1. ¿Machʼa la yakʼbotik te jkuxlejaltike?

 TE Jehová «ha cuxul Dios» stukel (Jeremías 10:10). Jaʼ la spasotik sok la yakʼbotik te jkuxlejaltike. Te Biblia jich ya yal ta stojol te Jehová: «Haʼat la apas spisil bintic ay, soc ta scuenta scʼanojel awoʼtan cuxajtic soc la yichʼticlan pasel» (Apocalipsis 4:11). Ay jkuxlejaltik ta skaj te jich ya skʼan yoʼtan te Jehová. Te kuxlejalile jaʼ jun mukʼul majtanil yakʼojbotik te Diose (kʼopona Salmo 36:9).

 2. ¿Bin ya skʼan ya jpastik yuʼun lek ya xkʼot ta lokʼel te jkuxlejaltike?

² Te Jehová ya yakʼbotik spisil te bintik ya xtuun kuʼuntik yuʼun jich ya xkuxinotik, jich bitʼil te jweʼel kuchʼeltik sok te jaʼe (Hechos 17:28). Te binxan ya skʼan ta jtojoltike, jaʼ te tseʼeluk koʼtantike (Hechos 14:15-17). Swenta lek ya xkʼot ta lokʼel te jkuxlejaltike ya skʼan ya jchʼuunbeytik smantal te Diose (Isaías 48:17, 18).

 3. ¿Bin kʼot ta stojol te Caín kʼalal la smil te Abele?

³ Te Biblia ya yakʼ jnoptik te kʼax bayal skʼoplal ta yoʼtan Jehová te skuxlejal te ants winiketike. Akʼa kiltik te ejemplo yuʼun te Caín te sba snichʼan te Adán sok te Eva. Kʼax bayal ilin te Caín ta stojol te yijtsʼin Abel. Jich yuʼun te Jehová la yalbey te ya skʼan ya skom te yilinbae. Pero maba la schʼuun, kʼax bayal ilin te jich «la stsac te Abel te yihtsʼin, la smil» (Génesis 4:3-8). Te Jehová la yakʼbey kastigo te Caín ta swenta te la smil te Abele (Génesis 4:9-13). Jaʼ ini ya yakʼ kiltik te ay bin kʼax ma lek ya xjuʼ ya jpastik teme ya xjelaw te ilinba o te il-oʼtantaywaneje. Te machʼatik jich stalelik maba ya staik te kuxlejalil ta sbajtelkʼinal (kʼopona 1 Juan 3:15). Swenta lek ya yilotik te Jehová, ya skʼan te kʼuxuk ta koʼtantik spisil te ants winiketike (1 Juan 3:11, 12).

 4. ¿Bin ya yakʼ jnoptik ta swenta te kuxlejalil jun mantalil te ay ta Lajuneb Mantaliletike?

 ⁴ Bayal ta mil jaʼbil ta patil, te Jehová la yakʼbey te Moisés te Lajuneb Mantaliletik. Ay jun mantalil te jich ya yale: «Ma me xawaʼiy milaw» (Deuteronomio 5:17). Te machʼa spasemal yoʼtan ya yaʼiy milawe, jaʼnix jich ya yichʼ milel-euk. Jaʼ ini ya yakʼ jnoptik te bayal skʼoplal ta yoʼtan Jehová te kuxlejalile.

 5. ¿Bin yilel ya yil Jehová te skʼasesel alale?

⁵ ¿Bin yilel ya yil Jehová te skʼasesel alale? Ta melel, kʼax bayal skʼoplal ta yoʼtan te skuxlejal te alal te mato ayineme. Jich jamal la yakʼ ta naʼel ta Ley te la yakʼbey te israeletike. Jich ya yal: «Teme ay ya stsak sbaik ta majtamba winiketik te ya staik ta ejchʼentesel jtul ants te swoloj yale, teme ayin yal te ants te mato yorailuk ya x-ayine sok teme maba laj te alale, te machʼa la sta smule yame yakʼ te jayeb multa ya xkʼanbot yuʼun te smamalal te antse, yame yakʼ ta stojol te juesetike. Pero teme ay machʼa laje yame stoj ta skuxlejalnix te machʼa la sta smule» (Éxodo 21:22, 23, TNM; Salmo 127:3). Jaʼ ini ya yakʼ jnoptik te maba lek ya yil Jehová te skʼasesel alale (ilawil te nota 28, skʼasesel alal).

