Te j-batetik yuʼun Dios la yichʼik chukel kʼoem yuʼun te Mukʼul Babilonia te kʼalal kʼaxemix-a te jaʼbil 100 jaʼto kʼalal ta yaʼbilal 1919. ¿Bin yuʼun ya skʼan ya jeltaytik te bitʼil kʼoem ta koʼtantik ta swenta-abi?

Te bintik tʼunbil skʼoplal ya yakʼ ta ilel te la yichʼik lokʼesel ta libre ta yaʼbilal 1919 te jchʼuunjeletik te tsabilik ya xbajtʼik ta chʼulchan sok la yichʼik tsobel ta jun kongregasion te jich pokbilix ta lek kʼoem. Te j-abatetik yuʼun Dios bayal ta chajp tsajel la yichʼ sok lekubtesel te kʼalal kʼax bael te yaʼbilal 1914 te jaʼ yaʼbilal-a te kaj ta mantalteswanej te Ajwalinel yuʼun Dios ta chʼulchane (Malaquías 3:1-4). * (Ilawil te nota.) Ta yaʼbilal 1919 te Jesús la yakʼbey yaʼtel «te aʼbat te jun yoʼtan soc pʼij» yuʼun ya «yaʼiy macʼlinwanej ta yorahil» ta stojol te j-abatetik yuʼun Dios te achʼ lajelto ta lekubtesel-ae (Mateo 24:45-47). Ta yaʼbilal-abi, te j-abatetik yuʼun Dios libre jilik ta skʼab te Mukʼul Babilonia, jaʼ-abi, jaʼ skʼoplal te lotil relijionetike (Apocalipsis 18:4). Jaʼukmeto, ¿bin-ora jajch ta chukel te j-abatetik yuʼun Diose?

Bayal tiempo la kalbeytik skʼoplal te jajch ta yaʼbilal 1918 sok te jtebnax tiempo la yichʼik chukel yuʼun te Mukʼul Babilonia te j-abatetik yuʼun Diose. Jich bitʼil te La Atalaya 15 yuʼun marzo 1992 jich la yal: «Jich bitʼil te j-abatetik yuʼun Dios ta namey kʼinal la yichʼik ikʼel bael ta chukel ta Babilonia junuk tiempo, ta yaʼbilal 1918 te j-abatetik yuʼun Jehová la yichʼik chukel jun tiempo yuʼun-euk te Mukʼul Babilonia». Jaʼukmeto, te bin la yichʼ tʼunel ta lek ta swenta-abi, la yakʼ ta ilel te ayix bayal jaʼbil sjajchel-a te chukulik te j-abatetik yuʼun Diose.

Te albilkʼop yuʼun te Ezequiel 37:1-14 la yalbey skʼoplal te ya yichʼ chukel sok te ya xjil ta libre te j-abatetik yuʼun Dios ta patil. Te j-alwanej akʼbot yil yuʼun Dios te ay jun spamlej kʼinal te nojel ta baketike. Te Jehová la yal ta swenta te baketike, jaʼlaj señail kʼoem te «sna Israel». Te bin la yichʼ akʼel yil yuʼun Dios te j-alwaneje, jaʼ skʼoplal te ya yichʼ chaʼjachel sok te yato xkʼot ta pasel spisil ta stojol «te Israel yuʼun Dios» (Gálatas 6:16; Hechos 3:21). Te Ezequiel la yil te bitʼil la yichʼxan skuxlejalik te baketik sok jich kʼotik te bitʼil ipal soldadoetike. Spisil-abi ya yakʼ ta ilel ta swenta te bin-utʼil  akʼotik ta libre te j-abatetik yuʼun Dios yuʼun te Mukʼul Babilonia ta yaʼbilal 1919. Jich yuʼun, ¿aybal bin ya yakʼ jnaʼtik te jayeb tiempo jalaj ta chukel te j-abatetik yuʼun Dios ta swenta te bin la yil te j-alwaneje?

