KʼALAL mato kʼoem ta pasel-abi, te joʼone jmulanojix-a te snopel te smelelile. Te jmeʼe ay la yichʼ akʼbeyel cheʼoxeb junetik te lokʼemik ta Biblia, bayal la jmulan, kʼaxemtoxan-a te lokʼombaetik yichʼoje. Te jtate ma smulan te ya snojpteson te jmeʼ te swenta te bin yak ta snopele. Jaʼukmeto te joʼone ya jmulan snaʼel sok ya jpasbey jojkʼoyeletik te jmeʼe, jich yuʼun ya snojpteson te kʼalal maba nakal-a te jtate. Te bin lokʼ yuʼun-ae, jaʼ te la jnop te ya kakʼ jba ta stojol te Jehovae. Ta yaʼbilal 1943 ta lum Blackpool (Inglaterra) la kichʼ jaʼ kʼalal lajuneb kaʼbilal-ae.

Teyto-abi, te jmeʼ sok te joʼone jteb ma spisiluk-ora ya jokin jbatik ta scholel skʼop Dios. Ta skʼajkʼalel-abi ya jtuuntestik te fonógrafo swenta ya jcholtik te skʼop Diose. Jaʼ mukʼul aparatoetik te jteb ma sta joʼeb kilo yalal. Nopa awaʼiy te swokolil ya yil skuchel te fonógrafo jtul tut kerem jich bitʼil joʼone.

Kʼalal chanlajuneb kaʼbilal-ae, koʼtan ya x-ochonix ta precursor. Te jmeʼ la yalbon te ya skʼan ya xkʼopojon nailuk sok te siervo te ya yulaʼtay te hermanoetik, te superintendente yuʼun circuito te jich sbiil ta ora ini. Te hermano la stijbon koʼtan snopel jun aʼtelil swenta ya xtuun kuʼun kʼalal ya x-ochon ta precursore. Jaʼ jich la jpas. Kʼalal aʼtejonix cheb jaʼbil-ae, la jkʼopon yan superintendente ta swenta te ya jkʼan te ya x-ochon ta precursore, jich la yalbon: «¡Pasa!».

 Ta abril 1949, te joʼon sok te jmeʼ la kijkʼitaytik spisil te jbiluktik te ma xtuun kuʼuntike, bootik ta nainel ta lum Middleton, te nopol ay ta lum Mánchester. Tey jajchotik ta aʼtel ta precursoril. Chaneb u ta patil, la jle jtul hermano te jaʼ precursor swenta ya sjokinon ta scholel skʼop Dios. Jich te Betel la skʼanbotik te ya xbootik ta jun yachʼil kongregasion ta lum Irlam. Te jmeʼ sok yan hermana ayik ta precursoril ta yan kongregasion.

Ta yachʼil kongregasion maba tsobol te hermanoetik swenta ya skʼasesik te tsoblejetike. Jaʼ yuʼun te joʼon sok te hermano te ya sjokinone la kichʼtik akʼbeyel te ya jkʼasestik te tsoblejetik, manchukme juklajunebtonax kaʼbilal-a. Ta patil bael boon ta abatinel ta jun kongregasion te ay la lum Buxton, te banti maʼyuk bayal jcholkʼopetik te jich ya skʼanik koltayele. Spisil te bintik kʼot ta pasel-abi la skoltayon ta schajpanel jba ta swenta te bin ya xtal ta patile.

Ta yaʼbilal 1951 la jtikun jun solicitud yuʼun te Pʼijubtesel yuʼun sKʼop Dios ta Galaad yuʼun te Watchtower. Jaʼukmeto ta diciembre ta 1952 la yikʼonik swenta ya jpas te servicio militar. La jkʼan te yakuk yakʼbonik te ma jpase, melel ya jchol skʼop Dios ta spisil-ora. Jaʼukmeto te juez sok te yantike maba la yichʼbonik ta wenta te bin la jkʼane, la yalbonik te ya kichʼ chukel wakeb u. Kʼalal ayon ta chukel-ae, la kichʼ ikʼel yuʼun ya xboon ta clase 22 yuʼun Galaad. Lokʼon ta chukel ta julio ta 1953. Maba kʼax bayal tiempo, boon ta lum Nueva York ta jun barko te sbiil Georgic.

Kʼalal kʼoon ta Nueva York, boon ta mukʼul tsoblej ta yaʼbilal 1953, te stituloil jaʼ «Sociedad del Nuevo Mundo». Ta patil boon ta tren swenta ya xboon ta Pʼijubtesel yuʼun sKʼop Dios ta Galaad, te ay ta lum South Lansing (Nueva York). Kʼalal lokʼon ta tren, ochon ta jun autobus swenta jich ya xkʼoon-a. Jich bitʼil lokʼelonto ta chukel, maʼyuk bayal jtakʼin. Jich yuʼun ay machʼa la jkʼanbey 25 centavo te jich stojol te pasajee.

