jesús ta swaʼel kʼab  te Jehová. Kʼalal te Esteban jajch scholbey skʼoplal te bin yak ta yilel ta najalsitil, la smak schikinik te juecetik. ¿Bin yuʼun? Jaʼ yuʼun te jul ta yoʼtanik te yalojix-a te Jesús te jaʼ te Mesías sok te ya xbajt ta swaʼel kʼab te sTate (Mar. 14:62). Te najalsitil la yakʼ ta ilel te smelelil te bin la yal te Jesús. ¡Te machʼatik ay yaʼtelik ta Sanedrín la yakʼik ta kʼabal sok la smilik te Mesías! Jaʼ yuʼun, spisilik la yikʼik bael te Esteban, la schʼojik ta ton sok la smilik. c

22, 23. ¿Bin yuʼun ya kaltik te jich laj bitʼil te Jesús te Esteban? ¿Bin yuʼun ay schʼuunel koʼtantik jich bitʼil te Esteban?

²² Te Esteban jich laj bitʼil te Jesús, lamalnax yoʼtan, ay smukʼul yoʼtan ta stojol Jehová sok la spasbey perdón te machʼatik milot yuʼune. Yaktoniwan ta yilel-a te Jesús te tekʼel ta stsʼeel te sTat te kʼalal jich la yal ta slajibal: «Kajwal Jesús, ya kakʼbat ta akʼab te jkuxlejale». Snaʼoj ta lek-a te jich la yal te Jesús: «Joʼon te chaʼkuxajelon sok joʼon te kuxlejalon» (Juan 11:25). Ta patil, tulan la skʼopon te Dios, jich la yalbey: «Jehová, mame xa awichʼ ta wenta te mulil ini». Tey-abi way sbakʼetal (Hech. 7:59, 60).

²³ Te Esteban jaʼniwan te sbabial jnopojel yuʼun Cristo te la yichʼ milel ta swenta te schʼuunel yoʼtan (ilawil te recuadro « Te Esteban laj ta swenta te schʼuunel yoʼtan»). Mel-oʼtantik sba te ma jaʼuknax stukel te la yichʼ milel, jaʼnix jich ay yantik j-abatetik yuʼun Jehová te la yichʼik milel yuʼun te machʼatik ayik ta yan religión, ta política sok yantikxan te ya xkontrainwanik. Pero ay schʼuunel koʼtantik jich bitʼil te Esteban. Te Jesús jaʼix Ajwalil sok akʼbotix bayal yuʼel yuʼun te sTate. Maʼyuk bin ya xmakot ta schaʼkuxajtesel te machʼatik jun yoʼtan lajik ta stojole (Juan 5:28, 29).

24. ¿Bin-utʼil koltaywan te Saulo kʼalal la yichʼ milel te Esteban? ¿Bin lek lokʼ-a te bitʼil la yichʼ milel te Esteban?

²⁴ Te kʼalal la schʼojik ta ton te Esteban, tey ay jtul jchʼiel kerem te Saulo sbiil. Lek la yil te la yichʼ milel sok la skanantaybey skʼuʼ spakʼ te jmilawetik. Ta patil, te Saulo jajch snuts te jchʼuunjeletik. Ay bin lek lokʼ-a te bitʼil la yichʼ milel te Esteban. ¿Bin-a? Jaʼ te la stsakxan yip te schʼuunel yoʼtanik te jchʼuunjeletik yuʼun jun yoʼtan ya yakʼ sbaik. Jaʼnix jich, te Saulo —te la yichʼ biilintesel Pablo ta patil— la sujtes yoʼtan yuʼun te bitʼil lek la yil te la yichʼ milel te Esteban (Hech. 22:20). Jich la yal: «Jbolkʼoptaywanejon ta nailal, jkontrainwanejon-a sok jtoybaon-a» (1 Tim. 1:13). Te Pablo maʼyuk bin-ora chʼay ta yoʼtan te bin-utʼil la skoltay sba ta kʼop te Esteban. Jaʼ yuʼun, ta cheʼoxeb discursoetik sok cartaetik la yalbey skʼoplal te bin la yal te Estebane (Hech. 7:48; 17:24; Heb. 9:24). Sok ta patil juʼ yuʼun skʼayinel te schʼuunel yoʼtan sok yip yoʼtan te Esteban te «leknax ilbil yuʼun te Diose sok ay yuʼel». Jaxan te joʼotike, ¿yabal xjuʼ ya jkʼayintik-euk?