6, 7. ¿Bin-utʼil ya kakʼbeytik yil Jehová te ay skʼoplal ta koʼtantik te kuxlejalile?

⁶ ¿Bin-utʼil ya kakʼbeytik yil Jehová te ay skʼoplal ta koʼtantik te kuxlejalile? Jaʼ te maba ya jpastik te bin ya xjuʼ ya yutsʼin te jkuxlejaltik sok te skuxlejal te yantike. Jich yuʼun ma skʼan ya jnukʼtik may, ma jmatsʼtik yabenal may, ma jsikʼbeytik yikʼ tiner sok ma skʼan ya jtuuntestik droga, jich bitʼil marihuana o yantikxan. Spisil ini ya yutsʼin te jbakʼetaltik sok ya xjuʼ ya smilotik.

⁷ Jich bitʼil te jaʼ yakʼojbotik jkuxlejaltik sok jbakʼetaltik te Diose, ya skʼan jich ya kiltik te bitʼil ya yil stukele. Jich yuʼun ya skʼan ya jkanantaytik te jbakʼetaltike. Teme ma jichuk ya jpastike, boloben jkʼoplaltik ya yilotik te Diose (Romanos 6:19; 12:1; 2 Corintios 7:1). Ma xjuʼ ya kichʼtik ta mukʼ te Dios teme maba ya kichʼtik ta mukʼ te kuxlejalil te jaʼ yakʼojbotik ta majtanile. Melelnix-a te wokol ta ijkitayel te bisio o te bintik  ma lek kʼayemotik ta spasele. Pero teme ay skʼoplal ta koʼtantik te kuxlejalile sok teme ya jpastik tulan ta yijkitayel te bisioetike yame skoltayotik te Jehová.

 8. ¿Bin ya skʼan ya jpastik yuʼun maba ya kakʼtik ta wokol te jkuxlejaltik soknix te skuxlejal te yantike?

⁸ La jnoptikix te jaʼ jun mukʼul majtanil te kuxlejalil. Te Jehová ya skʼan te ya jpastik tulan yuʼun maba ya kakʼtik ta wokol te jkuxlejaltik soknix te skuxlejal te yantike. Jich yuʼun ya skʼan ya jtsajtay jbatik te kʼalal ya jtijtik te jkarrotik, jmotosikletatik o yantikxan. Jaʼnix jich maba ya kaʼiytik deporte te ya xjuʼ ya yakʼotik ta wokol o te ya xjuʼ ya xlajotik yuʼune (Salmo 11:5, TNM). Jaʼnix jich ya skʼan te lekuk pasbil te jnatik yuʼun jich maʼyuk machʼa ya sta yejchen-a. Te Jehová jich la yalbey ta mantal te israeletike: «Te cʼalal yac apas yachʼil ana, ya me awaʼbe stsʼahcul ta sjoyobal ta sba, scuenta yuʼun teme ay machʼa ya xchʼay cohel tey a, ma ba yac ata mulil yuʼun chʼichʼ a haʼat soc te machʼatic awuʼun ta ana» (Deuteronomio 22:8).

 9. ¿Bin-utʼil ya skʼan ya kiltik te chambalametike?

