1. ¿Bin kʼot ta pasel te kʼalal la yichʼ lajinel te Jerusalene?

TA JAʼBIL 607 te kʼalal mato jaʼuk jkʼajkʼaleltik-ae, te ajwalil Nabucodonosor ll yuʼun Babilonia sok te ipal soldadoetik yuʼune la yochintayik te Jerusalén. Te Biblia jamal ya yal te kʼax xiʼbantik sba bitʼil la yakʼ milaw te ajwalile, jich ya yal: «[Te Nabucodonosor] la smilticlambe ta espada te yal-snichʼnabic ta sna ta chʼul awilal, ma ba la snaʼbe yoʼbolil sbahic te queremetic, achʼixetic, mamaletic o te machʼatic mayuc yipic [...]. La schiqʼuic te sna Dios, la sjinic te stsʼahcul te Jerusalén, la schiqʼuic spisil te mucʼul tʼujbil nahetic tey a soc la sjinticlanic spisil te bintic bayel scʼoblale» (2 Crónicas 36:17, 19).

2. ¿Bin jultesel ta oʼtanil la yakʼbey te Jehová te judioetike, sok bin-a te ya xkʼot ta stojolik teme maba ya schʼuunike?

² Te swinkilel te Jerusalén maba ya skʼan te chajpto ya yilik te bitʼil ya yichʼ lajinele. ¿Bin yuʼun? Melel ta bayal jaʼbil te Jehová la stikun j-alwanejetik ta sjultesbeyel ta yoʼtanik te judioetik te ya x-akʼotik ta skʼab te babilonioetik teme ya skʼaxuntaybeyikxan te ley yuʼune. Jaʼnix jich albotik te ya yichʼik milel ta espada sok te ya x-ikʼotik bael ta Babilonia te machʼatik ya xkolik jilele te jayeb kʼajkʼal ya xkuxinikxane (Jeremías 15:2). ¿Bin yilel kʼot skuxlejalik te machʼatik ikʼotik bael ta yan lume? Jaxan te jchʼuunjeletik yuʼun Cristo, ¿jichnixbal kʼax ta stojolik te bitʼil te judioetik te la yichʼik chukel bael yuʼun te Babiloniae? Teme jiche, ¿bin-ora kʼot ta pasel?

3. ¿Bintik-a te maba pajal kʼot ta skuxlejalik te machʼatik ikʼotik bael ta Babilonia te bitʼil te machʼatik la yichʼik mosoinel ta Egiptoe?

³ Te Jehová la yalbey te judioetik te akʼa schʼuunik te bitʼil ya x-ikʼotik bael ta yan lum sok te akʼa smulanik te skuxlejalik te bantito kʼalal ya xjuʼ yuʼunik tey-abi. Jich albotik yuʼun Jehová ta swenta Jeremías: «Pasa anahic, nahinanic tey a; tsʼunahic awal-tsʼunubil soc weʼbeyahic te site». Jich albotikxan: «Lehbeyahic te yutsil slequil te pueblo ta banti la jquiqʼuex bahele, soc cʼopombeyahic te Jehová, yuʼun teme ay yutsil slequilique, hich ay awutsil alequilic» (Jeremías 29:5, 7). Te judioetik te la schʼuunbeyik skʼop te Jehová lektonix bin yilel kuxinik, melel akʼotik ta libre jtebuk yuʼun te babilonioetik te jich bayuk ya xjuʼ xbajtʼik ta beel ta skʼinal Babilonia. Ta skʼajkʼalel-abi, te Babilonia jaʼ te mukʼul lum te banti bayal bin yichʼ chonel sok manel. Ay namey junetik te ya yakʼik ta ilel te bayal judioetik la snopik ta lek manbajel sok chonbajel soknix te pʼijubik ta spasel aʼteliletik te kʼalal ayik-a ta yan lum. Ay chaʼoxtulik te kʼulejubike. Te skuxlejalik ta Babilonia maba pajaluk sok te bitʼil kʼax yuʼunik te israeletik ta Egipto ta nail talele (kʼopona te sjun Éxodo 2:23-25).