Ta sbabial, te baketike «mero taquijic» (Ezequiel 37:2, 11). Jaʼ-abi, ya skʼan ya yal te ayix bayal tiempo te lajemikixe. Ta schebal, ta swenta te la yichʼik chaʼjachelxan te machʼatik lajemikixe kʼunkʼun kʼot ta pasel, la yichʼ bayal tiempo. Ta sjajchibal la yichʼ aʼiyel te tulan «la syuqʼuilan sbahic» jich te baketike jajch stsob sbaik sok la stsaktiklan sbaik. Ta patil la yichʼ schialik, sbakʼetalik sok ta patil la yichʼ snujkulelik. Te kʼalal kʼax bael te tiempo «la yichʼic icʼ» jich «chaʼcuxajic». Ta slajibal, te Jehová la yakʼ nainukik ta skʼinalik te machʼatik chaʼkuxajike. Te bin kʼot ta pasel ta stojolike, la yichʼ bael tiempo (Ezequiel 37:7-10, 14).

Te chukel la yichʼik te israeletik ta namey kʼinale, jalaj bayal tiempo. Jajch ta yaʼbilal 740 te kʼalal mato jaʼuk jkʼajkʼaleltik-ae (m.j.jkʼ.), kʼalal la yichʼ tsalel te ajwalinel yuʼun Israel te ay lajunchajp stsʼumbal tey-ae sok te la yichʼik ikʼel bael ta chukele. Ta yaʼbilal 607 m.j.jkʼ., la yichʼ lajinel te lum Jerusalén yuʼun te babilonioetik, jaʼnix jich te cheb stsʼumbal te ajwalinel yuʼun Judá la yichʼik ikʼel bael ta chukel-euk. Lokʼik ta libre ta yaʼbilal 537 m.j.jkʼ., jaʼ te kʼalal jtsojb judioetik sujtik talel ta schaʼpasel te templo sok ya yichʼik ta mukʼ yan buelta te Jehová ta Jerusalén.

Ta swenta te bin la kiltikixe, jamal ya yakʼ ta ilel te ma jaʼuknax ta yaʼbilal 1918 kʼalal ta 1919 la yichʼik chukel yuʼun Mukʼul Babilonia te j-abatetik yuʼun Diose, kʼax talel bayal tiempo te chukulike. Jaʼnix jich te Jesús la yal jilel ta swenta te bayal tiempo ya xkʼaxe, ya xchʼi te chopol «ac» ta sxujk te «trigo» te jaʼ señail te «al-nichʼanetic yuʼun te cuentahinel yuʼun te chʼulchan» (Mateo 13:36-43). Jaʼ yorail-a te bayal machʼatik la yijkʼitayik schʼuunel te Dios sok jajch schʼuunik lotil nojpteseletik, jaʼ jtebnax te smelelil jchʼuunjeletike. Jaʼ yuʼun ya kaltik te la yichʼik chukel yuʼun te Mukʼul Babilonia. Jaʼ-abi, jajchik ta chukel kʼalal kʼaxemix-a te jaʼbil 100 sok jilik ta libre te kʼalal la yichʼ lekubtesel te bitʼil ya yichʼ ichʼel ta mukʼ te Dios ta yorail te kʼalal ochotik ta slajibal kʼajkʼal (Hechos 20:29, 30; 2 Tesalonicenses 2:3, 6; 1 Juan 2:18, 19).

Te kʼalal bayal tiempo chukulik kʼoeme, te jwolwanejetik yuʼun relijion sok te jwolwanejetik yuʼun te politika yoʼtanuk ya swentainik spisil te ants winiketike. Jich bitʼil la smakik te ants winiketik swenta maʼyuk yuʼunik-a te Bibliae ni jaʼuk te ya skʼoponik ta jun kʼopil te ya snaʼike. Ay machʼatik la yichʼik chikʼel ta kʼajkʼ ta swenta-abi. Jaʼnix jich te machʼatik maba ya yakʼik ta nopel te bintik schʼuunejik te yantik iglesiaetike, la yichʼik nutsel yuʼun. Jich te ants winiketike maba la yichʼik akʼel snopik te smelelil kʼope.

