Te oráculo yuʼun Delfo te la kalbeytik skʼoplal ta sjajchibale, la sloʼlay te Creso, te jich bajt ta yakʼbeyel guerra te ajwalil yuʼun Persia te banti la yichʼ tsalele. Pero ay jun albilkʼop ta Biblia ta swenta te ajwalil yuʼun Persia te jich kʼot ta pasel te bitʼil albil skʼoplale.

Te j-alwanej Isaías ayix 200 jaʼbil yaloj-a te Ciro sbiil te ajwalil-abi sok la schol ta lek te bin-utʼil ya yuʼunin te mukʼul lum Babilonia te kʼax bayal yipe.

Isaías 44:24, 27, 28. «Hich ya yal te Jehová, [...] Hoʼon me te ya calbe te scʼubulil te mar: ¡Taquijan! ¡Ya jtaquijtes te be-haʼetic awuʼun! xchihon. Hoʼon me te ya calbe scʼoblal te Ciro: Ha jcanan-tuminchij cuʼun, ya spas spisil te bintic ya scʼan coʼtan, hich ya yalbe te Jerusalén: Ya me awichʼ xan pasel, xchi, soc hich ya yalbe te templo: Ya me yichʼ pasel awichʼo-ip».

Jich te bitʼil la yal te historiador griego Heródoto, te soldadoetik yuʼun Ciro la sjelbeyik bael sbelal te mukʼul jaʼ Éufrates te ya xkʼax ta Babilonia. Te bitʼil jich la yichʼ spasele koemix yalel-a te mukʼul jaʼ te kʼalal och te soldadoetik yuʼun Ciro ta yutil te lume. Te kʼalal juʼemix yuʼun tsalaw-a te Ciro la yakʼ ta libre te judioetik te chukulik ta Babilonia sok la yakʼtiklanbey permiso yuʼun ya sujtik ta slumalik ta schaʼpasel te Jerusalén te ayix 70 jaʼbil yichʼoj lajinele.

Isaías 45:1. «Te Jehová hich ya yalbe te Ciro, te machʼa tsahbil yuʼun, te la jtsac ta swaʼel-cʼab yuʼun ya cacʼ scuentahin te nacionetic soc yuʼun ya spojbe yaʼtejibic yuʼun guerra te ajwaliletic; yuʼun ya jambe puertahetic ta stojol, puertahetic te ma ba ya yichʼic maquel».

Te persaetike ochik ta banti te mukʼul puertaetik yuʼun te lume, melel jamatik jilel. Te yuʼunuk snaʼojik-a te babilonioetik te bin yak ta schapel-a te Ciro, laniwan smakik jilel ta lek te puertaetik te ayik ta yelaw te mukʼul jaʼ te jichuke. Pero ma jichuk la spasik, jich maba kanantaybil jilel te lume.

Jich bitʼil te albilkʼop-abi te chajpnax ta aʼiyele, aytoxan bayal albilkʼopetik te ya yalbey skʼoplal te Biblia sok te jichnix kʼoemik ta pasel te bitʼil albil jilel skʼoplale. a Te albilkʼopetik ta Bibliae talem ta stojol te smelelil Dios te jich ya yale: «Ya calbe scʼoblal te shahchibal cʼalal ta slajibal, cʼalal ta namey, te bin ma to ba cʼohem ta pasel» (Isaías 46:10). Ma spaj te bintik ya yakʼ ta naʼel te ants winiketik ta swenta te pajel chaʼbej te ya yalik te talemiklaj ta stojol te diosetik yuʼunike.

Jaʼnax te Jehová te smelelil Dios te jich jamal ya xjuʼ ya yal-abi. Te bin ya skʼan ya yal te sbiile «jaʼ te Machʼa ya spas te bin ya skʼan yoʼtane», jich ya yakʼ jnaʼtik te jaʼnax stukel ya xjuʼ ya snaʼ te bintik ya xkʼot ta pasel ta pajel chaʼbeje sok te ya skʼotes ta pasel te  skʼanojel yoʼtane. Jaʼ-abi ya yakʼ jchʼuuntik te yananix skʼotes ta pasel spisil-a te bintik sjapojbotike.