4. 1) ¿Jaʼnaxbal ikʼotik bael ta Babilonia te jkʼaxunkʼopetik judioetike? 2) ¿Bin yuʼun te judioetik te jun yoʼtanik ta stojol Dios ma xjuʼ yuʼunik spasel spisil te bin ya yal ta mantal te Leye?

⁴ Ay chaʼoxtul judioetik te jun yoʼtanik ta stojol te Jehová te jaʼnix jich ikʼotik bael ta yan lum. Manchukme maʼyuk bin chopol spasojik te jich ya skʼan ya stoj smulik, ikʼotik bael-euk sok te yantike. Te judioetik ya staik te bin ya xtuun yuʼunik ta lum-abi, jaʼukmeto ¿bin-utʼil ya xjuʼ ya yichʼik ta mukʼ te Jehovae? Te templo sok te skajtijib chikʼbil majtʼanil yichʼojikix lajinel, jaʼnix jich maba chajpanbilix te yaʼtel te ya spasik te sacerdoteetike (ilawil te recuadro «¿Bin ya skʼan ya yal?»). Jaʼukmeto ay judioetik te jun yoʼtanik te la spasik te bantito kʼalal juʼ yuʼunik ta schʼuunel te leyetik yuʼun Dios, jich bitʼil te Daniel, Sadrac, Mesac sok te Abed-nego te maba la sweʼik weʼeliletik te ma xjuʼ ya sweʼik te judioetike. Jaʼnix jich te Biblia ya yal ta swenta te Daniel te kʼayem ta skʼoponel Dios ta spisil-ora (Daniel 1:8; 6:10). Jaʼukmeto ta skaj te ayik ta jun nasion te ya schʼuun lotil diosetike maba ya xjuʼ ya spasik spisil te bin ya yal ta mantal te Leye.

5. 1) ¿Bin jamal la yal Jehová te ya spas ta stojol te j-abatetik yuʼun? 2) ¿Bin yuʼun te chajpto ta aʼiyel te bin la yichʼik albeyele?

⁵ ¿Aybal bin-ora ya xjuʼ ya yichʼik ta mukʼ yan buelta te Jehová jich te bin-utʼil ya yal ta mantal te Leye? Ta yorail-abi, jich yilel te maba ya xjuʼ te jich ya xkʼot ta pasele, melel te Babilonia kʼayem te maba ya skoltay ta skʼab te machʼa xchukoje. Jaʼukmeto te bin kʼayemik ta spasel te babilonioetik maba yichʼojuk ta wenta te bitʼil jamal yaloj Dios te ya skoltay lokʼel ta stojolik te j-abatetik yuʼune. Te Jehová la slokʼes tal ta Babilonia te j-abatetik yuʼune, melel spisil-ora ya skʼotes ta pasel te bin ya yale (Isaías 55:11).

6, 7. ¿Bin yuʼun ya skʼan te ya jeltik te bin jchʼuunejtik ta swenta te chukel ta Babilonia yuʼun te jchʼuunjeletik ta jkʼajkʼaleltike?

⁶ ¿Aybal jich yichʼojik chukel te jchʼuunjeletik te jteb ma pajal sok te chukel ta antiguo Babiloniae? Ta bayal jaʼbil te La Atalaya la yal te la yichʼik chukel yuʼun Babilonia te jchʼuunjeletik te jun yoʼtanik ta stojol Dios ta yaʼbilal 1918 sok te akʼotik ta libre ta 1919 (ilawil te recuadro «¿Bin ya skʼan ya yal?»). Ta articulo ini soknix ta yane ya kiltik bin yuʼun ya skʼan ya jeltik te bin jchʼuunejtik ta swenta-abi.