⁹ Jaʼnix jich ay skʼoplal ta yoʼtan Jehová te bin-utʼil ya kiltik te chambalametike. Ya yakʼ te ya jmiltik te chambalametik teme ya jweʼbeytik te stiʼbalul sok teme ya jtuuntesbeytik te snujkʼulel yuʼun ya yichʼ pasel kʼuʼul pakʼal o yantikxan biluketik. Jaʼnix jich ya yakʼ jmiltik te chambalam teme ya yutsʼinotike (Génesis 3:21; 9:3; Éxodo 21:28). Pero ma skʼan ya kutsʼintik te chambalametik, ni jaʼuk te ya jmiltik o te ya kakʼtik te ya stsak sbaik yuʼun-nax ya jmulantik yilele (Proverbios 12:10).

10. ¿Bin-utʼil ya jnaʼtik te ay ta chʼichʼ te kuxlejalile?

¹⁰ Te Jehová kʼax bayal skʼoplal ta yoʼtan te chʼichʼe, melel ay ta chʼichʼ te kuxlejalile. Te kʼalal la smil yijtsʼin te Caín, jich albot yuʼun te Jehová: «Ha ya yalat tal cʼalal ta lum te schʼichʼel te awihtsʼine» (Génesis 4:10). Jich yuʼun te Jehová la yakʼbey kastigo te Caín ta skaj te la smil te yijtsʼine, melel ay ta schʼichʼel  te skuxlejale. Te kʼalal kʼaxemix-a te Pulemale, te Jehová la yakʼ ta naʼel yan buelta te bayal skʼoplal ta yoʼtan te chʼichʼe, melel ay ta chʼichʼ te kuxlejalile. Te Jehová la yakʼbey permiso te Noé sok te sfamilia yuʼun ya sweʼik te chambalametike. Jich la yaltiklanbey: «Ya xhuʼ yac aweʼic spisil bintic cuxul soc te ya xbehenic, hich te bin utʼil te itaj soc te yaxal haʼmal. La jcaʼbeyexix spisil». Pero jich jamal albotik yuʼun te Jehová: «Yan te tiʼbal te yichʼoj to schʼichʼel, te ha scuxlejal, ma me xaweʼic stuquel» (Génesis 1:29; 9:3, 4).

11. ¿Bin mantalil la yakʼbey Jehová te lum yuʼun ta swenta te chʼichʼe?

¹¹ Te kʼalal kʼaxemix 800 jaʼbil-a te la yichʼ albeyel ta mantal te Noé te ma xjuʼ ya sweʼ te chʼichʼe, te Jehová jich la yalbey te lum yuʼune: «Machʼayuc winiquil ta Israel o jyanlum nahinem ta awohlilic te ya snuts chambahlam o mut te lec ta weʼele, ya me smalbe schʼichʼel soc ya smucbe ta lum». Sok jich la yalxan: «Ma me xaweʼbeyic schʼichʼel» (Levítico 17:13, 14). Chikan ta ilel te maba jelonem-a te snopojibal yuʼun te Jehová ta swenta te chʼichʼe, melel ya skʼan te chʼultesbiluk ya yilike. Ya xjuʼ ya sweʼbeyik stiʼbalul te chambalame, pero ma xjuʼ ya sweʼik stukel te schʼichʼele. Jich yuʼun te kʼalal ya smilik jkojt chambalam yuʼun ya sweʼik, ya skʼan ya smalbeyik schʼichʼel ta lum.

12. ¿Bin-utʼil ya skʼan ya yilik te chʼichʼ te jchʼuunjeletike?

