1. 1) ¿Bin yuʼun ya jnaʼtik te yananix yichʼik lokʼesel ta libre te j-abatetik yuʼun Dios ta stojol te Mukʼul Babiloniae? 2) ¿Bin jojkʼoyeletik ya kakʼbeytik sujtib?

TA YAN articulo la jnoptik te la yichʼik chukel yuʼun te Mukʼul Babilonia te j-abatetik te jun yoʼtanik ta stojol Dios. Jaʼukmeto, ¿yabal sta yorail te ya xlokʼik ta libre? Yak, melel te Jehová ya yalbey te j-abatetik yuʼun ta Biblia te akʼa lokʼukik tal ta stojol te Mukʼul Babilonia (kʼopona te sjun Apocalipsis 18:4). Jaʼ-abi ya yakʼ ta naʼel te ya x-akʼotik ta libre te jchʼuunjeletik ta stojol te lotil relijione. Jaʼukmeto ¿bin-ora? Swenta ya jnaʼtik, nail ya skʼan te ya kakʼbeytik sujtib te jojkʼoyeletik ini: ¿Bin staojikix ta nopel te ya spasik ta stojol te Mukʼul Babilonia te Machʼatik la snopik te Biblia jaʼto te kʼalal mato sta-a te jaʼbil 1914? ¿Labal scholik skʼop Dios sok sbujtsʼ yoʼtanik te hermanoetik ta yorail te 1 Guerra Mundial? ¿Ayikbal ta chukel yuʼun te Babilonia ta skaj te ya skʼanik tojobtesele?

2. ¿Bin la staik ta nopel te ya spasik kʼalal mato jajchem te 1 Guerra Mundial te Machʼatik la snopik te Bibliae?

² Te 1 Guerra Mundial kʼot ta pasel ta jaʼbil 1914 kʼalal ta 1918. Bayal jaʼbil ta nail te Charles Taze Russell sok yantik te Machʼatik la snopik te Biblia la yilik te bitʼil te machʼatik schʼuunejik Cristo ta skʼopik maba ya yakʼik ta nopel te bin smelelil yuʼun te Biblia (ilawil te recuadro «¿Bin ya skʼan ya yal?»). Jaʼ yuʼun la staik ta nopel te ya yijkʼitayik ta jkʼaxel te lotil  relijion. Ta yaʼbilal 1879 jun revista te pajal sok ini te lokʼ ta inglés la yal te spisil relijion te jamal ya yal te jaʼ te achʼix te jun yoʼtan te ya xnujpun sok te Cristo, jaʼukmeto ya skoltay te ajwaliletike yuʼun-nanix jun ay sok-a te Mukʼul Babiloniae, te naʼbil sba ta Biblia jich bitʼil jmulawil ants (kʼopona te sjun Apocalipsis 17:1, 2).

3. ¿Bin la spasik te Machʼatik la snopik te Biblia swenta jich la yakʼik ta ilel te ya xlokʼik ta stojol te lotil relijione? (Ilawil te lokʼomba ta sjajchibal te articulo).

³ Te j-abatetik yuʼun Dios te jun yoʼtanik ta stojol te kuxinik ta yorail-abi la snaʼik te maba ya x-akʼbotik bendision yuʼun Dios teme yato x-ayinik ta lotil relijione. Jaʼ yuʼun bayal ta tul la stsʼibayik bael jun karta ta stojol te iglesia yuʼunike te banti jamal la yalik te ya xlokʼik ta stojol. Ay chaʼoxtul te la skʼoponik te karta-abi ta komonsitil ta Iglesia. Te machʼatik maba juʼ te jich la spasike, la stikunbeyik jun karta spisil te machʼatik ayik ta Iglesia yuʼunike. Te Machʼatik la snopik te Biblia la yakʼik ta ilel ta jamal te jkʼaxel maba ya skʼanik te ya x-ayinikix ta lotil relijione. Te jichuk la spasik tal te jayeb jaʼbil kʼaxemixe laniwan yichʼik milel te jichuke. Jaʼukmeto ta jaʼbil 1870 tale, ta bayal ta pam nasion te ajwaliletik maba ya skoltayikix-a te relijionetik jich bitʼil ta snailale. Jich yuʼun te ants winiketik ya xjuʼ ya yalikix ta jamal te bin ya staik ta nopel ta Biblia sok ya xjuʼ ya yalik ta jamal te maba akuerdo ayik sok te bin ya yakʼ ta nopel te srelijionike.

4. ¿Bin kʼot ta yoʼtanik te Machʼatik la snopik te Biblia ta stojol te Babilonia ta yorail te 1 Guerra Mundial, sok bin la spasik yuʼun?