⁷ Nopa awaʼiy ta stojol ini, te mukʼul Babilonia jaʼ spisil te lotil relijionetik te ay ta swolol Balumilale. ¿Labal yichʼ chukel yuʼun Babilonia ta yaʼbilal 1918 te lum yuʼun Diose? Maʼuk. Melelnix-a te la yichʼik nutsel ta yorail-abi te jchʼuunjeletik te ya xbajtʼik ta chʼulchan, jaʼukmeto jaʼ bayalxan la yichʼik kontrainel yuʼun te ajwaliletike, ma jaʼuk yuʼun te lotil relijionetike. Bayal jaʼbil ta nail te ya xjajch te 1 Guerra Mundial, te jchʼuunjeletik yuʼun Cristo yakikix ta lokʼel-a ta stojol te Mukʼul Babilonia, jaʼ yuʼun jich yilel te maba la yichʼik chukel yuʼun te Mukʼul Babilonia ta yaʼbilal 1918.

8. ¿Bin kʼot ta pasel ta patil te lajik bael te jpuk-kʼopetike? (Ilawil te lokʼomba ta sjajchibal te articulo).

⁸ Ta kʼin yuʼun Pentecostés ta jaʼbil 33 bayal ta mil ants winiketik te ochik ta jchʼuunjeletik yuʼun Cristo la yichʼik tsael ta swenta chʼul espiritu yuʼun ya xbajtʼik ta chʼulchan. Te jchʼuunjeletik-abi kʼotik ta tsabil pueblo, sacerdoteetik yuʼun ajwalil, chʼul nasion sok pueblo yuʼun Dios (kʼopona te 1 Pedro 2:9, 10). Te kʼalal kuxulikto-a te jpuk-kʼopetik la skanantayik ta lek te kongregasionetike. Jaʼukmeto te kʼalal lajik baele, chaʼoxtul winiketik te ayik ta kongregasion jajch yakʼbeyikxan yipal ta yakʼel ta nopel lotil nojptesel swenta ya xchʼay ta yoʼtan te jchʼuunjeletik yuʼun Cristo te bin smelelile. Te winiketik-abi bayal ya smulanik te snopjibal te pʼijil winiketik Aristóteles sok Platón. Jich yuʼun jajch yakʼik ta nopel te snopjibal te pʼijil winiketik-abi, ma jaʼukix te bin smelelil yuʼun te sKʼop Diose (Hechos 20:30; 2 Tesalonicenses 2:6-8). Bayal winiketik-abi ay yaʼtelik-a ta ancianoil sok yichʼojik tulan yaʼtelik ta kongregasionetik. Manchukme te Jesús la yakʼbey snop te jchʼuunjeletik te pajal yermano sbaik, patil kʼunkʼun jajch ta chiknajel jtsojb winiketik te jaʼ ya swolik relijione (Mateo 23:8).

9. Chola bin-utʼil te schʼuunel Cristo te kapal ta lotil jun-nax jajch ta aʼtel sok te ajwalil yuʼun Roma sok bin lokʼ yuʼun.

