1. ¿Bin la yakʼ te jaʼ la sta ta nopel te Caín te bin maba lek ta pasele, sok bin maba lek lokʼ yuʼun-a?

TE Caín ay bin ya skʼan te ya sta ta nopele. Ay cheb te bin ya xjuʼ ya spase. Ya xjuʼ ya skom te bin chopol ya skʼan yoʼtan te jich ya xtal ta stojol te bin leke. O ya xjuʼ te ya yakʼ te ya x-uʼuninot yuʼun te bin chopol ya skʼan yoʼtan te jich ya xtal ta stojol te bin maba leke. Te Biblia ya yalbotik te bitʼil te Caín jaʼ la stsa spasel te bin maba leke. Jich yuʼun la smil te yijtsʼin Abel sok la sjin te bitʼil yamigoinej sba sok te Jpaswanej yuʼune, jaʼ te Jehovae (Génesis 4:3-16).

2. ¿Bin yuʼun tulan skʼoplal te ya jtatik ta nopel te ya jpastik te bin leke?

² Jpisiltik ay bintik ya jtatik ta nopel spasel ta jkuxlejaltik. Ay bintik tulan skʼoplal sok ay te bintik maʼuke. Manchukme jich-abi, bayal te bin ya jtatik ta nopel spasel ya yakʼ te ay bintik lek o ma lek ya jtatik yuʼune. Teme lek te bin ya jtatik ta nopel spasel, maniwan ya jtatik bayal kʼopetik sok lekxan ya xkuxinotik. Jaʼukmeto teme jaʼ ya jtatik ta nopel spasel te bin maba leke yaniwan jtatik bayal kʼopetik sok maba lek ya kaʼiy jbatik ta skaj te bin maba lek la jpastike (Proverbios 14:8).

3. 1) ¿Bin ya skʼan ya schʼuun koʼtantik teme ya jkʼan ya jtatik ta nopel spasel te bin leke? 2) ¿Bin jojkʼoyeletik ya kakʼbeytik sujtib?

 ³ ¿Bin ya skoltayotik ta stael ta nopel spasel te bin leke? Jaʼ te schʼuunel koʼtantik ta stojol Dios. Ya skʼan smukʼulin koʼtantik te ya skʼan skoltayotik te Diose sok te ya yakʼbotik jpʼijiltik te ya xtuun kuʼuntike. Te bin ya skoltayotikxane, jaʼ te schʼuunel koʼtantik ta swenta te sKʼope sok te smukʼul koʼtantik ta stojol te tsitsel ya yakʼbotike (kʼopona te sjun Santiago 1:5-8). Teme ya jtulantestik te bitʼil kamigoinej jbatik sok te Jehovae sok teme ya xmukʼubxan skʼoplal ta koʼtantik te sKʼope, ya smukʼulin koʼtantik te bitʼil snaʼoj stukel te bin lekxan ta jtojoltike. Jaʼ-abi ya skoltayotik ta sleel te tojobtesel ay ta sKʼop te kʼalal ay bin ya jnoptik spasele. Jaʼukmeto, ¿bin-utʼil ya jnoptik stael ta nopel te bin ya jpastike? Sok teme jtaojtikix ta nopel te bin ya jpastike, ¿yabal skʼan ya yal te ma xjuʼix ta jelele?

4. ¿Bin-a te puersa la skʼan la sta ta nopel te Adán te ya spase, sok bintik maba lek lokʼ yuʼun te bin la sta ta nopele?

⁴ Te ants winiketik aynanix bin skʼanoj te ya staik ta nopel te ya spasik jaʼto te kʼalal la spas Dios te sbabial winik, jaʼ te Adane. Jich bitʼil, te Adán puersa la skʼan te ya sta ta nopel teme jaʼ ya schʼuunbey smantal Dios o teme jaʼ ya schʼuunbey skʼop te Eva, te jaʼ yiname. Te Adán la snop te jaʼ ya schʼuunbey skʼop te Evae, te tijbot yoʼtan yuʼun ta stael ta nopel spasel te bin kʼax chopole. Te bin maba lek lokʼ-ae, jaʼ te bitʼil te Jehová la stentiklan lokʼel ta tsʼumbil kʼinal Edén, ta patil laj bael te Adane. Ta kʼajkʼal ini, yakto ta kʼaxel jwokoltik ta swenta te bin maba lek la sta ta nopel spasel te Adane.

