¡Te nichimal kʼinal! Te kʼalal ya yichʼ akʼel ta ilel te banti ya xjuʼ ya xbootik ta paxial ya yikʼ koʼtantik te tʼujbil lugaretik te jichik yilel bitʼil «nichimal kʼinal» te banti tʼujbilnax ayinel sok te tey ya xchʼay-a te bintik ya jmel koʼtantik yuʼune. Jaʼukmeto jnaʼojtik ta jpisiltik te kʼalal ya sujtotik ta jnatike mananix xlaj-a te jwokoltike.

Jaʼukmeto, jkʼaxel ya yikʼ koʼtantik te ya xkuxinotik ta jun nichimal kʼinal. Sok stalel te jich ya jojkʼoybey jbatik: «¿Wayichilnaxbal te jich ya jmulantike? ¿Bin yuʼun te jkʼaxel ya yikʼ koʼtantike? ¿Yabal sta skʼajkʼalel te ya xkʼot ta pasele?».

Ta spisil te jayeb jaʼbil kʼaxeme te ants winiketik ya smulanik yalbeyel skʼoplal ta swenta jun nichimal kʼinal. Bayal machʼatik ay bintik jajch snopik kʼalal la snaʼik te ya yalbey skʼoplal te Biblia jun «tsʼumbil qʼuinal ta Edén te ay ta stojol banti ya xlocʼ tal cʼahcʼal». ¿Bin yuʼun te kʼax mukʼ skʼoplal te tsʼumbil kʼinal-abi? Te Biblia jich ya yal: «Te Jehová Dios la yacʼ coluc ta lumqʼuinal spisil ta chahp teʼetic te tʼujbil ta ilel soc te lec ta loʼbeyel sit». Te lugar-abi kʼax tʼujbil sok te bin chajpnax yuʼun-ae jaʼ te «teʼ scuenta cuxlejal» te ay ta yolil-ae (Génesis 2:8, 9).

Jaʼnix jich te sjun Génesis ya yal te ay chaneb mukʼul jaʼetik te ya xlokʼik talel ta tsʼumbil kʼinal Edén. Ay cheb te jichtonix naʼbil sba ta ora ini, jaʼ te Tigris (o Hidekel) sok te Éufrates (Génesis 2:10-14; nota). Te mukʼul jaʼetik-abi ya xkʼaxik ta Irak te jaʼ skʼinal Persia ta namey, ya xkʼotik ta lokʼel ta golfo Pérsico.

Jaʼ yuʼun ma chajpuk ya kaʼiytik-a te schʼuunejik te persaetik te nichimal kʼinal. Jich bitʼil, jun alfombra yuʼun te persaetik te pasbil ta siglo dieciséis te ay ta Museo de Arte de Filadelfia (Pensilvania, Estados Unidos) ya yakʼ ta ilel jun nichimal kʼinal te nojel ta teʼetik sok ta nichimetik. Te lokʼomba bombil ta alfombra ya yakʼ ta ilel te bin ya yal te Biblia ta swenta te tsʼumbil kʼinal Edén te kʼax tʼujbil sok nojel ta teʼetik sok ta nichimetik. Ta melel, te kʼopil nichimal kʼinal talem ta jpʼal kʼop Persia ta namey kʼinal te ya skʼan ya yal «nichimal kʼinal te makbile».

Ta melel, bayal ta chajp tsʼumbalil sok kʼopiletik ya scholbeyik skʼoplal ta swenta jun nichimal kʼinal. Te kʼalal pujk bael ta swolol Balumilal te ants winiketike, snaʼojbeyik lek skʼoplal-a te bin-nix yilel-a te nichimal kʼinal ta sjajchibale, jaʼukmeto te kʼalal kʼax te jaʼbile, te bin snaʼojbeyik ta lek skʼoplal-a la skap sba sok te bintik yachʼil jajch snopik ta jujun lugar soknix te lotil aʼiyejetik yuʼunike. Jaʼnix jich ta ora ini jteb ma spisiluk te ants winiketik ya stuuntesik te kʼopil nichimal kʼinal te kʼalal ya yalbeyik skʼoplal jun tʼujbil lugar.

Ay chaʼoxtul winiketik la yalik te la staik te nichimal kʼinal te chʼaye. Jich bitʼil te general yuʼun Gran Bretaña te Charles Gordon sbiil bajtʼ ta paxial ta jtsojb islaetik Seychelles ta jaʼbil 1881, kʼax tʼujbil la yil te suklej yuʼun valle de Mai te la yakʼbey sbiilin nichimal kʼinal yuʼun Edén, ta ora ini jaʼ kʼinal te kanantaybil yuʼun te ajwalile. Ta siglo quince, te Cristóbal Colón te jaʼ slumal Italia la skuy te nopol ya staix te nichimal kʼinal Edén te kʼalal kʼot sok te sbarko ta isla La Española te jaʼ smakoj ta ora ini te República Dominicana sok te Haití.

