Te machʼa tsakot ta utsʼinel yuʼun te Annette chʼojot ta lum te kʼalal mato snaʼojuk stojol-a te bin ya xpasbote. Te Annette jich la yal: «La jlokʼes spisil kip ta skoltayel jba, awunon, pero maba lokʼ te kawe. La jip lokʼel ta jba, la jlom ta tekʼel, la jmaj sok la jotʼ... jaʼto te kʼalal la sbojon ta kuchiyoe, ma la jnaʼix-a te bin la jpase, jich ma juʼix kuʼun skoltayel jba-a».

¿Binwan ya apas te ayuk jich ya xkʼot ta atojol-abi?

Manchukme ya akanantay aba ta lek te kʼalal ya xlokʼat ta ajkʼabale, ayniwan ya ata te bin chopole. Te Biblia ya yal te ay baeltik maba ya yaʼiyik tsalaw te machʼatik ya xjuʼ yuʼunik animale sok te maba spisil ay bin lek ya xlokʼ yuʼunik te machʼatik pʼije, melel ay bin «ajcʼ nax te jich ya xcʼot ta swentaique» (Eclesiastés 9:11, Xchʼul Cʼop Dios ta Tzeltal).

Te machʼa tsakot ta utsʼinel yuʼun te Annette maba ya snaʼbey sba. Ay yantik te machʼatik ya x-utsʼinwanike, jaʼiknix te machʼa nopol ayik ta nainel soke o jaʼnix sfamiliaik. Te Noelia aytonax lajuneb yaʼbilal-a te kʼalal la yichʼ tsakel ta utsʼinel yuʼun jtul kerem te nopol ay ta nainel soke. Te Noelia jich la yal: «Ta yorail-abi bayal xiwon sok bayal kʼexawon, ta sjajchibal maʼyuk machʼa la kalbey yaʼiy».

Te Annette ayto smul ya yaʼiy sba ta swenta te bin kʼax ta stojole. Jich la yal: «Bayal buelta ya xjul ta jol te bin kʼot ta pasel te ajkʼabal-abi sok ya xtal ta jol te lajuk jle te bitʼil ya jkoltayxan jbae. Manchukme maba la jnaʼ bin la jpasix-a te kʼalal la sbojon ta kuchiyoe, pero yato jnop ta koʼtan te ayuk bin la jpasxan swenta la jkoltay jba-a».

Te Noelia ma xyijkʼitay ta snopel te jaʼ smul ya yaʼiy te bin kʼot ta stojole. Jich la yal: «La skʼan te manchuk bayal la jmukʼulin te koʼtane. Te jmeʼ jtate, jaʼnax ya yakʼ xtajinon ta fuera teme jokinej te kijtsʼine, pero maba la kichʼ ta mukʼ. Jich ma wokoluk la yaʼiy te la stsak yutsʼinon te kereme. Bayal la kakʼbey smel yoʼtan te jfamiliae sok joʼon jmul ya kaʼiy te la yil swokolike. Jaʼ jkʼaxel ya slajinon-abi».

Teme jich ya awaʼiy aba te bitʼil Annette sok te Noelia, mame xchʼay ta awoʼtan te machʼa ya yichʼ tsakel ta utsʼinele, maba spasemal yoʼtan la yakʼ sba. Ay machʼatik ya yalik te jaʼnix stukel la sle te utsʼinele. Pero maʼyuk machʼa ya smulan te ay bin chopol ya xkʼax ta stojole. Teme ay awichʼoj tsakel ta utsʼinele, akʼa ta awoʼtan te maba jaʼ amule.

Maba wokol ta alel-abi, pero wokol te ya kakʼbeytik schʼuun te koʼtantike. Ay machʼatik ma xyalik te yichʼojik utsʼinele sok stukel ya skuch te swokolik ta skaj te ay smul ya yaʼiy sbaike sok stukel ya skʼan ya sitintayik te bintik maba lek ya xtal ta yoʼtanike. Pero, ¿machʼa lek ya yaʼiy sba yuʼun teme maba ya awale? ¿Jaʼatbal o jaʼ te j-utsʼinwaneje? ¿Mabal jaʼuk lek te ya ale koltayele?

Te Biblia ya yal ta swenta jtul tojil winik te Job sbiil jich la yal te kʼalal ay ta tulan wokol-ae: «Ya me xcʼopojon ta scuenta te xutʼulil qʼuinal ya caʼiy» (Job 10:1). Jaʼniwan lek te jich ya apas-euke. Cholbeya yaʼiy te machʼa ay smukʼul awoʼtan ta stojole, ya xjuʼ ya skoltayat yuʼun ya xkʼot ta awoʼtan te maba jaʼ amule sok jich lek ya awaʼiy aba-a.