5. ¿Bin yuʼun ya skʼan ya jtuuntestik te bitʼil ya xjuʼ kuʼuntik stael ta nopel te bin ya jpastike?

⁵ Ay chaʼoxtul ants winiketik yaniwan snopik te jaʼ lekxan ya xkuxinik te manchuk ay bin ya staik ta nopel spasele. Jaxan te joʼotike, ¿jichbal ya jnoptik-euk? Kʼax lek te ya xjul ta koʼtantik te bitʼil te Jehová maba jich la spasotik te bitʼil jun makina, te maʼyuk snopjibal sok ma xjuʼ te ay bin ya sta ta nopel spasel. Te Jehová yakʼojbotik te sKʼope, te ya spʼijubtesotik ta stael ta nopel spasel te bintik leke. Jaʼnix jich te Dios ya skʼan te yakuk jtuuntestik te bitʼil ya xjuʼ kuʼuntik stael ta nopel te bin ya jpastike, jaʼ-abi kʼax mukʼ skʼoplal te ay ta jwentatik spasele. Kiltik jun ejemplo te jich ya yakʼ ta ilele.

6, 7. 1) ¿Bin-a te puersa la skʼan la staik ta nopel te israeletike? (Ilawil te lokʼomba ta sjajchibal te articulo). 2) ¿Bin yuʼun te wokol la yaʼiyik stael ta nopel te bin ya spasike?

⁶ Te kʼalal yakikix ta kuxinel ta Kʼinal te albil skʼoplal ya yichʼike, te israeletik puersa la skʼan te ya stsaik teme jaʼ ya yichʼik ta mukʼ te Jehová o jaʼ te yantik diosetike (kʼopona te sjun Josué 24:15). Te bin ya staik ta nopel spasel, jichniwan yilel te maʼyuk bayal skʼoplale. Jaʼukmeto yame xjuʼ xkuxinik o ya xjuʼ xlajik yuʼun. Te israeletik jaʼ la staik ta nopel spasel te bintik ma lekuk te jayeb tiempo jaʼ wolotik yuʼun te juesetike. La yijkʼitayik yichʼel ta mukʼ te Jehová sok jajchik ta yichʼel ta mukʼ lotil diosetik (Jueces 2:3, 11-23). Ta patil, ta skʼajkʼalel te j-alwanej Elías, te israeletik la skʼan la snopik teme jaʼ ya yichʼik ta mukʼ te Jehová o jaʼ te lotil dios Baal (1 Reyes 18:21). Yaniwan jnoptik te maba wokol ta tael ta nopele, melel jnaʼojtik te jaʼ kʼax lek te ya x-abatinotik ta stojol Jehová. Te machʼanix ay spʼijile maba ya yichʼ ta mukʼ jun dios te maba kuxule. Jaʼukmeto, te israeletik wokol la yaʼiyik stael ta nopel te bin ya spasike. Te Biblia ya yal te xchebet yoʼtanike.  Te Elías sok spʼijil yoʼtan la stijbey yoʼtanik ta yichʼel ta mukʼ te smelelil Dios Jehová.