Kalbeytik skʼoplal ta swenta te chaʼlekubtesel te kʼot ta pasel ta patile. Bayal cheʼoxeb cien jaʼbil ta nail te  kʼalal mato ayukotik talel ta slajibal kʼajkʼal-ae, kʼunkʼun kʼot ta pasel te chaʼlekubtesel sok bayal la yichʼik yukʼilanel kʼoem. Manchukme jteb ma spisiluk te ants winiketik mosoinbilik yuʼun te lotil relijionetike, ay bayal ants winiketik te jun yoʼtanik ta stojol Dios te yoʼtanuk ya staik ta leel te smelelil kʼop sok te ya yichʼik ta mukʼ te Dios. Ay machʼatik te kʼan slokʼesik Bibliaetik ta kʼopil te ya snaʼik te ants winiketike. Ay yantik la spukbeyik skʼoplal te bintik kʼax tʼujbil la snopik ta sJun Diose.

Ta yaʼbilal bael 1870, te Charles Russell sok te sjoʼtak ta aʼtel la spasik tulan ta sleel te smelelil kʼop ta Biblia. Jich kʼoem te baketik la yichʼ potsel ta bakʼet sok nujkul. Te revista Zionʼs Watch Tower (La Torre del Vigía de Sión) sok yantik junetik koltayot yuʼun te ants winiketik te yoʼtanuk ya snopik-euk te bintik smelelil ta swenta te skʼop Diose. Ta yaʼbilal 1914 chiknaj te «Foto-Drama de la Creación» sok ta yaʼbilal 1917 la yichʼ lokʼesel te libro The Finished Mystery (El misterio terminado), bayal akʼbot yip schʼuunel yoʼtanik te j-abatetik yuʼun Diose. Ta yaʼbilal 1919 te j-abatetik yuʼun Dios chaʼkuxajik kʼoem sok la yichʼik yan buelta te majtʼanil te ya yichʼik ta mukʼ te Diose. Te kʼalal kʼax talel te tiempo, te machʼatik tsabilik ya xbajtʼik ta chʼulchan yakik ta koltayel yuʼun te machʼatik ya smaliyik te kuxlejalil ta Nichimal kʼinal liʼ ta Balumilal sok jun-nax ayik jich bitʼil «jtijcʼ soldadoetic te ma xjuʼ ta ajtayele» (Ezequiel 37:10, XCD; Zacarías 8:20-23). * (Ilawil te nota.)

Spisil te bintik la yichʼix ilele, ya yakʼ ta ilel te Mukʼul Babilonia la schuk kʼoem te j-abatetik yuʼun Dios jaʼto talel te kʼalal chiknaj te machʼatik la yijkʼitayik schʼuunel Dios kʼalal kʼaxemix-a te jaʼbil 100. Jaʼ jich jajch talel jun tiempo te wokol la yaʼiyik abatinel ta stojol Dios, jich bitʼil te kʼalal ayik ta chukel ta namey kʼinal te israeletik ta Babilonia. Jaʼukmeto ta kʼajkʼal ini, ya yichʼ cholel skʼop Dios ta stojol te ants winiketik sok ya yakʼ stseʼelil koʼtantik te ayotik ta skʼajkʼalel te yak ta kʼoel ta pasel te bin la yal jilel te j-alwanej Daniel te jich la yal: «Te machʼatic ay spʼijil yoʼtanic hich ya xtihl stsʼanabul» sok «ay tsobolic te lecubtesbil soc pocbil ya xcʼohtic» (Daniel 12:3, 10).

Ma jnaʼtik ta lek bin-utʼil te Satanás la yakʼbey yil te templo te Jesuse. Kiltik bin yuʼun te jich ya kakʼbeytik sujtib-abi.