⁴ Te Machʼatik la snopik te Biblia kʼot ta yoʼtanik te ma tikʼuknax te ya yalbeyik te sfamiliaik, yamigotakik sok te machʼatik ayik ta iglesia yuʼunik te bitʼil maba ya skoltaybeyix skʼoplal te lotil relijione. Te bin ya skʼanik-ae jaʼ te ya yalbeyik spisil te ants winiketik te jaʼ jmulawil ants te Mukʼul Babilonia. Jich yuʼun ta diciembre yuʼun te jaʼbil 1917 kʼalal ta sjajchibal te jaʼbil 1918 te jtsojb te Machʼatik la snopik te Biblia te maʼyuk bayal ta mil ta tul sok sbujtsʼ yoʼtanik la spukik diez miyon ta lejch te tratado te sbiilinej: «La caída de Babilonia». Ta tratado-abi la yalik ta jamal te bin smukojik te relijionetik te schʼuunejik Cristo ta skʼopike. Nopanax awaʼiy te jajch bayal skʼajkʼal yoʼtanik te jwolwanejetik yuʼun te relijionetik ta skaj-abi. Jaʼukmeto te Machʼatik la snopik te Biblia maba la skom sbaik yuʼun. Snopojikix ta yoʼtanik te maba ya skejchanik te scholel skʼop Dios sok te jaʼ ya schʼuunbeyik smantal, ma jaʼuk te smantal te winiketike (Hechos 5:29). Spisil te bin la yichʼix alele, ya yakʼ ta ilel te maba jajch yichʼik chukel yuʼun te Babilonia te jchʼuunjeletik ta yorail te 1 Guerra Mundial. Te bin yak ta kʼoel ta pasel ta yorail-abi, jaʼ te yakik ta lokʼel ta libre ta stojol te lotil relijion sok yakik ta skoltayel-a te yantik te jaʼnix jich akʼa spasike.

5. ¿Bin yuʼun ya jnaʼtik te sok sbujtsʼ yoʼtanik la scholik skʼop Dios te hermanoetik ta yorail te 1 Guerra Mundial?

⁵ Ta namey talel ya kaltik-a te maba lek ilotik yuʼun Jehová te j-abatetik yuʼun ta yorail te 1 Guerra Mundial yuʼunlaj maba la scholbeyik te skʼop sok sbujtsʼ yoʼtanik. Ta swenta-abi, jchʼuunejtik-a te la yakʼ Jehová te ya yichʼik chukel jtebuk tiempo yuʼun te Mukʼul Babilonia. Jaʼukmeto te hermanoetik sok hermanaetik te jun yoʼtanik ta stojol Dios te abatinik ta yaʼbilal bael 1914 kʼalal ta 1918 la yalik ta patil ta swenta te lum yuʼun Dios ta kʼajkʼal-abi te la spasik tulan te bantito kʼalal juʼ yuʼunik scholel te skʼop Diose. Te kʼalal ya xkʼot ta koʼtantik te bin-nix kʼot ta pasel ta stojol te Machʼatik la snopik te Biblia ta yorail-abi ya xkʼotxan ta koʼtantik chaʼoxchajp te bin ya yalbey skʼoplal te Biblia.

6, 7. 1) ¿Bin wokoliletik kʼax yuʼunik te Machʼatik la snopik te Biblia ta yorail te 1 Guerra Mundial? 2) ¿Bintik ya yakʼ ta ilel te ay sbujtsʼ yoʼtanik ta spasel yaʼtel Dios te Machʼatik la snopik te Bibliae?

⁶ Te Machʼatik la snopik te Biblia baem ta yoʼtanik scholel skʼop Dios te bantito kʼalal juʼ yuʼunik ta yorail te guerrae. Jaʼukmeto la sitintayik wokoliletik. Kiltik chebuk. Te sbabiale, jaʼ te ma snaʼik scholel skʼop Dios jaʼnax sok te Bibliae. Melel kʼayemik ta spukel junetik te jaʼnix te junetik-abi ya scholbeyik skʼoplal te bin smelelile. Jpajk libro te la stuuntesik jaʼ te The Finished Mystery (El misterio terminado).  Jich yuʼun bayal hermanoetik kʼax wokol la yaʼiyik scholel skʼop Dios kʼalal te ajwalil la yal te ma xjuʼix ta tuuntesel te libro-abi ta sjajchibal te yaʼbilal 1918. Te schebal wokolil te kʼax ta stojolike, jaʼ te jajch te chamel te sbiil gripe española ta jaʼbilnix-abi. Te tulan chamel ini te xiʼbantik sbae oranax ya spuk sba ta stojol yantik, jaʼ yuʼun te hermanoetik wokol la yilik te ya xbajtʼik ta yantik lugar ta spukel ta alel te skʼop Diose. Manchukme jich kʼax-abi, te Machʼatik la snopik te Biblia la spasik tulan chikan te bantito kʼalal juʼ yuʼunik.