⁷ ¿Bin yuʼun wokol la yaʼiyik te israeletik stael ta nopel te bin leke? Ta sbabial, jaʼ yuʼun te maʼyuk schʼuunel yoʼtanik ta stojol Jehová sok ma skʼan ya yaʼiybeyik te skʼope. Maʼyuk smukʼul yoʼtanik ta stojol sok ma la yakʼ stiempoik ta snaʼbeyel sba, jaʼnix jich ma la skʼan la snaʼbeyik skʼoplal te lekil tsitsel yuʼune. Te lajuk spasike, la snaʼik snopel ta lek te bin ya spasike (Salmo 25:12). Ta schebal, ma la snaʼik stael ta nopel te bin leke, melel jaʼ la yakʼ ochuk ta yoʼtanik te bin ya snop te ants winiketik ta yantik nasion. Jaʼnix jich la yakʼik te yan machʼa ya snop ta stojolik te bin ya spasike. Jaʼ yuʼun te israeletik jajch skʼayinbeyik stalelik sok ta yichʼel ta mukʼ te lotil diosetik yuʼunike. Te Jehová ayix bayal jaʼbil yaloj-a te jich ya xjuʼ xkʼot ta pasel ta stojolike (Éxodo 23:2).

8. ¿Bin-a te kʼax mukʼ skʼoplal ya yakʼ jnoptik te ejemplo yuʼun te israeletike?

⁸ Te ejemplo yuʼun te israeletike ya yakʼ jnoptik te ya jkʼantik te tojobtesel ya yakʼ te sKʼop Dios swenta ya jtatik ta nopel te bin leke. Te Gálatas 6:5 ya sjultes ta koʼtantik te jaʼ ay ta jwentatik ta jujuntul te bin ya xkʼot ta lokʼel ta skaj te bin ya jtatik ta nopel spasele. Jich yuʼun ma skʼan ya kakʼtik te yan machʼa ya snop ta jtojoltik te bin ya jpastike. Te bin ya skʼan pasele, jaʼ te yakuk jnoptik te bin lek ya yil Dios sok te yakuk jpastike.

9. ¿Bin yuʼun te ya yakʼotik ta chʼayel te kʼalal ya kakʼtik te yan machʼa ya sta ta nopel ta jtojoltik te bin ya jpastike?

⁹ ¿Bin ya xjuʼ ya yakʼ te yan machʼa ya sta ta nopel ta jtojoltik te bin ya jpastike? Jaʼ te ay machʼa ya stenotik ta spasel te bin ma lekuke (Proverbios 1:10, 15). Te kʼalal ya kakʼtik te yan machʼa ya snop te bin ya jpastike, ya yakʼotik ta chʼayel. Ay ta jwentatik te jaʼ ya kakʼ stojobtesotik te bin ya yalbotik te koʼtantik, te pʼijubtesbil yuʼun te Biblia. Jaʼukmeto, teme ya kakʼtik te yan machʼa ya snop te bin ya jpastike, jaʼ yakix ta swentainel te jkuxlejaltik. Jaʼ-abi, ya xjuʼ ya yak te ya jtatik tulan wokolil.

10. ¿Bin la sjultesbey ta yoʼtan te jchʼuunjeletik ta Galacia te jpuk-kʼop Pablo?

¹⁰ Te jpuk-kʼop Pablo la sjultesbey ta yoʼtan te jchʼuunjeletik ta Galacia te manchuk ya yakʼik te yan machʼatik ya staik ta nopel ta stojolik te bin ya spasike (kʼopona te sjun Gálatas 4:17). Ay chaʼoxtul jchʼuunjeletik ta kongregasion-abi te jaʼ ya skʼan ya staik ta nopel te bin ya spas te yantik hermanoetike. Te chopol winiketik-abi, la skʼanik te jaʼuk ya yichʼ tʼunel te bin ya yalike, ma jaʼuk te bin ya yalik te jpuk-kʼopetike. Ya stoy sbaik sok ma xyichʼik ta mukʼ te bitʼil te yantik ya xjuʼ ya snopik ta stukelik te bin ya spasike.

11. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya jkoltaytik yantik kʼalal ay bin ya staik ta nopel te ya spasike?