Te Annette jich la spas, jaʼ koltayot yuʼun. Jich la yal: «La jcholbey yaʼiy jtul kamiga sok la yalbon te yakuk jcholbey yaʼiy chaʼtul ancianoetik ta kongregasion. Ya yakʼbon stseʼelil koʼtan te jich la jpase. La yaʼiybonik bayal buelta te bin yaʼiyel ya kaʼiy jbae sok la yalbonik te bintik leknax ya kaʼiy jba yuʼune: jaʼ te ma jaʼuk jmul te bin kʼot ta jtojole».

Te Noelia la scholbey yaʼiy smeʼ stat te bin kʼot ta stojole. Jich la yal: «Bayal la skoltayonik sok la stijbonik koʼtan ta scholbeyel yaʼiyik, jaʼ la skoltayon swenta maba kʼax ilinemon ya kaʼiy jba sok maba kʼax ya jmelix koʼtan yuʼun-a».

Jaʼnix jich akʼbot smukʼul kʼinal yaʼiy te skʼoponel Diose. Jich la yal: «La skoltayon te kʼalal la jkʼopon te Diose, kʼaxto la skoltayonxan-a te kʼalal la jnop te maʼyuk machʼa ya kalbeye. Kʼalal la jkʼopon te Diose la kalbey yaʼiy te bin ya yaʼiyel ya kaʼiy jbae, patil la kaʼiy te la yakʼbon slamalil kʼinale».

Jaʼnix jich te jaʼate yame awil te «ay yorahil poxtayel» (Eclesiastés 3:3). Kanantaya te abakʼetal sok te bin yaʼiyel ya awaʼiy abae sok wayan ta lek. Pero te bin mukʼ skʼoplale: lea te Jehová te Dios yuʼun smukʼul oʼtanile (2 Corintios 1:3, 4).

Teme ya sujat ta yalel ta mulil te alekole, tulan xa awalbey: «¡Ma jkʼan te jich ya apas ini!» o «¡Lokʼesa te akʼab ta jbae!». Mame skajuk ya axiʼ te ya yijkʼitayat te maʼyuk bin ya awal yuʼune. Teme la yijkʼitayate, yuʼun-nanix maba ya skʼanat-abi. Te jaʼate snujpʼ te ya skʼanat jtul kerem te ya yichʼat ta mukʼ sok te ya yichʼ ta mukʼ te mantaliletik yuʼun Diose.

Te Coretta sbiil jich la yal: «Kʼalal aytonax 13 o 14 kaʼbilal-ae, te keremetik ta eskuela ya snitbonik yakʼul te jbrasier sok bayal bolkʼop la yalbonik: “Yame amulan ta lek te kʼalal ya jokinat ta wayele”».

Te keremetik-abi, ¿yabal akuy te yakik ta...

1. Tajimale?

2. Smonel oʼtanile?

3. Sleel te bitʼil ya x-utsʼinwanike?

Te Candice sbiil jich la yal: «Ta autobus tul kerem jajch yixtaʼkʼoptayon sok jajch spikon. La jpakʼ ta majel sok la kalbey te akʼa lokʼuk baele. Jich la yilon te bitʼil sojkem jole».

Te kerem-abi, ¿yabal akuy te yak ta...

1. Tajimale?

2. Smonel oʼtanile?

3. Sleel te bitʼil ya x-utsʼinwanike?

Te Bethany sbiil jich la yal: «Jtul kerem sjunal jaʼbil la yalbon te yalaj smulanone sok te yalaj skʼan ya jokin ta paxiale. Spisil-ora la kalbey te ma jkʼane. Ay baeltik la sjaxulanbon te jnejkʼele. Tulan la kalbey te ma jkʼan jich ya spasbone, pero maba la schʼuun. Jun buelta te kʼalal yakon ta schukbeyel yakʼul-a te jsapatoe, la smajbon te kite».

Te kerem-abi, ¿yabal akuy te yak ta...

1. Tajimale?

2. Smonel oʼtanile?

3. Sleel te bitʼil ya x-utsʼinwanike?

Te sujtib te bintik kʼot ta pasele, jaʼ te numero 3.

¿Bin-utʼil ta naʼel teme ay machʼa ya skʼan ya x-utsʼinwane, ya smon oʼtanile, o teme yak ta tajimale?

Teme maba lek ya awaʼiy aba yuʼun te bintik ya awichʼ pasbeyel o albeyele, ya yakʼ ta naʼel te ya skʼan ya yutsʼinate. Kʼaxtoxan-a teme maba ya skom sbae.

Naʼame te machʼa jich ya spas-abi, ya xjuʼ ya stsakawan ta utsʼinel.