TA JAʼBIL talel 1910 te jmeʼ jtate lokʼik ta lum Tiflis (Georgia), bajtʼik ta nainel ta jun tut granja te nopol ay ta Pelly (Saskatchewan, ta oeste yuʼun te Canadá). Ayinon ta kʼinal ta jaʼbil 1928, joʼon xutilon yuʼun te waktul jbankil sok jwixitake. Te jtate laj te kʼalal ayto skʼan wakeb u ya x-ayinone, te jmeʼe laj te kʼalal mero alalonto-a. Maba kʼax bayal tiempo, laj te jwix Lucy te aytonax 17 yaʼbilal-a. Jaʼ yuʼun te jtajun Nick jaʼ la swentainon sok te yantik jbankiltak sok jwixitak.

Jun buelta te jfamilia la yilon te yakon ta snitbeyel sne jkojt jkabayokotik. Aytonax cheb kaʼbilal-a. La sxiʼik te ya stekʼon te kabayo, jaʼ yuʼun la yawtayonik te yakuk xlokʼon ta stojole. Jsutoj jpat-a sok ma la kaʼiy te la yawtayonike. Manchukme maʼyuk bin la spasbon, te jfamilia la sta ta ilel te jkojkʼchikinone.

Jtul yamigo te jfamilia la yal te jaʼ lekxan te yakuk xboon ta eskuela sok yantik jkojkʼchikin alaletik. Jich yuʼun te jtajun Nick la stikunon bael ta jun eskuela ta swentanax jkojkʼchikinetik te ay ta Saskatoon (Saskatchewan). Ya xlajon yuʼun xiwel ya kaʼiy, melel joʼebtonax kaʼbilal-a sok te eskuela kʼax namal ay te banti ay te jfamilia. Jaʼnax ya xjuʼ xbajtʼ kil te jfamilia te kʼalal yorail kʼin sok ta yorail skʼepelal kʼinal. Ta patil, la jnop te kʼopil yuʼun seña sok bayal ya jmulan-a te ya xtajinon sok te yantik alaletike.

Te Marion te jaʼ jtul jwix nujpun sok te Bill Danylchuck ta jaʼbil 1939, ta schebalik la swentainonik soknix te yan jwix te Frances sbiil. Jaʼik machʼatik ta sbabial jajch snopik skʼop Dios sok te testigoetik yuʼun Jehová. Te kʼalal ay sbakasionik ta yorail skʼepelal kʼinal, ya spasik tulan yuʼun ya yakʼbonik jnop te bin yakik ta snopel ta Biblia. Wokol ya yaʼiyik snojptesbelonik, melel ma snaʼik-a te kʼopil seña. Manchukme jich-abi, la staik ta ilel te mero ya jmulan te bin yakon ta snopel ta stojol Jehová. Kʼot ta koʼtan te jichnix ya yakʼ ta nopel te Biblia te bin ya spasike, jaʼ yuʼun la jta ta nopel te ya jokinlanik ta scholel skʼop Dios. Ta oranax la jkʼan la kichʼ jaʼ. Ta yajtalul 5 yuʼun septiembre ta 1941 te Bill la yakʼbon kichʼ jaʼ ta yawil jaʼ pasbil ta takʼin te nojel ta yaʼlel poso. ¡Ta melel, yuʼun-nix kʼax sik-a te jaʼe!

Kʼalal boon ta jna ta yorail skʼepelal kʼinal ta jaʼbil 1946, boonkotik ta jun mukʼul tsoblej ta Cleveland (Ohio, Estados Unidos). Ta sbabial kʼajkʼal te jwixitak la stsʼibayik te bintik tulanxan skʼoplal yuʼun ya xjuʼ ya jtʼun bael te bin yak ta kʼaxele. Ta schebal kʼajkʼal bayal la yakʼbon stseʼelil koʼtan kʼalal la kaʼiy te yak ta kʼasesel ta kʼopil seña te tsoblej ta stojol jtsojb jkojkʼchikinetik. Jich jajch kaʼiybey yutsil te tsobleje sok jajch ta kʼoel ta koʼtan te bin ya yakʼ ta nopel te Biblia. ¡Kʼax bayal la jmulan!

Te 2 Guerra Mundial lajelto ta kʼaxel-a, te ants winiketik ya skʼan ya yakʼik ta ilel te jun yoʼtanik ya yakʼ sbaik ta stojol te snasionike. Jaʼukmeto kʼalal sujton ta eskuela te kʼalal kʼaxemix-a te mukʼul tsobleje jich jnopoj te jun koʼtan ya kakʼ jba ta stojol te Jehová. Jaʼ yuʼun ma la jpasix saludar te bandera sok ma la jkʼajintayix soknix ma la jchʼuunix spasel kʼinetik ta eskuela. Jaʼnix jich maba boonix ta iglesia sok te yantik tut alaletike. Jkʼaxel ma la smulanik te bin la jpas te machʼatik ya x-aʼtejik ta eskuela, jaʼ yuʼun la stenonik ta kʼop sok la yalbonik lotil yuʼun jich ya jel te jpensare. Te joʼtak ta nop jun la yilik te bin yak ta kʼoel ta pasel, jaʼ yuʼun juʼ la jcholbey yaʼiyik te skʼop Diose. Ay chaʼoxtul machʼatik la schʼuunik te bin smelelil ya yakʼ ta nopel te Biblia, jich bitʼil te Larry Androsoff, Norman Dittrick sok te Emil Schneider te maba yijkʼitayoj sbaik ta abatinel ta stojol te Jehová kʼalalto ta ora ini.