Te libro yuʼun historia Mapping Paradise yichʼojbey skʼoplal 190 mapaetik yuʼun namey kʼinal, ta bayal mapaetik-abi tey ya xchiknaj-a te Adán sok Eva ta tsʼumbil kʼinal Edén. Ay jun mapa te chajpnax ta ilel-ae la yichʼ lokʼesel tal ta manuscrito Beato de Liébana te pasbil ta siglo trece. Ta yajkʼolal te mapa ay tut cuadro te banti bonbil te nichimal kʼinal te tey ya xlokʼ tal-a te chaneb mukʼul jaʼetik, jaʼ te Tigris, Éufrates, Pisón sok Gihón. Jich chʼuunbil te jaʼ señail te bitʼil la spuk sba te schʼuunel Cristo ta schanxujkul te Balumilale. Te bin la yichʼ bonel ya yakʼ ta ilel te manchukme maʼyuk bin-ora la yichʼ tael banti ayin te tsʼumbil kʼinal Edén, spisil-ora yichʼoj albeyel skʼoplal stʼujbilal.

Te John Milton jaʼ poeta te kuxin ta siglo diecisiete kʼax naʼbil sba yuʼun te poema la spas te sbiil El Paraíso perdido, te la slokʼesbey tal skʼoplal ta sjun Génesis te banti ya scholbey skʼoplal bin-utʼil la sta smul te  Adán sok te la yichʼ lokʼesel ta tsʼumbil kʼinal Edén. Ta libro-abi, te Milton la yalbey skʼoplal te bitʼil te ants winiketik ya xjuʼ xkuxinik ta sbajtʼelkʼinal ta Balumilal jich bitʼil jamal albil skʼoplale. Jich la stsʼibay: «Ya xkʼot ta Nichimal Kʼinal swolol te Balumilal». Ta patil la stsʼibay te schebal parte yuʼun te libro te sbiil El Paraíso recobrado.

Ta melel, te spasel pensar te ay jun nichimal kʼinal te chʼayeme jich ayinem ta yoʼtan te ants winiketik ta spisil te jayeb jaʼbil kʼaxeme. ¿Bin yuʼun-abi te jich yilel te chʼayemix ta oʼtanile? Jaʼ jich bitʼil ya schol te Mapping Paradise, «te teologoetik [...] chʼayemix ta yoʼtanik snopel banti ayin te tsʼumbil kʼinale».

Jteb ma spisil te relijionetik ya yakʼik ta nopel te ya xbootik ta kuxinel ta chʼulchan, malaj jaʼuk te ya xkuxinotik ta jun nichimal kʼinal ta Balumilal. Jaʼukmeto te Biblia ya yal ta Salmo 37:29: «Te machʼatic toj yoʼtanic ya me yichʼic hilel te qʼuinale, sbahtel qʼuinal ya xnahinic tey a». Jich bitʼil te jkʼaxel ma lekuk ta ilel te Balumilal ta ora-ini, ¿yabal xjuʼ ya jmaliytik te ya xkʼatpʼuj ta nichimal kʼinale? *

Te Jehová Dios te jaʼ la spas ta sjajchibal te Nichimal Kʼinale, yaloj ta jamal te ya schaʼpas te bin chʼaye. ¿Bin-utʼil ya spas? Juluk ta awoʼtan te jich la snojptesotik ta skʼoponel Dios te Jesuse: «Acʼa taluc te cuentahinel awuʼun; acʼa yichʼ pasel ta bahlumilal te bin ya scʼan awoʼtan, hich te bin utʼil yac ta pasel ta chʼulchan» (Mateo 6:10). Te Wentainel o te Ajwalinel ini jaʼ jun gobierno te ay ta skʼab te Jesucristo te ya xmantalaj ta swolol Balumilal sok jaʼ ya sjelolin jilel spisil te ajwaliletik ayik ta Balumilale (Daniel 2:44). Jaʼnix jich, ya spas ta Nichimal Kʼinal te Balumilal jich bitʼil te skʼanojel yoʼtan te Diose.

Ta namey kʼinal te j-alwanej Isaías akʼbot snaʼ yuʼun Dios te bin yilel ya xkʼot te kuxlejalil ta Nichimal Kʼinal te jamal yaloj ya spas te Diose, te banti maʼyukix ta jkʼaxel te bintik ya yakʼ jwokoltike (Isaías 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23). Kʼopona te versiculoetik ini ta aBiblia, cheʼoxebnax minuto ya xjalajat. Yame yakʼbat smukʼul awoʼtan snopel te bintik ya x-akʼbotik yuʼun Dios te machʼatik ya schʼuunbeyik te mantaliletik yuʼune. Te machʼatik ya xkuxinik ta yorail-abi ay chaʼchajp te bin ya staik te chʼay yuʼun te Adane, jaʼ te ya smulanbeyik yutsil te Nichimal Kʼinale sok te lek ya x-ilotik yuʼun te Diose (Apocalipsis 21:3).

¿Bin yuʼun ya smukʼulin koʼtantik te yananix xpastaj ta nichimal kʼinal-a te Balumilale? Melel jich ya yalbotik te Biblia: «Yuʼun Jehová te chʼulchan, ha la yaʼbe te ants-winiquetic te lumqʼuinale». Soknix jaʼ jamal yaloj te Dios «te ma xyaʼiy lot» (Salmo 115:16; Tito 1:2). Ta melel, kʼax bayal yutsil te bin ya yal te Biblia te ya xkʼot ta pasele, jaʼ te kuxlejalil ta sbajtʼelkʼinal ta Nichimal Kʼinal.