¹² Te kʼalal cheʼoxebix jaʼbil slajel-a te Jesuse, te jpuk-kʼopetik sok te ansianoetik yuʼun Jerusalén la stsob sbaik ta yilel bin mantaliletik ta Ley akʼbotik te israeletik yato skʼan ya schʼuunik spasel te jchʼuunjeletike (kʼopona Hechos 15:28, 29; 21:25). Te Jehová la skoltay te jpuk-kʼopetik sok te ansianoetik ta snaʼel te aynanix skʼoplal ta yoʼtan-a te chʼichʼ sok te ya skʼan te chʼultesbil ya yilik-euk te jchʼuunjeletike. Jich yuʼun te sbabial jchʼuunjeletike, ma skʼan ya sweʼik chʼichʼ sok te ya yuchʼike. Jaʼnix jich ma xjuʼ ya sweʼbeyik stiʼbalul chambalam teme maba lokʼem ta lek te schʼichʼele. Spasel-abi, jaʼ tulan mulil, pajal sok schʼuunel lokʼombaetik, antsiwej, antsinel o yan mulil te pajal soke. Jich yuʼun te smelelil j-abatetik  yuʼun Dios ta ora ini, maba ya sweʼik te chʼichʼ sok maba ya yuchʼik. Te bin ya skʼan te Jehová, jaʼ te chʼultesbiluk ya kiltik-euk te chʼichʼe.

13. ¿Bin yuʼun ma xyichʼik chʼichʼ te smelelil jchʼuunjeletike?

¹³ Te Jehová ya yalbotik te ma skʼan ya jweʼtik te chʼichʼ sok te ya kuchʼtike. Jich yuʼun, ¿yabal xjuʼ ya yichʼik chʼichʼ te smelelil jchʼuunjeletike? Maʼuk. Nopa awaʼiy ini: teme ya yalbat te doktor te ma xa awuchʼ tragoe, ¿yabal xjuʼ te ya awotses ta achiale? Maʼuk. Jaʼ jich-euk te mantalil yakʼoj te Dios ta swenta te chʼichʼe, te yotsesel chʼichʼ ta jchialtike pajal sok te sweʼel o yuchʼele (ilawil te nota 29, yichʼel chʼichʼ).

14, 15. Manchukme bayal skʼoplal ta koʼtantik te jkuxlejaltike, ¿bin yuʼun maba ya jkʼaxuntaybeytik smantal Dios yuʼun-nax ya xkuxinotik cheʼoxebxan kʼajkʼal?

¹⁴ ¿Jaxan teme ya yalbotik te doktor te ya xlajotik teme maba ya kichʼtik chʼichʼ? Ta jujuntul ya jtatik ta nopel teme ya jchʼuuntik te ley yuʼun te Dios ta swenta te chʼichʼe. Te j-abatotik yuʼun te Diose, jich ya kiltik te kuxlejalil bitʼil jun majtanil sok ya kichʼtik ta mukʼ. Jich yuʼun ya jletik yantik tratamiento o poxiletik yuʼun ma xlajotik, pero maba ya kichʼtik te chʼichʼe.

¹⁵ Ya jpastik tulan yuʼun lek ayotik. Pero jich bitʼil te ay ta chʼichʼ te kuxlejalile sok te chʼultesbil ta sit te Diose, maba ya kichʼtik te chʼichʼe. Te bin bayal skʼoplal ta koʼtantike, jaʼ te ya jchʼuunbeytik smantal te Jehová, ma jaʼuk te ya xkuxinotik cheʼoxebxan kʼajkʼale. Te Jesús jich la yal: «Como spisil te machʼa ya scʼuxultay sba, ya me xchʼay scuxlejal; yan te machʼa ya schʼay scuxlejal ta jcuenta, ha ya sta scuxlejal stuquel» (Mateo 16:25). Ya jchʼuunbeytik smantal te Jehová, melel kʼux ta koʼtantik sok ya jnaʼtik te jaʼ ya snaʼ stukel te bin lek ya xkʼootik ta lokʼel yuʼune. Jich bitʼil te bayal skʼoplal ta yoʼtan Jehová te kuxlejalile, jaʼnix jich bayal skʼoplal ta koʼtantik sok chʼultesbil ya kiltik-euk (Hebreos 11:6).