⁹ Ta jaʼbil 313 te kʼalal jaʼix jkʼajkʼaleltik-ae, te ajwalil Constantino jaʼ swentainoj te mukʼul lum Roma te schʼuunej lotil diosetike. Te ajwalil-abi la yakʼ te ya xjil yuʼunik te relijion te schʼuunel Cristo ta skʼopik te kapal ta lotil. Ta patil te jich kʼot ta pasele, te ajwalil sok te Iglesia Católica jun-nax jajchik ta aʼtel. Jun te jich ya yakʼ ta ilele, jaʼ te mukʼul tsoblej la spas te Constantino sok bayal jwolwanejetik yuʼun relijionetik te la sbiilin Concilio de Nicea. Ta patil te la yichʼ pasel te tsoblej-abi, te ajwalil Constantino la slokʼes ta Roma jtul sacerdote te Arrio sbiile ta skaj te maba la skʼan la schʼuun te bitʼil jaʼ Dios te Jesús ta skʼopike. Ta patil bael te ajwalil Teodosio jaʼ la yakʼ ta relijion yuʼun spamal Roma te Iglesia Católica. Te machʼatik ya stʼunik skʼoplal te bin kʼaxem ta nameye ya yalik te romanoetik jajch schʼuunik Cristo ta skʼopik ta skʼajkʼalel te ajwalil Teodosio. Jaʼukmeto, ta kʼajkʼal-abi te machʼatik yijkʼitayojikix schʼuunel te bintik smelelil ta swenta te Diose schʼuunejikix-a te lotil nojptesel te talem ta yantik relijionetik, jich yuʼun jaʼ ayikix-a sok te Mukʼul Babilonia. Manchukme jich-abi, ayto j-abatetik yuʼun Dios te tsabilik te ya xbajtʼik ta chʼulchan te jich kʼoemik bitʼil te trigo te la yalbey skʼoplal te Jesuse. Te j-abatetik-abi la spasik tulan ta yichʼel ta mukʼ te Jehová te bantito kʼalal juʼ yuʼunik manchukme maʼyuk bayal machʼatik aʼiybot skʼopik (kʼopona te sjun Mateo 13:24, 25, 37-39). Ta melel ta yorail-abi te j-abatetik te jun yoʼtanik ta stojol Dios yichʼojik chukel yuʼun te Babiloniae.

10. ¿Bin yuʼun chaʼoxtul ants winiketik ya spʼajik-a te bin ya yakʼ ta nopel te Iglesiae?

¹⁰ Ta bayal cien jaʼbil te kʼalal jaʼix jkʼajkʼaleltik-ae, bayal ants winiketik yato xjuʼ ya skʼoponik te Biblia ta kʼopil griego sok latín. Jaʼ yuʼun ya xjuʼ ya spajik te bin ya yakʼ ta nopel te sKʼop Dios sok te bin ya yakʼ ta nopel te Iglesiae. Kʼalal ay chaʼoxtul ya yilik te jaʼ lotil te bin ya yakʼ ta nopel te Iglesia, ya spʼajik-a. Jaʼukmeto ya xjuʼ ya yichʼik milel teme ya yalbeyik yantik te bintik ya staik ta nopel ta Bibliae.

11. ¿Bin la spas te Iglesia swenta maba ya xjuʼ ya skʼoponik te Biblia te ants winiketike?

¹¹ Kʼalal kʼax bael te tiempoe jteb ma spisiluk te ants winiketik maba ya xkʼopojikix-a ta griego sok latín. Te jwolwanejetik yuʼun te relijionetik maba la yakʼik permiso ta skʼasesel te Biblia ta kʼopiletik te ya xkʼopojik te ants winiketik. Te bin kʼot ta pasel ta swenta-abi, jaʼ te jaʼnax te jwolwanejetik yuʼun te relijionetik sok te machʼatik pʼijubenik ta lek ya xjuʼ ya skʼoponik-a te Bibliae. Ay chaʼoxtul sacerdoteetik te maba ya snaʼik jun sok tsʼibajel ta lek. Teme ay machʼa maba ya skʼan ya schʼuun te bin ya yakʼ ta nopel te Iglesia, ya yichʼ akʼbeyel tulan kastigo. Te jchʼuunjeletik te tsabilik te ya xbajtʼik ta chʼulchan ya skʼan te ya stsajtay sbaik te kʼalal ya stsob sbaik ta tsojboltsojb, ay yantik te jkʼaxel ma juʼ yuʼunik stsobilanel sbaik. Jich bitʼil kʼax ta stojol te judioetik te ikʼotik bael ta Babilonia, te sacerdoteetik yuʼun te ajwalil te tsabilik yuʼun te Dios ma xjuʼ te chajpanbil te bitʼil  ya yichʼik ta mukʼ te Dios-ae. Te Mukʼul Babilonia bayal yip-a ta stojol te ants winiketik.