¹¹ Jpisiltik ay bin ya xjuʼ ya jnoptik ta swenta te lekil ejemplo yuʼun te jpuk-kʼop Pabloe. La yichʼ ta mukʼ te bitʼil ay ta stojol te hermanoetik stael ta nopel te bin ya spasike (kʼopona te 2 Corintios 1:24). Ta ora-ini, te ancianoetik ya xjuʼ ya stʼunbeyik stalel  te kʼalal ya yakʼik tsitsel ta stojol jtul j-abat yuʼun Dios te ay bin ya sta ta nopele. Sok yutsil yoʼtan ya yakʼbeyik yil te bin ya yal te sKʼop Dios. Jaʼukmeto ya stsajtay sbaik yuʼun maba ya yalbeyik te bin ya skʼan ya spas, melel snaʼojik te jaʼnix ay bin ya sta ta swenta te bin ya sta ta nopele. ¿Bin ya jnoptik yuʼun te kʼax tulan skʼoplale? Te ya xjuʼ ya kakʼbeytik yil te hermanoetik bin ya yal te Biblia ta swenta te bin yak ta kʼaxel ta stojolike. Jaʼukmeto jaʼ derecho yuʼunik sok ay ta swentaik stael ta nopel te bin ya spasike. Te kʼalal jich ya spasike ya staik lekilal yuʼun. Maʼyuk bin-ora ya skʼan ya kaltik te ay ta jwentatik stael ta nopel ta stojol yantik te bin ya skʼan ya spasike.

12, 13. ¿Bin yuʼun ya xjuʼ ya yakʼotik ta chʼayel teme ay bin ya jtatik ta nopel spasel te kʼalal ilinemotik o chebajem koʼtantike?

¹² Ta ora-ini bayal ants winiketik te kʼalal ay bin ya staik ta nopel te ya spasike, jaʼ ya spasik te bin ya skʼan te yoʼtanike (ilawil te recuadro «¿Bin ya skʼan ya yal?»). Jaʼukmeto ya xjuʼ ya yakʼotik ta chʼayel-abi. Te kʼalal ay bin ya jtatik ta nopel te ya jpastike, te Biblia ya yalbotik te ma skʼan ya kakʼtik te jaʼ ya yuʼuninotik te koʼtantik o te bin yaʼiyel ya kaʼiy jbatike, melel jmulawilotik (Proverbios 28:26). Maba ya skʼan ya jmukʼulin jba koʼtantik, melel «mero jloʼloywanej [...], cʼax hich a te bin utʼil spisil bintic ay. Cʼax chopol» (Jeremías 17:9). Te Biblia ya yalbey skʼoplal ants winiketik te maba lek te bin lokʼ yuʼunik ta skaj te jaʼnix la smukʼulin sba yoʼtanik (1 Reyes 11:9; Jeremías 3:17; 13:10). Jich yuʼun, ¿bin ya xjuʼ xkʼot ta pasel teme jaʼ ya jpastik te bin ya skʼan koʼtantik te kʼalal ay bin ya jtatik ta nopel spasele?

¹³ Bayal skʼoplal te koʼtantike, melel te Jehová ya spasotik ta mantal te kʼuxuk ya kaʼiytik sok spisil koʼtantik sok te kʼuxuk ya kaʼiytik te yantik jich bitʼil kʼux ya kaʼiy jbatike (Mateo 22:37-39). Jaʼukmeto ya skʼan ya jtsajtay jbatik. Te textoetik yuʼun Biblia te ayik ta parrafo 12 ya yakʼik ta ilel te ya xjuʼ  ya yakʼotik ta chʼayel te koʼtantik teme jaʼ ya kakʼtik te ya yuʼunin te jpensartik sok te bin ya jpastik. Jich bitʼil, maniwan lek te bin ya jtatik ta nopel spasel teme ilinemotike (Proverbios 14:17; 29:22). Jaʼnix jich maniwan ya jtatik ta nopel spasel te bin lek teme chebajem te koʼtantike (Números 32:6-12; Proverbios 24:10). Ya skʼan te ya kakʼtik ta tojobtesel jpensartik yuʼun te ley yuʼun te Diose (Romanos 7:25). Jaʼ yuʼun te kʼalal ay bin kʼax tulan ya jtatik ta nopel spasele, mame kakʼtik te jaʼ ya yuʼuninotik te bin yaʼiyel ya kaʼiy jbatike.

14. ¿Bin-utʼil ya jnaʼtik te lek te ay bin ya jeltik te jtaojtikix ta nopel te ya jpastike?

