TE BIN-UTʼIL KʼAN LAJUK SKʼOPLAL. Bayal jwolwanejetik yuʼun politika sok relijionetik la sleik te bin-utʼil ya skontrainik te bin ya yal te Bibliae. Bayal buelta, bayal te machʼatik ay tulan yaʼtelik maba la skʼanik te ayuk jpajkuk Biblia yuʼunik te ants winiketik, te ya spasik o te ya skʼasesik ta yan kʼopile. Akʼa kiltik cheb ejemploetik:

• Nopol bael ta jaʼbil 167 te kʼalal mato jaʼuk jkʼajkʼaleltik-ae, te ajwalil Antíoco Epífanes te talem ta stsʼumbal te Seleuco la yal ta mantal te akʼa yichʼ lajinel spisil te Escrituras Hebreas, melel snopoj te kʼan sjelbey srelijion te judioetik ta relijion griego. Te swiniktak «la schʼiik sok la schikʼik te balbil junetik yuʼun te Ley chikan banti te la staike sok la smilik spisil te machʼatik ya skʼopon te Biblia ta sleel smukʼul yoʼtanik sok koltayel» jich la stsʼibay te Heinrich Graetz.

• Jteb ma sta 800 jaʼbil ayinik chaʼoxtul jwolwanejetik yuʼun relijionetik te jkʼaxel maba la smulanik te ya scholbeyik skʼoplal te bin ya xnojpteswan te Biblia te jchʼuunjeletik teme ma jaʼuk te nojptesel yuʼun te catolicoetik. Spisil te machʼa schʼuunej Dios te ya stabeyik ta skʼab libroetik yuʼun te Bibliae ya slebeyik smul jich bitʼil jkontrainwanej yuʼun te iglesia católica, maʼyuk bin ya spasbeyik stukel teme jaʼnax yichʼoj te Salmos ta kʼopil latín. Jtul winik yuʼun te iglesia jich la yalbey ta mantal te swiniktak: «Akʼa yichʼ leel ta lek, ta jun-nax oʼtanil sok ta spisil-ora te machʼatik ya skontrain te iglesia católica [...] ta spisil naetik sok ta yutil lum te banti ya snakʼ sbaik te jaʼik yilel jkontrainwanejetik. [...] Te na te banti ya yichʼ taele, akʼa yichʼ lajinel».

Te juʼuk yuʼunik te jkontrainwanejetik slajinel te Biblia, chʼay te bin ya yalbey skʼoplal te jichuke.

¿BIN-UTʼIL MABA LAJ TE BIBLIAE? Te ajwalil Antíoco bajtʼ ta yoʼtan skontrainel te lum Israel. Jaʼukmeto ay judioetik yakʼojix sbaik ta yantik lumetik. Te machʼatik ya snaʼbeyik lek skʼoplal-abi ya yalik te kʼaxemniwan ta 60% judioetik ayik ta nainel ta yan lumetik ta sbabial siglo. Ta sinagogaetik ay yuʼunik tey-a te bintik lokʼtaybil yuʼun te Escrituras, te jaʼnix la stuuntesik te yan tal tsʼumbalil soknix te jchʼuunjeletik (Hechos 15:21).

Te ayix tal 800 jaʼbile, te machʼatik ay bayal skʼoplal ta yoʼtanik te Biblia la spasik tulan ta skʼasesel ta yan kʼopil sok la slokʼtayikxan te Escrituras manchukme tulan te utsʼinel o kontrainele. Te kʼalal mato ayuk-a te imprenta de tipos móviles ta yaʼbilal 1450, jich yilel te ayix-a te Biblia ta jxajtʼnax ta 33 kʼopil. Teyto-abi, jajch ta kʼasesel ta oranax ta yan kʼopil sok ta spasel imprimir.

TE BIN LOKʼEM YUʼUN-ABI. Manchukme kʼan slajinik te Biblia te ajwaliletik sok te jwolwanejetik yuʼun te relijionetik te chʼayemike, maʼyuk yan libro jich kʼaxto pujkem sok yichʼoj kʼasesel ta yantik kʼopil. Bayal ta chajp leyetik sok kʼopiletik ta bayal pam lumetike ay stuuntesojik te bin ya yal te Biblia, jaʼnix jich skoltayoj bayal miyon ta tul ants winiketik.