Te kʼalal ya xboon-a ta yantik mukʼul lum, spisil-ora ya jpas tulan yuʼun ya jcholbey skʼop Dios te jkojkʼchikinetik. Jich bitʼil, ta Montreal boon te banti ya stsob sbaik te jkojkʼchikinetik ta lugar-abi. Tey la jcholbey skʼop Dios jtul kerem te ochem ta jun banda (jtsojb ants winiketik te ya stsob sbaik ta spasel te bintik chopol) te Eddie Tager sbiil. Te Eddie abatin ta jun kongregasion ta kʼopil seña ta Laval (Quebec) jaʼto te kʼalal laje te ayix jun jaʼbile. Jaʼnix jich la jnaʼbey sba jtul kerem te Juan Ardanez sbiil. Jich bitʼil la spasik te yajwal te namey Berea ta sbabial siglo, te Juan la yilbey skʼoplal ta lek te bin yak ta snopel yuʼun jich ya schʼuun te yuʼun-nix lokʼem ta Biblia-a te bin yak ta snopele (Hechos 17:10, 11). Och ta Testigo sok aʼtej ta anciano ta Ottawa (Ontario) jaʼto te kʼalal laj baele.

Ta jaʼbil 1950 boon ta nainel ta Vancouver. Manchukme kʼax ya jmulan scholbeyel skʼop Dios te jkojkʼchikinetik maʼyuk bin-ora ya xchʼay ta koʼtan te bin kʼot ta pasel kʼalal kʼopojon sok jtul ants ta kaye te ma jkojkʼchikinuk. Chris Spicer sbiil. La skʼan la stsak ta jujun u jun revista kuʼuntik sok yoʼtanuk te ya jnaʼbey sba te  smamlal te Gary sbiil. Jich boon ta sna sok kʼopojotik jtebuk, la jtsʼibaykotik te bin ya kalkotik yuʼun ya jnaʼkotik bin ya kalbey jbakotik. Ta bayal jaʼbil ma la kil jbakotik, jaʼto te kʼalal tal spatbonik koʼtan ta jun mukʼul tsoblej ta Toronto (Ontario). ¡Chajpnax la kaʼiy te bin la yakʼbonik jnaʼe! Jaʼ te ya yichʼ jaʼ te Gary ta kʼajkʼal-abi. Te bin kʼot ta pasel ta stojolik, la sjultesbon ta koʼtan te bayal skʼoplal te ma jkom jbatik ta scholel skʼop Dios. Ma xjuʼ jnaʼbeltik teme ya xkʼot ta j-abat yuʼun Dios te machʼa ay bin-ora ya jcholbeytik skʼop Diose.

Ta patil bael, sujton ta Saskatoon. Ta lugar-abi, la jnaʼbey sba jtul ants te la skʼanbon te yakuk kakʼbey nojptesel yuʼun Biblia te chaʼtul yal te lo-alaletik te jkojkʼchikinetik. Jean sok Joan Rothenberger sbiilik. Schebalik ya xbajtʼik ta eskuela te banti kʼaxon-euke. Ta oranax la yalbeyik te sjoʼtakik ta nop jun te bin yakik ta snopele, joʼtul achʼixetik ochik ta Testigo. Jtul jaʼ te Eunice Colin, te la jnaʼbey sba ta slajibal jaʼbil te ayinon ta eskuela. Te kʼalal la jnaʼbey sbae la yakʼbon jun dulse sok la sjojkʼoybon teme ya jkʼan ya kamigoin jbatik. Te Eunice kʼax tulan skʼoplal kʼot ta jkuxlejal, melel jaʼ kinam kʼot.

Kʼalal te smeʼ la yaʼiy te yak ta snopel te Biblia, la skʼanbey te direktor yuʼun te eskuela te yakuk stijbey yoʼtan te Eunice yuʼun ya yijkʼitay snopel. Manchukme la spas tulan te direktor sok lato spojbey te junetik te lokʼemik ta Biblia, te Eunice snopoj ta lek te jun yoʼtan ya yakʼ sba ta stojol Jehová. Kʼalal la yakʼ ta naʼel te ya skʼan ya yichʼ jaʼ, jich albot yuʼun te smeʼ state: «Teme ya x-ochat ta testigo yuʼun Jehová yame xlokʼat bael ta na». Te bitʼil ma la skom sbae, bajtʼ ta nainel sok jun familia te testigoetik yuʼun Jehová te kʼalal aytonax 17 yaʼbilal-a. Ma la skom sba ta snopel te skʼop Dios sok la yichʼ jaʼ. Nujpunotik ta jaʼbil 1960, te smeʼ stat ma tal yilotik. Te kʼalal kʼax bael te tiempoe, te smeʼ stat jajch yichʼonkotik ta mukʼ ta skaj te bin jchʼuunejkotik soknix ta skaj te bin yilel la jchʼiteskotik te kal jnichʼnabkotike.