Te Mateo sok te Lucas la scholbeyik skʼoplal te bin la spas te Satanás ta stojol te Jesús ta yorail-abi. Te Mateo la yal te «la yicʼ bahel» ta Jerusalén sok la «stehcʼan ta sjol templo», o ta jun lugar te kʼax toyole (Mateo 4:5). Te Lucas la yal-euk te «icʼot bahel yuʼun te pucuj ta Jerusalén, cʼoht ta tehcʼanel ta jol Templo» (Lucas 4:9).

Ta namey talel, te junetik lokʼemik ta Biblia la yalbeyik skʼoplal te kʼalal te Satanás la yilbey yoʼtan te Jesuse, ma yuʼunuknix la yikʼ bael ta stejkʼel-a te Jesús te banti ay te temploe. Jich bitʼil te La Atalaya 15 yuʼun julio 1961 la yal te bin kʼot ta pasel ta yorail-abi, jaʼlaj pajal sok te kʼalal te Satanás la yilbey yoʼtan Jesús ta swenta te la yakʼbey yil «spisil ta chahp nacionetic ayic ta bahlumilal» ta jun toyol wits. Te revista la scholbey skʼoplal te maniwan jaʼuk jun batsʼil wits, melel maʼyuk wits tey-a te banti ya xjuʼ ta ilel spisil te nasionetik te ayik ta Balumilale. Jich yuʼun te revista  la yal te bin ya yakʼ jnaʼtik ta swenta-abi, jaʼ te Satanás manix mero stejkʼeluk la yikʼ bael a te Jesús te banti ay te temploe. Jaʼukmeto te articuloetik yuʼun te La Atalaya te mato ayuk bayal kʼajkʼal yichʼoj lokʼesele, la yal te ayuklaj la schʼoj sba koel tal ta sjol templo te Jesuse, laj te jichuke.

Ay chaʼoxtul ya yalik ta swenta te bitʼil ma jaʼuk stsʼumbal levita te Jesuse, te leyetik yuʼun judioetik maba ya yakʼ permiso te ya xmoik ta sba te chʼul awilal yuʼun te temploe. Jaʼ yuʼun ya yalik te lajniwan stuuntes jun najalsitil te Satanás swenta jich la yilbey yoʼtan-a te Jesuse. Bayal ta cien jaʼbil te kʼalal mato xkʼot ta pasel-abi, te j-alwanej Ezequiel la yichʼ ikʼel bael ta templo ta snajal sit (Ezequiel 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2).

Teme la stuuntes jun najalsitil te Satanás swenta jich la yikʼ bael ta templo te Jesuse, ay machʼatik jich ya sjojkʼoybey sbaik ini:

• ¿Binwan-utʼil kʼan yaʼiy ta yoʼtan Jesús te sujel ta swenta te ya schʼoj sba koel tal ta sjol te temploe?

• Ta yantikxan buelta te la yilbey yoʼtan Jesús te Satanase, la yalbey te akʼa skʼatpʼun ta waj te batsʼil ton sok te la skʼanbey te yakuk skejan sba ta stojole. Jich yuʼun, ¿aybal jich kʼan stijbeyxan yoʼtan ta spasel te Jesús te yakuk schʼoj sba koel tal ta sba te batsʼil temploe?

Jaʼukmeto teme yuʼun-nix la yikʼ bael ta templo-a te Jesuse, ayniwan machʼatik jich ya sjojkʼoybey sbaik ini:

• ¿Labal skʼaxuntay te leyetik yuʼun judioetik te bitʼil mo bael ta sba te chʼul awilal yuʼun te temploe?

• ¿Bin-utʼil kʼot ta jochol takin kʼinal jaʼto kʼalal ta templo yuʼun Jerusalén te Jesuse?

Kiltik te bin ya xjuʼ ya skoltayotik ta yakʼbeyel sujtib te cheb slajibal jojkʼoyel-abi.