¹⁴ La kiltikix te jpisiltik ya skʼan te ay bin ya jtatik ta nopel spasele. Jaʼ-abi, maba ya skʼan ya yal te ma xjuʼ ta jelel te kʼalal ay bin ya yichʼ tael ta nopel te ya yichʼ pasele. Ayniwan bin-ora lek te ya jchaʼiltik te bin jtaojtikix ta nopel sok te ya kiltik teme ya skʼan ya jeltike. Kiltik te kʼax lekil ejemplo la yakʼ te Jehová te kʼalal ay bin la snop te ya spas ta stojol te yajwal Nínive te kuxinik ta skʼajkʼalel te Jonás. Te Biblia jich ya yal: «Te Dios la yil te bin la spasic, ha te la suhtes yoʼtanic yuʼun te chopol be yuʼunique, hich la suht scʼop yuʼun te bin chopol yaloj te ya spasbe» (Jonás 3:10). Te Jehová la sjel te bin staoj ta nopel te ya spas te kʼalal la yil te la sjel stalelik te yajwal Nínive sok te la yijkʼitayik spasel te bin maba leke. Jich la yakʼ ta ilel te ya yichʼ ta wenta spisil, te pekʼel yoʼtan sok te ya snaʼ yoʼbolil jbatik. Te Jehová ya snop ta lek te kʼalal ay bin ya spas, maʼyuk bin ya sta ta nopel te ya spas te kʼalal ilineme, ma jichuk stalel te bitʼil bayal ants winiketik.

15. ¿Bin-ora lekniwan te ya jeltik te bin jtaojtikix ta nopel te ya jpastike?

¹⁵ Ay bin-ora ya skʼan te ya jchaʼiltik teme lek te bin jtaojtikix ta nopel te ya jpastike. Jichniwan ya skʼan pasel te kʼalal ay bin ya xjelone. Juluk ta koʼtantik te ay bin-ora te Jehová la sjel te bin staoj ta nopel te ya spase (1 Reyes 21:20, 21, 27-29; 2 Reyes 20:1-5). Jaʼnix jich yaniwan skʼan te ya jeltik te bin jtaojtikix ta nopel te kʼalal ay bin yachʼil ya kaʼiybeytik skʼoplale. Kiltik bin la spas te Davide. Ay bin la sta ta nopel te ya spas ta stojol te smam te Saúl ta swenta te bin ma smeleliluk la yaʼiy stojole. Jaʼukmeto te kʼalal la snaʼ stojol te bin smelelile, la sjel te bin staoj ta nopel te ya spase (2 Samuel 19:24-29). Ay bin-ora jaʼ lek te jichnix ya jpastik te joʼotike.

16. 1) ¿Bintik ya xjuʼ ya skoltayotik te kʼalal ay bin ya jtatik ta nopel spasele? 2) ¿Bin yuʼun ya skʼan te ya jchaʼiltik te bin jtaojtikix ta nopel, sok bin ya skʼan te ya jkʼantik spasele?

¹⁶ Te Biblia ya yalbotik te ma skʼan te animalnax ya jtatik ta nopel te bin tulan skʼoplale (Proverbios 21:5). Ya skʼan ya jlokʼestik tiempo ta snopel ta lek spisil te bin smakoje, jich ya jtatik ta nopel te bin lekxan ta pasele (1 Tesalonicenses 5:21). Jich bitʼil, te machʼatik jolol ta yutil na ya skʼan te ya slokʼesik tiempo ta sleel tojobtesel ta Biblia sok ta junetik te lokʼemik ta sKʼop Dios te kʼalal ay bin ya staik ta nopel te ya spasike. Jaʼnix jich lek  te ya yaʼiyik stojol bin ya snop te familia yuʼunike. Juluk ta koʼtantik te albot yuʼun Dios te Abraham te akʼa yaʼiybey skʼop te yiname (Génesis 21:9-12). Jaʼnix jich te ancianoetik ya skʼan ya slokʼesik tiempo ta snopel te junetik te lokʼemik ta Biblia. Te kʼalal ay bin yachʼil ya staik ta ilel te jich ya xkʼot ta yoʼtanik te ya skʼan ya sjelik te bin staojikix ta nopele jich ya spasik, maba ya sxiʼik te ma x-ichʼotikix ta mukʼ yuʼun te yantike. Te ancianoetik te pʼijik sok te pekʼel ya yakʼ sbaike ya skʼan te ya sjel spensarik sok te bin staojik ta nopel te ya spasik teme jich ya skʼan pasele. Lek te jichuk ya jpastik jpisiltik, melel ya skoltayotik swenta ya x-ayin lamalkʼinal sok jun-nax ya x-ayinotik ta kongregasion (Hechos 6:1-4).