16. Jich bitʼil j-abatotik yuʼun Dios, ¿bin yuʼun ya jchʼuunbeytik te smantale?

¹⁶ Te smelelil j-abatotik yuʼun Dios kakʼoj ta koʼtantik te jaʼ ya jchʼuunbeytik smantal ta swenta te chʼichʼe. Jich yuʼun maba ya  jweʼtik sok maba ya kuchʼtik, ni jaʼuk ya jtuuntestik jich bitʼil tratamiento o poxil. a Pero ya jkʼantik yantik tratamiento yuʼun ya xkolotik. Jich bitʼil jaʼ Jpaswanej yuʼun kuxlejalil sok chʼichʼ te Diose, kʼoem ta koʼtantik te ya snaʼ ta lek te bin lek ya xkʼot jkuxlejaltik yuʼune. Jaxan te jaʼate, ¿yabal schʼuun awoʼtan te ya snaʼ te Dios te bin lek ya xkʼot akuxlejal yuʼune?

17. ¿Bin-nax swentail la yakʼ ta tuuntesel Jehová te chʼichʼ ta namey Israel?

¹⁷ Te Jehová jich la yalbey te israeletik ta ley yuʼun Moisés: «Como ay ta chʼichʼ te scuxlejal, soc hoʼon la jcaʼbeyex te chʼichʼ scuenta stojel mulil awuʼunic ta scajtajib ta chiqʼuel mahtanil; ha nix te chʼichʼ te ya stojbe smul» (Levítico 17:11). Swenta ya xjuʼ ya staik perdon yuʼun smulik te israeletik, ya yikʼik bael ta templo jkojt chambalam ta stojol te saserdote yuʼun ya smil sok ya smalbey jtebuk schʼichʼel ta skajtajib chikʼbil majtanil. Jaʼnax jich la yakʼ ta tuuntesel Jehová te chʼichʼ ta namey Israel.

18. ¿Bin juʼ ta pasel ta swenta te la yakʼ skuxlejal te Jesuse?

¹⁸ Te kʼalal xtaluk ta Balumilal te Jesuse, la yakʼ te skuxlejal o schʼichʼel yuʼun jich ya xjuʼ ya jtatik perdon yuʼun te jmultike. Jich yuʼun ma puersaukix te ya yichʼ akʼel schʼichʼel chambalam, jich bitʼil yaloj-a te Leye (Mateo 20:28; Hebreos 10:1). Ta swenta te la yakʼ sba ta lajel te Jesús te maʼyuk smule, jich te Jehová juʼ la sjam te be yuʼun kuxlejalil ta sbajtelkʼinal ta stojol spisil te ants winiketik (Juan 3:16; Hebreos 9:11, 12; 1 Pedro 1:18, 19).

19. ¿Bin ya skʼan ya jpastik yuʼun ma xtal ta jwentatik te schʼichʼel te ants winiketike?

¹⁹ Ya kalbeytik bayal wokol te Jehová yuʼun te la yakʼbotik ta majtanil te kuxlejalile. Jaʼ yuʼun ya skʼan ya kalbeytik te  ants winiketik te ya xjuʼ ya sta skuxlejalik ta sbajtelkʼinal teme ya yakʼ schʼuunel yoʼtanik ta stojol te Jesuse. Ta swenta te kʼux ta koʼtantik te ants winiketike, ya jpastik tulan ta yakʼbeyel snopik te bin ya skʼan ya spasik yuʼun ya xjuʼ ya sta skuxlejalik ta sbajtelkʼinal (Ezequiel 3:17-21). Teme jich ya jpastike, yame xjuʼ jich ya kaltik bitʼil te jpuk-kʼop Pablo: «Mayuc ta jcuenta te schʼichʼel ta spisilic, como ma ba la jmuc ta coʼtan te la jcalbeyex spisil bintic schapoj te Diose» (Hechos 20:26, 27). Ta melel, yame kakʼtik ta ilel te ay skʼoplal ta koʼtantik te kuxlejalil sok te chʼichʼ te kʼalal ya jkoltaytik te ants winiketik ta snaʼbeyel sba te Jehová sok te bayal skʼoplal ta yoʼtan te kuxlejalile.