Ta Pʼijubtesel yuʼun sKʼop Dios ta Galaad la schajpanotik swenta pajal ya jpas jbatik sok spisil te ants winiketik (1 Corintios  9:22). Te joʼon sok te Paul Bruun, Raymond Leach la kichʼtik tikunel bael ta lum Filipinas, jaʼukmeto la jmaliytik ya xkʼax bayal u swenta ya jtatik te junetik te ya yakʼ xkʼaxotik ta yan nasion te visa sbiile. Jich yuʼun bootik ta barko kʼalal ta Rotterdam (Países Bajos). Ta patil kʼaxotik bael ta mar Mediterráneo, ta canal de Suez sok ta océano Índico jaʼto kʼalal kʼootik ta Malasia, ta patil kʼootik ta Hong Kong. ¡Jalaj 47 kʼajkʼal te beele! Ta 19 yuʼun noviembre ta 1954, kʼootik ta Manila, te kapital yuʼun Filipinas.

Tey-abi, la skʼan te ya xkʼayotik ta yachʼil tsʼumbalile, jun yachʼil nasion sok yan kʼopil. Ta snailalto te koxebaltik ayotik ta jun kongregasion ta lum Quezón, te banti bayal machʼatik ya xkʼopojik ta inglés. Kʼalal kʼaxemix joʼeb u tey-ae, jaʼnax ya jnaʼtik chaʼoxpʼal kʼopiletik ta kʼopil tagalo. Jaʼukmeto ay bin ya xjelon ta patil.

Ta jun kʼajkʼal ta u yuʼun mayo ta 1955 kʼalal sujtemotikix ta scholel skʼop Diose, te joʼon sok te Raymond la kichʼtik tikunel kartaetik te ya yalik te la kichʼtik akʼbeyel te aʼtelil ta swenta superintendente yuʼun circuito. Te jaʼtonax 22 kaʼbilal-a te joʼone. Jaʼukmeto te asignasion-abi, bayal bintik ya snojpteson swenta pajal ya jpas jba sok spisil te ants winiketike.

Jich bitʼil, superintendenteonix yuʼun circuito la kakʼ te sbabial jdiscurso ta jun lugar te snujpʼsitayoj sba sok jun tienda ta jpam tut lum. Ta Filipinas, te discursoetik te lokʼemik ta Biblia ya yichʼ kʼasesel ta komonsitil, melel ya yichʼ pasel chikan banti ay bayal ants winiketike. Kʼalal ya kulaʼtay te kongregasionetik yuʼun te circuito, ya kakʼ te jdiscurso ta stsʼeel presidencia, plaza, merkado, kancha yuʼun basquetbol, parke, ta bayal buelta ta xujk kayeetik. Ta jun buelta ta lum San Pablo, maba juʼ kuʼun yakʼel te jdiscurso ta merkado ta skaj te bayal jaʼale. Jaʼ yuʼun la jkʼanbey te hermanoetik te machʼa swentainojik te kongregasion swenta ya jtuuntestik te sNail Tsobleje. Ta patil la sjojkʼoybonik teme jaʼ jun tsoblej te la yichʼ pasel ta komonsitil manchukme la yichʼ pasel ta yutil te sNail Tsobleje.

Kʼalal ya kulaʼtay-a te kongregasionetike ya xjilon ta sna hermanoetik. Manchukme ma yanuknax pasbil te snaike, spisil-ora maʼyuk yabakul. Bayal buelta wayon ta pojp ta piso  te pasbil ta teʼ. Kʼalal ya x-atinone ya skʼan ya xlokʼon ta spat na. Spisil ya staonik ta ilel-a, jich yuʼun la jnop te ya x-atinon sok te jkʼuʼ jpakʼe. Jteb ma spisiluk-ora ya xbeenon ta autobus. Kʼalal ya xboon ta yulaʼtayel te yantik isla, ya xboon ta barko. Ta melel maʼyuk bin-ora jmanoj jkarro.

Manchukme maʼyuk bin-ora la kichʼ nojptesel ta kʼopil tagalo, juʼ kuʼun snopel. La jnop kʼalal ya kaʼiy xkʼopojik te hermanoetik ta scholel skʼop Dios sok ta tsoblejetik. Te hermanoetik la skʼan skoltayonik ta snopel te skʼopike, la kal bayal wokol yuʼun te bitʼil maba animaj yoʼtanik sok te la stojobtesonik sok yutsil yoʼtanike.