12, 13. ¿Bintik cheb kʼot ta pasel te la yakʼbey smukʼul yoʼtan te j-abatetik yuʼun Diose?

¹² ¿Yabal xchaʼakʼotik ta libre te smelelil jchʼuunjeletik swenta ya yichʼik ta mukʼ yan buelta te Dios jich bitʼil ya skʼan stukele? Ta melel yak. Ya xjuʼ te ya x-ayin smukʼul yoʼtanik ta skaj te ay bin cheb kʼot ta pasel. Te sbabiale, jaʼ te la yichʼ pasel jun makina ta yaʼbilal 1450 bael te ya spas imprimir libroetik te jaʼ sbiil imprenta de tipos móviles. Te kʼalal mato ayuk-a te imprenta kʼax wokol ta lokʼtayel te Bibliae, melel ta kʼabal ya yichʼ pasel. Manchukme ay machʼa pʼijuben ta slokʼtayel te Bibliae, yaniwan xjalaj lajunebto u ta slokʼtayel jpajk Biblia. Jaʼnix jich te bin ya yichʼ lokʼtayel ya yichʼ pasel ta pergamino o ta yan junetik te pasbilik ta snujkʼulel chambalametik. Jaʼ yuʼun maʼyuk bayal Bibliaetik ta kʼajkʼal-abi sok kʼax toyol stojolik. Jaʼukmeto ta swenta te imprenta sok te jun te ya yichʼ tuuntesel, te machʼa ya snaʼ stuuntesel ta leke ya xjuʼ ya spas imprimir kʼaxem ta 1,300 pajina ta jun-nax kʼajkʼal.

¹³ Te schebal te bin yuʼun ya xjuʼ ay smukʼul yoʼtanike, jaʼ te jajch ta kʼasesel ta yantik kʼopil te Bibliae. Ta patil bael yuʼun te jaʼbil 1500, chaʼoxtul winiketik te ma ya xiw yoʼtanik jajch skʼasesik te Biblia ta skʼopik te ants winiketik manchukme snaʼojik te ya xjuʼ ya yichʼik milel yuʼun. Te jwolwanejetik yuʼun te Iglesia kʼax ilinik yuʼun. Melel snaʼojik te ay ants winiketik te ya skʼan ya skʼoponik te Biblia ta smelelil, jaʼ yuʼun ya sxiʼik te ya spas sbaik jojkʼoyeletik jich bitʼil ini: «¿Banti ya yal te Biblia te ay purgatorio? ¿Banti ya yal te Biblia te ya skʼan te ya yichʼ tojel jtul sacerdote swenta ya spas misa ta stojol te machʼa  lajeme? ¿Yabal yalbey skʼoplal te Biblia te papa sok te cardenales?». Bayal te bin la yakʼ ta nopel te Iglesia la slokʼesik ta snopjibal te pʼijil winiketik Aristóteles sok Platón te ayix bayal ta cien jaʼbil te kuxinik te kʼalal mato talem-a te Cristoe. Te jwolwanejetik yuʼun te Iglesia ya xjajch bayal skʼajkʼal yoʼtanik ta skaj te ya xpʼajbotik yuʼun te ants winiketik te bintik ya yakʼik ta nopele. Jaʼ yuʼun bayal antsetik sok winiketik la yakʼik ta milel. Maba ya skʼanik te ya skʼoponik Biblia te ants winiketik sok te ya spasik jojkʼoyeletike. Jteb ma spisiluk-ora juʼ skombelik te ants winiketike. Manchukme jiche, ay te machʼatik maba xiw yoʼtanik te jich maba la yakʼ sbaik ta wentainel yuʼun te Mukʼul Babiloniae. Jich bitʼil staojikix te bin smelelil ta swenta te Biblia ya skʼan ya snopikxan. Nopol ya sta yorail-a te ya xlokʼik ta libre ta stojol te lotil relijione.