Ayin juktul alaletik kuʼuntik te ma jkojkʼchikinetikuke. Wokol la kaʼiytik schʼitesel. Jaʼukmeto la jpastik tulan yuʼun ya snopik kʼopil ta seña yuʼun ya kakʼbeytik snaʼik ta lek te bin ya jkʼantike sok jich ya kakʼbeytik snopik te smelelile. Te hermanoetik ta kongregasion bayal la skoltayotik. Jich bitʼil, jtul hermano ay bin la stsʼibaybotik te banti la yakʼ jnaʼtik te jtul kal jnichʼnabkotik yak ta yalel chopol kʼop ta sNail Tsoblej. Teynix la jtojobteskotik-a. Te jnichʼnab jaʼik ancianoetik sok jun ayik ta schʼuunel Jehová sok te sfamiliaik, jaʼik te James, Jerry, Nicholas sok Steven. Te Nicholas sok te yinam Deborah ya xkoltaywanik ta skʼasesel junetik ta kʼopil seña ta Betel yuʼun Gran Bretaña. Jaʼnix jich te Steven sok te yinam Shannan yakik ta koltaywanej ta skʼasesel junetik ta kʼopil seña ta Betel yuʼun Estados Unidos.

Mel-oʼtantik sba te bitʼil junxanix u ya skʼan ya stsʼakaj kuʼuntik 40 jaʼbil te nujpunemotik te laj bael te Eunice ta skaj cáncer. Te jayeb kʼajkʼal la spas tulan ta stsalel te chamel yichʼoje, te schʼuunel yoʼtan ta stojol te chaʼkuxajele akʼbot yip yoʼtan yuʼun. Koʼtanukix ya xkʼot yorail te ya jchaʼkilbey sit.

Ta febrero yuʼun te jaʼbil 2012, yalon sok kʼas te jkube. La kil te yananix jkʼan  koltayel-a, jich yuʼun boon ta nainel sok jtul jnichʼan sok yinam. Ya xbootik ta kongregasion yuʼun kʼopil seña ta Calgary (Alberta) te banti yakon ta aʼtel ta anciano. Ta melel, jaʼ sbabial buelta te yakon ta abatinel ta jun kongregasion ta kʼopil seña. Jich yuʼun, ¿bin-utʼil juʼ kuʼun te ma laj yip te bitʼil kamigoinej jba sok te Jehová te jayeb jaʼbil ayinon ta jun kongregasion ta kʼopil inglés? Jaʼ ta swenta te la skoltayon te Jehová. Kʼot ta pasel ta jtojol te bitʼil yaloj ta jamal te ya skanantay te meʼba alaletike (Salmo 10:14). Kʼax bayal ya kalbey wokol spisil te machʼatik ay bin la stsʼibaybonik ta jun, machʼatik la skʼanik snopel te kʼopil seña sok te machʼatik ay la skʼasesbonik ta jtojol te skʼop Dios te bitʼil lekxan juʼ yuʼunike.

Ay jich la kaʼiy jba te ma jnaʼix te bin ya jpas sok te ma jkʼan ya jpasix tulan, jich la kaʼiy jba ta skaj te ma xkichʼbey swentail te bin ya yichʼ alele sok jich ya kaʼiy jba te maʼyuk machʼa ya snaʼ skoltayel te jkojkʼchikinetik. Te kʼalal jich ya kaʼiy jba-a ya xjul ta koʼtan te bin la yalbey te Pedro te Jesuse: «Cajwal, ¿machʼa yan ya jtʼuncotic? Haʼat awichʼoj te cʼop scuenta cuxlejal sbahtel qʼuinal» (Juan 6:66-68). Jichnix bitʼil bayal ta tul jkojkʼchikin hermanoetik te bayal tiempo jaʼbil te yakik ta abatinel ta stojol Jehová, jnopoj te ma skʼan ya x-animaj koʼtan ta ora sok te ya skʼan smukʼulin koʼtan Jehová sok te organisasion yuʼune. Bayal skoltayejon-abi. Ta ora ini ay bayal junetik te lokʼem ta Biblia te ayix ta kʼopil seña te jaʼ jkʼope, jaʼnix jich ya xjuʼ bayal bin ya jnop ta tsoblejetik sok ta mukʼul tsoblejetik ta kʼopil seña americano. Ta melel, tseʼel koʼtan kuxinemon sok bayal bendision yakʼojbon te Jehová te bitʼil abatinemon ta stojol, te jaʼ te mukʼul Dios kuʼuntik.