Jtul te machʼa ya stʼunbey skʼoplal te Bibliae, la yal ta swenta te kʼalal te Mateo sok te Lucas la yalbeyik skʼoplal te templo, ma jaʼuknax yakik ta yalbeyel skʼoplal-a te chʼul awilal te banti jaʼnax ya xjuʼ x-ochik tey-a te levitaetike. Jich yaʼiyel te jaʼ yak ta yalbeyel skʼoplal spisil skʼinalul te temploe. Te banti ay jun lugar te kʼax toyole, jaʼ te eskina te ay ta sureste yuʼun te templo te ay jun sba na te pamal tey-ae. Teyniwan ikʼot bael te Jesús yuʼun te Satanase. Teyto-abi, kʼalal ta skʼubulil koel te spamlej kʼinal yuʼun Cedrón, ay jun chʼayibal koel tey-a te ayniwan 140 metro skʼubulil. Te jtul winik te Josefo sbiil la yal ta swenta te eskina-abi, kʼax toyolaj sok teme aylaj machʼa ya xnoptsaj bael tey-a sok te ya yil koel kʼinal tey-ae, ya xjuʼ x-akʼbot bayal xiwel. Manchukme maba jaʼ jtul levita te Jesuse, ayniwan jaʼ tey mo bael-a sok maʼyuk la skʼaxuntay junuk ley yuʼun te judioetik ta swenta-abi.

Jaʼukmeto, ¿bin-utʼil kʼot te Jesús ta jochol takin kʼinal jaʼto kʼalal ta templo yuʼun te Jerusalene? Ma jnaʼtik ta lek. Te Biblia jaʼnax ya yal ta swenta te Satanás «la yicʼ bahel» ta Jerusalén te Jesuse. Maba ya yal teme nopol o namal ay ta stojol te mukʼul lum sok te jayeb tiempo la yilbey yoʼtan Jesús te Satanse. Jich yuʼun bajtʼniwan ta yok te Jesús kʼalal ta Jerusalén manchukme bayal tiempo ya yichʼ bael.

Kʼalal te Satanás la yakʼbey yil te Jesús «spisil ta chahp nacionetic ayic ta bahlumilal» ya xkʼot ta koʼtantik te lajniwan stuuntes najalsitil, melel maʼyuk jun toyol wits te banti ya xjuʼ ta ilel tey-a te nasionetik ayik ta Balumilale. Te bin la spas te Satanase, jaʼ pajal sok te kʼalal ay machʼa ya kakʼbeytik yil fotoetik yuʼun yantik lumetik ta jun pantaya. Jaʼukmeto manchukme te Pukuj la stuuntes najalsitil, te Pukuje jaʼ yoʼtanuk te ya skejan sba sok ya x-ichʼot ta mukʼ yuʼun te Jesuse (Mateo 4:8, 9). Jich yuʼun kʼalal te Satanás la yikʼ bael te Jesús ta templo jaʼniwan yoʼtanuk te ya yakʼbey ta woklajel skuxlejal sok te yakuk schʼoj sba koel tal ta sba templo te Jesuse. Jaʼukmeto te Jesús maba la schʼuun spasel-abi. Jich yuʼun, ¿lanixbal yaʼiy ta smelelil-a te tulan yiljibal yoʼtan Jesús te jaʼuknax la yil ta snajal site?

Ta chaʼoxpʼalnax kʼop, ya xkʼot ta koʼtantik yuʼun-nixniwan bajtʼ ta Jerusalén-a te Jesús sok mo bael te banti kʼax toyol yuʼun te temploe. Jaʼukmeto jich bitʼil la kaltik ta sjajchibal te articulo ini, ma jnaʼtik ta lek bin-utʼil te Satanás la yakʼbey yil Jesús te temploe. Te bin ya jnaʼtik ta leke, jaʼ te bayal buelta la yilbey yoʼtan yuʼun jich ya spas te bin chopol te Jesuse, jaʼukmeto maʼyuk bin-ora la schʼuun spasel.