Kʼalal kʼax bael te jaʼbile, maba la jkom jba ta skʼaytesel jba ta asignasionetik te la kichʼ akʼbeyele. Ta yaʼbilal 1956, te hermano Nathan Knorr la yulaʼtay te lum Filipinas sok la yichʼ pasel jun mukʼul tsoblej banti la yichʼ ikʼel spisil te nasione. La yakʼbonik kaʼtel te ya xkʼopojon sok te prensa ta swenta notisiaetik. Ma jnaʼ te bin ya jpas-ae, jaʼukmeto la snojptesonik yantik hermanoetik. Kʼalal mato sta jun jaʼbile, la yichʼ pasel yan mukʼul tsoblej, aʼtejon ta superintendente yuʼun te mukʼul tsobleje. La yulaʼtayotik te hermano Frederick Franz te talem te banti ya yichʼ ilel spisil te aʼtelil ya yichʼ pasel ta swolol Balumilale, bayal bin la jnop ta stojol. Kʼalal la yakʼ sdiscurso te lokʼem ta Biblia, slapoj te batsʼil kʼuʼul te ya stuuntesik ta lum Filipinas, te barong tagalog sbiile. Bayal la smulanik te hermanoetik sok la snojpteson te jichnix ya skʼan pajal ya jpas jba sok spisil te ants-winiketike.

Kʼalal la kichʼ kaʼtel ta superintendente yuʼun distrito, maba la jkom jba ta skʼaytesel jba ta swenta te bintik ya xtalxan ta patile. Ta jaʼbil-abi la kakʼtik ta ilel te pelikula La felicidad de la Sociedad del Nuevo Mundo. Jteb ma spisiluk-ora la kakʼtik ta ilel ta jamalal te banti  ay bayal ants winiketike. Ay baeltik la stiʼotik tut chambalametik sok ya stʼunik te lus yuʼun te proyector soknix lapʼal ya xjilik tey-a. Ta patil maʼyuk machʼa ay ta swenta skusel-a. Wokol ta chajpanel te tsoblejetik-abi, jaʼukmeto maba tojoluknax spisil te bintik la yichʼ pasele, melel bayal ants winiketik kʼotik sok la snopik te bitʼil te organisasion yuʼun Jehová ay ta swolol Balumilal.

Ta chaʼoxpam lumetik, te sacerdoteetik yuʼun te relijion católica ya stenik te ajwaliletik swenta maba ya kichʼtik permiso ta spasel te mukʼul tsoblejetike. Jaʼnix jich te kʼalal ya jkʼasestik te discursoetik ta stsʼeel te iglesia yuʼunike, ya stijik te kampanaetik swenta maʼyuk machʼa ya yaʼiy-a. Manchukme jich-abi, te ants winiketik la snopik te smelelile sok bayal machʼatik te ayik ta lumetik-abi ya x-abatinik ta stojol Jehová ta ora ini.

Ta yaʼbilal 1959 la yikʼonik ta aʼtel ta Betel yuʼun te stestigotak Jehová ta Filipinas. Bayal bintik la jnop tey-a. Ta patil, la skʼanbonik te ya kulaʼtay yantik nasionetik jich bitʼil superintendente yuʼun zona. Te kʼalal la kulaʼtay jpam nasione, tey la jnaʼbey sba te hermana Janet Dumond, te yak ta aʼtel ta misionera ta Tailandia. Ta jun tiempo la jtikunbey jbakotik kartaetik, ta patil nujpunotik. Ayix 51 jaʼbil jun-nax yakotik ta abatinel ta stojol Jehová sok stseʼelil koʼtantik.

Ay stseʼelil koʼtan ta yulaʼtayel hermanoetik ta 33 ta pam nasionetik. Te chaʼoxchajp asignasion la jta ta snailalto la snojpteson ta skʼaytesel jba sok te yantik ants winiketik, te yanyantik-a te bin yilel skuxlejalik sok stsʼumbalik, ya kal bayal wokol ta swenta-abi. Te bitʼil kulaʼtayoj spisil te lugaretik-abi, yakʼojbon jnaʼ ta lek te bitʼil te Jehová kʼux ta yoʼtan spisil te ants winiketike (Hechos 10:34, 35).

Te joʼon sok te Janet ayotikto ta aʼtel ta Betel te ay ta lum Quezón. Ya jmulantik ta bayal te abatinel ta Filipinas. Kʼalal kʼoon ta nasion-abi te ayix 60 jaʼbile, ay 20,000 jcholkʼopetik-a. ¡Ta ora ini ayniwan 200,000! Manchukme kʼaxemix bayal jaʼbil, yato skʼan te maba ya jkom jba ta skʼaytesel jba ta swenta te bin ya skʼanbon te Jehová ya jpase. Jich bitʼil, sok spisil koʼtantik yakotik ta skʼaytesbel jbatik sok te bintik yak ta jelonel ta organisasion yuʼune.

Jpasojtik tulan chikan bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik stʼunel te tojobtesel yuʼun Jehovae, jaʼ te bin yakʼojbotik stseʼelil koʼtantik sok stabeyel swentail te jkuxlejaltike. Jaʼnix jich jpasojtik tulan ta sjeltayel te jkuxlejaltik swenta ya jkoltaytik ta lek te kermanotaktike. Teme jich ya skʼan yoʼtan te Jehovae, ay ta koʼtantik te pajal ya jpas jbatik sok spisil te ants winiketike.