17. ¿Bin ya xjuʼ ya skoltayotik ta stael ta nopel te bin leke?

¹⁷ Ay te bintik ya jtatik ta nopel te tulanikxan skʼoplal. Jich bitʼil, tulan skʼoplal stael ta nopel teme ya xnujpunotik sok machʼa sok. Jaʼnix jich kʼax tulan skʼoplal te ya jtatik ta nopel bin-ora ya jachtik te abatinel ta stojol Dios ta spisil-ora. Te kʼalal ay bin ya jtatik ta nopel te tulan skʼoplal jich te bitʼil la yichʼix alele, ya skʼan te ya jnoptik ta lek sok te ya jkʼanbeytik koltayel te Jehovae. Ya xjuʼ ya yichʼ bayal tiempo spasel-abi. Jaʼukmeto teme ya jkʼantik te ya jtatik ta nopel te bin lek ta pasele ya skʼan ya smukʼulin koʼtantik te Jehová, te ya kaʼiytik te bin ya yalbotik sok te ya jtʼuntik te tojobtesel yuʼune (Proverbios 1:5). Te Jehová ya yakʼbotik te tsitsel te lekikxan te ay ta sKʼope. Jaʼ yuʼun tulan skʼoplal te ya jnoptik sok te ya jkʼanbeytik koltayel te Jehová. Ya xjuʼ ya yakʼbotik te taleliletik te ya skoltayotik ta stael ta nopel te bin jich skʼanojel yoʼtane. Te kʼalal ay bin ya jtatik ta nopel te ya jpastike ya skʼan ya jojkʼoybey jbatik ini: «¿Yabal yakʼ ta ilel te kʼux ta koʼtan Jehová te bin ya jta ta nopel te ya jpase? ¿Yabal sta sbujtsʼ yoʼtanik sok lamalkʼinal yuʼun te jfamiliae? Sok ¿yabal yakʼ ta ilel te ya jnaʼ smaliyel sok te ay skʼuxul koʼtane?».

18. ¿Bin yuʼun ya skʼan Jehová te joʼotiknix ya jtatik ta nopel te bin ya jpastike?

¹⁸ Te Jehová maba ya sujotik te kʼuxuk ya kaʼiy ta koʼtantik sok te ya x-abatinotik ta stojol. Te bin spasoje jaʼ te la yakʼ te joʼotiknix ya jnoptik teme jich ya jpastike. Ya yichʼ ta mukʼ te bitʼil ay ta jwentatik sok te bitʼil jaʼ derecho kuʼuntik te ya jtatik ta nopel teme ya x-abatinotik ta stojol o teme maʼuke (Josué 24:15; Eclesiastés 5:4). Jaʼ yuʼun-abi te Jehová ya skʼan te ya jkʼotestik ta pasel te bin ya jtatik ta nopel sok te tojobtesel ya yakʼ ta sKʼop. Teme ya kakʼtik schʼuunel koʼtantik ta stojol te tojobtesel yuʼun Jehová sok ya jpastik ta jkuxlejaltik te bintik smelelil ya xtojobteswan te ayik ta Biblia lek te bin ya jtatik ta nopel spasele. Jaʼnix jich ya kakʼtik ta ilel te maba xchebet koʼtantik sok te maba ya jeltiklantik te bin ya jpastike (Santiago 1:5-8; 4:8).