Te mukʼul oʼtanile ¿Yabal skoltayotik te smukʼul koʼtantike?

TE Daniele aytonax 10 yaʼbilal-a, pero ayix jun jaʼbil-a te tsakbil ta cáncer. Te doctoretik sok te sfamilia chʼayemix smukʼul yoʼtanik stukelik-a. Pero te Daniele maʼuk stukel. Snopoj-a te kʼalal ya xmukʼube jaʼ ya yakʼ yoʼtan ta slebeyel spoxil te cáncer, sok stseʼelil yoʼtan ya smaliy-a te ya xtal te doctor te jaʼ snopbeyoj skʼoplal te cáncer te yichʼoje. Pero te kʼalal kʼot skʼajkʼalel, te doctore maba kʼot ta skaj te maba lek te kʼinale. Te Daniele maʼyukix smukʼul yoʼtan la yaʼiy sba. Jaʼ sbabial buelta te la yaʼiy te maʼyuk swentail te skuxlejale. Cheʼoxeb kʼajkʼal ta patil laj bael.

Jaʼ ini la scholbey skʼoplal jtul doctor te ya snojptes skʼoplal te bin ya xkʼot ta spasel te kʼalal ay bin ya jmaliytik o te kʼalal maʼyuk bin ya jmaliytik te kʼalal ya stsakotik chamel. Ayniwan awaʼiyojbey skʼoplal-abi. Kaltik jun ejemplo, jnop kaʼiytik te ay jtul ants te ayix yaʼbilal te nopol ya xlajix bael te yak ta smaliyel te bintik kʼax mukʼ skʼoplal ta yoʼtane jaʼniwan yak ta smaliyel te sfamilia o yanxan bintik-a te mukʼ skʼoplal ta yoʼtane. Pero te kʼalal kʼotix yorail-a te bin yak ta smaliyele, laj bael te antse. ¿Bin koltayot yuʼun? ¿Jaʼbal koltayot yuʼun te bin yak ta smaliyele?

Ay bayal doctoretik te ya yalik te kʼalal lek te bin ya jnoptik sok te ay bin ya jmaliytike, ya skoltayotik yuʼun lek-a te jkuxlejaltik sok ma stsakotik chamel-a. Pero ay machʼatik ma jichuk ya snopik. Ay machʼa ya yalik te ma smeleliluke, melel maʼyuk tabil ta ilel yuʼun te cientificoetike. Jaʼ yuʼun ya snopik teme ay bin kʼux ya kaʼiytik malaj jaʼuk yuʼun te tsakbilotik ta chamel jaʼ ta swenta te bin yaʼiyel ya kaʼiy jbatike.

Stalel te ay machʼatik jich ya yalik te maʼyuk skʼoplal te mukʼul oʼtanile. Ay kʼaxemix ta chaʼmil jaʼbil, te filósofo griego Aristóteles la scholbey skʼoplal bin-a te mukʼul oʼtanile, jich la yal: «Jaʼ swayich jtul winik te maba wayale». Mato jaluk te Benjamin Franklin jich la yal ta labanwanej: «Maʼyuk bin ya sta te machʼa jaʼnax ay bin yak ta smaliyele».

Jich yuʼun, ¿bin-a te mukʼul oʼtanile? ¿Tojolnaxbal te ay bin ya jmaliytike? O ¿Yabal skoltayotik yuʼun ma stsakotik chamel sok te tseʼelnax koʼtantike?