TE BIBLIA MA JAʼUK JUN LIBRO YUʼUN SIENSIA, PERO BAYAL BINTIK JAMAL YALOJIX-A. AKʼA KILTIK CHEʼOXEBUK.

¿Aybal sjajchibal te chʼulchan sok te Balumilale?

Te sientifikoetik te mukʼik skʼoplale la yalik te maʼyuklaje. Ta ora ini jteb ma spisil ya yalik te ay sjajchibal te chʼulchan sok te Balumilale. Te Biblia jamalnanix yalojix stukel-a (Génesis 1:1).

Te bitʼil ayik ta beel ta spisil-ora te jaʼe

Ta namey kʼinal maʼyuk machʼa snaʼojbey skʼoplal-abi. Pero ayix bayal ta cien jaʼbil te yalojix-a te Biblia te bin-utʼil ya xbeen te jaʼe. Te Biblia ya yal: «Te mucʼjaʼetic, spisilic ya xbajtʼic ta mar, pero te mar, maʼyuc bi ora ya xnoj stuquel. Te mucʼjaʼetic, ya xchaʼsujtʼic xan ta bay jajchʼem tel, yuʼun ya xchaʼsujtʼic bael ta mar, jich ayic ta beel ta spisil ora» (Eclesiastés 1:7, XCD).

¿Yabal xlaj te ekʼetik sok te bintikxan ay ta chʼulchan te kʼalal ya xkʼax te jaʼbil?

Te Aristóteles jaʼ jtul sientifiko griego te kuxin ta schanebal siglo te mato jaʼuk jkʼajkʼaleltik-ae. La yakʼ ta nopel te yalaj xlaj stukel te Balumilale, yan stukel te ekʼetik sok te bintikxan ay ta chʼulchane malaj xjelonik sok malaj xlajik. Bayal ta cien jaʼbil jich la skuyik-abi, jaʼto tal ta siglo diecinueve te sientifikoetik kaj yakʼik ta nopel te entropía (jaʼ te ya xlaj spisil te bintik ay ta Balumilal sok ta chʼulchan). Te sientifiko Lord Kelvin jaʼ jtul te machʼa koltaywanxan ta yakʼbeyel yip te nojptesel-abi, melel la yil te kʼalal ya yichʼ albeyel skʼoplal ta swenta te chʼulchan sok te Balumilale, te Biblia jich ya yal: «Ta spisilic ya xpocoʼub hich te bin utʼil cʼuʼul» (Salmo 102:25, 26). Te Kelvin schʼuunej–a te ya xjuʼ yuʼun te Dios te maba ya yakʼ xlaj ta jkʼaxel te bintik spastiklanoj jich bitʼil ya yal te Bibliae (Eclesiastés 1:4).

¿Aybal banti jipajtik te planetaetike?

Te Aristóteles la yakʼ ta nopel te kajatiklaj te planetaetik ta bintik wolatik te ma chikanik ta ilele sok te jaʼlaj olil ay te Balumilale. Ta siglo dieciocho ta jkʼajkʼaleltik, te sientifikoetik kaj schʼuunik te yuʼun-nix maʼyuk banti jipajtik-a te planetaetike. Pero ta sjun Job te la yichʼ tsʼibayel ta siglo quince te mato jaʼuk jkʼajkʼaleltik-ae, tey albilix-a te bitʼil te Jpaswanej kuʼuntike «mayuc banti jipil yuʼun te bahlumilale» (Job 26:7).

TE BIBLIA MA JAʼUK JPAJK LIBRO YUʼUN POXILETIK, PERO YAKʼOJIX MANTALILETIK-A SWENTA MA STSAKOTIK CHAMEL.

Ya yichʼ makel te machʼatik ayik ta chamele

Ta Ley yuʼun Moisés tey la yichʼ alel-a te machʼatik ayik ta chamele ya skʼan ya yichʼik makel swenta ma sjokin sbaik sok te machʼatik lek ayike. Te mantalil-abi la yichʼ ilel te yato xtuun ta ora ini. Te kʼalal chiknaj te tulan chamel te ayniwanix tal 700 jaʼbile jich kaj spasik te ya smakik te machʼatik ayik ta chamele (Levítico kapitulo 13 sok 14).

Yame spok sba te machʼa ya spik te machʼa chamen

Ta slajibal tal te siglo diecinueve, kʼayemik-a te doktoretik te kʼalal ya yilik te machʼatik lajemikixe maba ya spokik-a te skʼabike, ta patil jich ya xbajtʼ yil te yantik jchameletike, ta skaj-abi bayal machʼatik lajik yuʼun. Pero ta Ley yuʼun Moisés jamal albil tey-a te machʼa ya spik te machʼa chamene maba lek skʼoplal yuʼun. Jaʼnix jich la schol te bin ya skʼan ya spas te machʼa jich ya xkʼot ta stojole, jaʼ te ya skʼan ya spok sba ta jaʼ. Te bitʼil jich la spasike jaʼ koltayotik yuʼun maba tsakotik ta chamel (Números 19:11, 19).

Ya skʼan chʼayel ta lek te tsaʼe

Ta jujun jaʼbil kʼaxem ta olil miyon ta tul alaletik ya xlajik bael yuʼun jaʼ chʼujtʼ, jaʼ ta skaj te ay ma xyichʼ chʼayel ta lek te stsaʼ te ants winiketike. Te Ley la yichʼ akʼbeyel te Moisese tey la yichʼ alel-a te namal ya skʼan ya xbajtʼik ta sjutbeyel schʼenal te stsaʼike (Deuteronomio 23:13).

Ta yorail te circuncisión

Te Ley yuʼun te Diose jamal la yal te ya skʼan ya spasbeyik circuncisión te alal keremetik te kʼalal kʼaxemix waxakeb kʼajkʼal yayinel-ae (Levítico 12:3). Ya xjuʼ xmajkʼix schʼichʼel-a te alal te kʼalal kʼaxemix jun semana yayinel-ae. Te kʼalal la yichʼ alel-abi mato ayuk bayal poxetik jich bitʼil ta ora ini. Te Biblia ya yal te ya skʼan maliyel waxakeb kʼajkʼal yuʼun ya yichʼ pasbeyel circuncisión te alale, melel maba ya xmalix bayal schʼichʼel-a.

Te tseʼel-oʼtanil ya yakʼ te ma stsakotik bayal chamel

Te doktoretik sok te sientifikoetike ya yalik te kʼax leklaj te kʼalal ay stseʼelil koʼtantik, te ay bin ya smukʼulin koʼtantik, te yalel wokol sok te spasel perdone, jaʼ ya skoltayotik yuʼun maba ya stsakotik bayal chamel. Te Biblia jich ya yal: «Ha lequil pox te tseʼel-oʼtanil, yan te mel-oʼtan ya xtaquij baquetic yuʼun» (Proverbios 17:22).