⁷ Te hermanoetik te kuxinik ta yaʼbilal 1914 te maba tsobolik-ae la yakʼik ta ilel te «Foto-Drama de la Creación» te yichʼoj pelikulaetik sok lokʼombaetik te bontiklanbil ta sba cristal te pajal ya yichʼ tijel-a sok grabasionetik. Kʼax chajp ta ilel-a, melel maʼyuk bin jich akʼbil ta ilel ta kʼajkʼal-abi. Te bin ya scholbey skʼoplal-ae, jaʼ te sjajchibal skuxlejal te ants winiketik jaʼto te kʼalal la yichʼ pasel te Adán kʼalalto ta slajibal te mantaltesel yuʼun te Cristoe. Ta sbabial jaʼbil te la yichʼ akʼel ta ilele, kʼaxem ta nueve miyon ta tul ants winiketik te la yilike. Te jayeb ipal ants winiketik-abi, kʼaxem yajtalul te bitʼil spisil te testigoetik yuʼun Jehová te ayik yoʼtik ta swolol Balumilal. Jaʼnix jich ya yichʼ alel te bitʼil ta yaʼbilal 1916 kʼaxem ta 809,000 ants winiketik te kʼotik ta tsoblejetik ta Estados Unidos. Ta yaʼbilal 1918 kʼotik kʼaxem ta 950,000. Ta melel, ta kʼajkʼal-abi te Machʼatik la snopik te Biblia bayal sbujtsʼ yoʼtanik ta spasel yaʼtel te Diose.

8. ¿Bin la spasik te hermanoetik te ya swolik te aʼtelil yuʼun ya yakʼbeyik yip yoʼtanik te Machʼatik la snopik te Biblia ta yorail te 1 Guerra Mundial?

⁸ Ta yorail te 1 Guerra Mundial, te hermanoetik te ya swolik te aʼtelile, la spasik tulan te bantito kʼalal juʼ yuʼunik ta yakʼbeyel junetik sok smukʼul yoʼtanik te machʼatik la snopik te Bibliae. Ta swenta te koltayel sok te kʼuxul oʼtanil te la yakʼik ta ilele, jich la sta yip yoʼtanik te hermanoetik ta scholel te skʼop Diose. Te Richard Barber jaʼ jtul hermano te la schol skʼop Dios sok sbujtsʼ yoʼtan ta kʼajkʼal-abi. Te hermano jich la yal: «Juʼ kuʼuntik te chaʼoxtul superintendenteetik te ya x-ulaʼtaywanik te maba la skejchanik te yaʼtelike, jaʼnix jich maba kejchaj te spukel te The Watch Tower. Jaʼnix jich juʼ te la jtikuntik bael ta Canadá te banti makbil yuʼun te ajwalile». Sok la yalxan: «Jaʼ mukʼul majtʼanil la kaʼiy te bitʼil la jtikun bael ta correo chaʼoxpajk bikʼtal libroetik The Finished Mystery ta stojol chaʼoxtul hermanoetik te yichʼojik pojbeyel  te yuʼunike. Te hermano Rutherford la yal te akʼa jchajpantik tsoblejetik ta oeste yuʼun te Estados Unidos sok te akʼa jtikuntik bael machʼatik ya skʼasesik discurso yuʼun ya yakʼbeyik bayal yip yoʼtanik te hermanoetike».

9. 1) ¿Bin yuʼun la skʼan te la yichʼik tojobtesel ta yaʼbilal 1914 kʼalal ta 1919 te j-abatetik yuʼun Diose? 2) Manchukme la skʼan te la yichʼik tojobtesel te j-abatetik yuʼun Dios, ¿bin ma skʼan ya jnoptik yuʼun?