14. 1) ¿Bin la spasik te machʼatik yoʼtanuk ya snopik te Bibliae? 2) Chola bin-utʼil te hermano Russell la sle te bin smelelil ta swenta te sKʼop Diose.

¹⁴ Bayal ants winiketik ya skʼan ya skʼoponik sok ya snopik-a te Bibliae, sok yalbeyel skʼoplal yantik te bintik ya snopik tey-ae. Maba ya skʼanik te jaʼ ya x-albotik yuʼun te jwolwanejetik yuʼun relijion te bintik ya skʼan ya schʼuunike. Jich yuʼun bajtʼik ta anel ta yantik nasion te banti libre ya yaʼiy sbaik ta snopel te Bibliae. Jich bitʼil ta Estados Unidos te banti kuxin te Charles Taze Russell. Ta 1870, te Russell sok yantik ants winiketik jajchik ta snopel te Biblia ta lek. Te bin ya skʼan ta sjajchibal te hermano Russell jaʼ te ya snaʼ bin relijionil ya yakʼ ta nopel te smelelile. La spajbey skʼoplal te bin ya yakʼ ta nopel te Biblia sok te bintik ya yakʼik ta nopel bayal relijionetik te schʼuunejik Cristo ta skʼopik soknix te relijionetik te maba schʼuunejike. Ta oranax la yil te maʼyuk ni junuk relijion te ya yakʼ ta nopel ta lek te smelelil yuʼun te sKʼop Diose. Ta jun buelta kʼopoj sok te jwolwanejetik yuʼun relijionetik te ayik ta slumale ta swenta te bin smelelil staoj ta nopel ta Biblia sok te sjoʼtake. Te bin ya skʼan-a te hermano Russell jaʼ te ya schʼuunik te jwolwanejetik-abi te bin staoj ta nopel sok te sjoʼtak soknix te yakuk yakʼik ta nopel ta iglesiaetik yuʼunike. Jaʼukmeto maba la skʼanik. Te Machʼatik la snopik te Biblia oranax kʼot ta yoʼtanik te ma xjuʼ te jun-nax ya yichʼik ta mukʼ Dios sok te machʼatik ayik ta lotil relijionetike (kʼopona 2 Corintios 6:14).

15. 1) ¿Bin-ora la yichʼik chukel yuʼun Babilonia te smelelil j-abatetik yuʼun Dios? 2) ¿Bin jojkʼoyeletik ya kakʼbeytik sujtib ta yan articulo?

¹⁵ Ta articulo ini la kiltik skʼoplal te la yichʼik chukel yuʼun Babilonia te smelelil j-abatetik yuʼun Dios te kʼalal lajelto-a te slajibal jpuk-kʼope. Jaʼukmeto yato skʼan te ya kakʼbeytik sujtib te jojkʼoyeletik ini: ¿Bin yuʼun ya kaltik te kʼalal mato sta-a te jaʼbil 1914 te smelelil j-abatetik yuʼun Dios yakikix ta lokʼel ta libre-a ta skʼab te Babiloniae? ¿Melelbal te ilin Jehová ta stojol te j-abatetik yuʼun ta skaj te maba bayal la scholbeyik te skʼop ta 1 Guerra Mundial? ¿Aybal j-abatetik yuʼun Dios te la schʼik sbaik ta guerra te jich maba lek ilotikix yuʼun te Jehovae? Jich bitʼil te lanix yichʼik chukel yuʼun te lotil relijionetik te j-abatetik yuʼun Dios te kʼalal lajik bael te jpuk-kʼopetik, ¿bin-ora lokʼik ta libre ta stojol? Ta yan articulo ya kakʼbeytik sujtib te jojkʼoyeletik-abi te tulanik skʼoplale.