⁹ Te Machʼatik la snopik te Biblia aytoxan te banti ya skʼan te ya yichʼik tojobtesele. Mato kʼoem ta yoʼtanik ta lek-a bin swentail te ya yal te Biblia te ya skʼan te ya yichʼ chʼuunbeyel skʼop te ajwaliletike (Romanos 13:1). Jaʼ yuʼun aynix la schʼik sbaik ta guerra. Jich bitʼil, kʼalal te ajwalil yuʼun te Estados Unidos la yalbey te ants winiketik te akʼa skʼoponik Dios yuʼun ya skʼanik lamalkʼinal ta 30 yuʼun mayo 1918, te revista te pajal sok ini te lokʼ ta inglés la stijbey yoʼtan te Machʼatik la snopik te Biblia te jaʼnix jich akʼa spasike. Chaʼoxtul hermanoetik koltaywanik sok stakʼinik ta guerra sok ay chaʼoxtul te ochik ta soldadoil sok bajtʼik ta guerra. Jaʼ-abi ya yakʼ ta ilel te ayto banti ya skʼan te ya yichʼik tojobtesel. Jaʼukmeto, maba ya skʼan ya jkuytik te jaʼ yuʼun te la yichʼik chukel yuʼun te Babiloniae. Te bin smelelile, jaʼ te jtebxanix ya skʼan te jkʼaxel ya xlokʼik ta stojol te lotil relijion ta yorail te 1 Guerra Mundial (kʼopona te sjun Lucas 12:47, 48).

10. ¿Bin-utʼil la yakʼik ta ilel te ya yichʼik ta mukʼ te kuxlejalil te machʼatik la snopik te Bibliae?

¹⁰ Melel te maba kʼoem ta yoʼtanik ta lek te Machʼatik la snopik te Biblia te bin ya skʼan ya yal te maba ya schikʼ sbaik ta Balumilal. Jaʼukmeto kʼoem ta yoʼtanik te maba lek te ay machʼa ya smilike. Jaʼ yuʼun, te chaʼoxtul te machʼatik ochik ta soldadoil maba la stuuntesik te yaʼtejibik yuʼun milaw. Ta skaj te jich la spasike, jaʼ nail la yichʼik akʼel ta stojol te yantik soldadoetik ta guerra yuʼun ya xlajik tey-a.

11. ¿Bin la yalik te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik kʼalal ma la skʼan xbajtʼik ta guerra te machʼatik la snopik te Bibliae?

¹¹ Te Pukuj jajch slab yoʼtan ta skaj te jun yoʼtan la yakʼ sbaik te hermanoetik ta stojol te Diose. Jaʼ yuʼun la stuuntes te leyetik yuʼun te ants winiketik swenta ya yutsʼin te j-abatetik yuʼun te Diose (Salmo 94:20). Jich bitʼil, jtul kapitan yuʼun ipal soldadoetik ta Estados Unidos la yalbey te hermanoetik Rutherford sok Van Amburgh te bitʼil te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik ta nasion la spasik tulan yuʼun ya yichʼ akʼel jun ley te banti ya yal te ya xjuʼ ya yichʼ milel te machʼatik maba ya skʼan ya xbajtʼik ta guerrae. Te machʼa ay ta yoʼtan te kapitan te kʼalal jich la yale, jaʼ te machʼatik la snopik te Bibliae. Te winik-abi sok bayal yilinba la yalbey te hermano Rutherford te la yichʼ pasel te ley-abi, jaʼnax yuʼun te maba la yakʼ ta lokʼesel te ajwalile. Ta patil la yalxan: «Manchukme jich-abi, ya jnaʼkotik bin-utʼil ya x-ochex ta kʼabal ¡sok yananix xjuʼ kuʼunkotik-a!».

12, 13. 1) ¿Bin yuʼun la yichʼ alel te ya yichʼik chukel bayal jaʼbil te waxaktul hermanoetike? 2) ¿Labal yijkʼitayik schʼuunbeyel skʼop Jehová te hermanoetik-abi te kʼalal la yichʼik chukele? Cholbeya skʼoplal.

¹² Te machʼatik yichʼojik mukʼ yaʼtelik ay bin la spasik te jich ya xjuʼ ya yutsʼinik te machʼatik la snopik te Bibliae. La schukik te hermanoetik Rutherford, Van Amburgh sok wakebxan ta tul te jaʼ ya swentainik te Sociedad Watch Tower. Te juez te akʼbot ta stojol schajpanel te kʼope la yal te jaʼ ya xjuʼ x-utsʼinwanikxan te hermanoetik-abi te bitʼil jtsojb ipal soldadoetik yuʼun Alemania. La yal te la sle smulik ta stojol te ajwalil, te soldadoetik yuʼun te nasione soknix ta stojol spisil te relijionetike, jaʼ yuʼun la yal te ya skʼan ya yichʼik tulan kastigo ^[1] (Ilawil te nota ta slajibal te articulo). Jaʼ yuʼun la yichʼ alel te ya yichʼik chukel bayal jaʼbil te waxaktul hermanoetik sok la yichʼik tikunel bael ta karsel yuʼun Atlanta (Georgia, Estados Unidos). Jaʼukmeto te kʼalal laj te guerrae, te machʼatik ay tulan yaʼtelik la skoltayik lokʼel te hermanoetik-abi sok la stupʼbeyik te mulil sleojbeyike.

¹³ Manchukme chukulik te waxaktul hermanoetik-abi yakʼoj ta yoʼtanik te ya schʼuunbeyik te smantal te Diose. ¿Bin-utʼil ya jnaʼtik? Melel la stsʼibaybeyik jun karta te ajwalil yuʼun te Estados Unidos te banti la skʼanbeyik te yakuk x-akʼotik ta libre.  Ta karta–abi la scholbeyik te ajwalile te ma xjuʼ te ya xmilawanike sok te maʼyuk bin-ora te jich ya spasik, melel te Biblia jamal ya yal te ma xjuʼ te ay machʼa ya xmilawane. Jaʼnix jich la yalbeyik te machʼauk-a te yakʼoj sba ta stojol te Dios, jaʼukmeto teme yoloj ya skʼaxuntaybey te skʼope, maba lek ya x-ilotix yuʼun sok ya yichʼ lajinel. ¡Chikan ta ilel te maba xiw yoʼtanike! Ta melel te kermanotik-abi jich snopojik te maba ya yijkʼitayik schʼuunbeyel skʼop te Jehová.

14. Chola sok te Biblia bin kʼot ta pasel ta yaʼbilal 1914 kʼalalto ta 1919.

¹⁴ Te skʼop Dios ya schol kaʼiytik ta sjun Malaquías 3:1-3 (kʼopona) te bin kʼot ta pasel ta stojol te Machʼatik la snopik te Biblia jaʼto ta yaʼbilal 1914 kʼalalto sjajchibal te 1919. Ta versiculoetik-abi te machʼa «scuentahinej spisil» jaʼ te Jehová, te «jal-cʼop yuʼun te chapbil-cʼop» jaʼ te Jesucristoe. Te schebalik talik ta yilel «te stsʼumbal Leví», te jaʼik te machʼatik tsabilik te ya xbajtʼik ta chʼulchane. Patil te kʼalal yichʼojikix tojobtesel sok lekubtesel yuʼun Jehová te machʼatik ya xbajtʼik ta chʼulchan, jich chapal kʼotik ta yichʼel yan aʼtelil. Ta yaʼbilal 1919 te Jesús la yakʼbey yaʼtel «te aʼbat te jun yoʼtan soc pʼij» swenta jaʼ ya smakʼlin sok ya stojobtes te lum yuʼun te Diose (Mateo 24:45). Jich lokʼik ta libre ta jkʼaxel te j-abatetik yuʼun Dios ta skʼab te Mukʼul Babilonia. Jaʼto ta yorail-abi, te j-abatetik yuʼun Dios maba skomoj sbaik ta snopelxan bin-a te skʼanojel yoʼtan te Diose sok toyemxan te skʼuxul yoʼtanik ta stojol. ¡Bayal ya yalik wokol te bitʼil ya x-akʼbotik bendision yuʼun te Diose! ^[2] (Ilawil te nota ta slajibal te articulo).

15. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya kakʼtik ta ilel te ya kaltik wokol yuʼun te la kichʼtik lokʼesel ta stojol te Mukʼul Babiloniae?

¹⁵ Bayal ya kaltik wokol te la slokʼesotik ta libre te Jehová ta stojol te Mukʼul Babilonia. Te Satanás maba juʼem yuʼun slajinel te smelelil ichʼel ta mukʼ Dios, manchukme spasoj tulan ta slajinel. Jaʼukmeto yame skʼan te ya jnaʼtik bin yuʼun te Jehová la slokʼesotik ta libre. Te Jehová yoʼtanuk te ya sta skolelik spisil te ants winiketike (2 Corintios 6:1). Ayto bayal miyon ta tul ants winiketik te yoʼtan ya yichʼik ta mukʼ te Dios ta smelelil, jaʼukmeto wentainbilikto yuʼun te lotil relijion, jaʼ yuʼun ya skʼan te ya jkoltaytike. Jpastik te bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik ta stʼunel te ejemploetik te la yakʼ kiltik te j-abatetik yuʼun Dios ta namey te jun yoʼtan la yakʼ sbaike sok akʼa jkoltaytik te ants winiketik te lokʼukik ta stojol te lotil relijione.