¿Yabal akʼan ya anaʼ te bintik ya yalbey skʼoplal te Biblia ta swenta te jkʼajkʼaleltike? Ayix tal 2 mil jaʼbil te la yalbey skʼoplal te Biblia te ya xtal yorail wokol ta «slajibal kʼajkʼale». Pero mame jaʼuk skʼoplal te slajibal kʼajkʼal yuʼun te Balumilal o te machʼatik nainemik tey-ae, jaʼme skʼoplal te kʼopetik, te utsʼinel sok te wokolil ta stojol te ants winiketik te ayix tal bayal ta mil jaʼbile. Kiltik cheʼoxebuk albilkʼopetik ta swenta te «slajibal kʼajkʼale».

2 Timoteo 3:1-5. «Te kʼalal nopolix-a te slajibal kʼajkʼale, [...] te ants winiketik jaʼnax kʼux ya yaʼiy sbaik ta stukelik; ya xbikʼtaj yoʼtanik yuʼun takʼin, ya stoy sbaik, mukʼ skʼoplal ya skuy sbaik, jbolkʼoptaywanejetik, ya skʼaxuntaybeyik smantal smeʼ statik, ma snaʼik yalel wokol sok ma junuk yoʼtanik, maʼyuk skʼuxul yoʼtanik, maʼyuk acuerdo ta yoʼtanik, ya xleawanik ta kʼop, ma snaʼik skomel sbaik, kʼaxto ya x-utsʼinwanik, maʼyuk skʼoplal ta yoʼtanik te bin leke, ya x-akʼawanik ta kʼabal, sok maʼyuk razón ta yoʼtanik, nojel ta toybail te yoʼtanike, jaʼ kʼux ta yoʼtanik te bintik mulantik sba ta balumilal ma jaʼuk kʼux ta yoʼtanik te Diose, jich yilel te ya yichʼik ta mukʼ te Diose, pero ma jichuk yakik ta spasel».

¿Mabal jichuk ya awil te yak ta pʼolel te machʼatik jich stalelik-abi? ¿Mabal jichuk ya awil te joytaybilotik ta ants winiketik te ya stoy sbaik, te jaʼnax kʼux ya yaʼiy sbaik sok te kʼux ta yoʼtanik te takʼine? ¿Jichbal ya awil te maʼyuk ta tabeyel skʼopik te ants winiketik sok te jaʼnax ya yakʼik ta chʼuunel te skʼopike pero maʼyuk bin ya skʼanik albeyel stukelik? Jaʼnix jich ayniwan awiloj te ay alnichʼanetik te maba ya schʼuunbeyikix smantal te smeʼ statike sok ay ants winiketik te jaʼnax ya smulan spasel te bintik yuʼun te balumilale ma jaʼuk te bintik yuʼun te Diose. Ta spisil-abi yak ta batsʼejel.

Mateo 24:6, 7. «Yame awaʼiyik te ay guerraetik sok yame awaʼiybeyik skʼoplal te ay guerraetik ta bayuk. [...] Melel yame skontrain sbaik te nacionetik sok yame skontrain sbaik te ajwaliletike».

Jaʼto tal ta 1914 ay yichʼoj ajtayel te kʼaxem ta 100 millón ta tul ants winiketik lajemik ta skaj te guerraetik sok miltamba. Nopanax awaʼiy te jayebto ants winiketik okʼem, smeloj yoʼtanik sok kʼaxem swokolik ta swenta spisil-abi. ¿Jaʼbal ma spasikix guerra yuʼun-a te nacionetike?

Mateo 24:7. «Yame xtal tulan wiʼnal».

Te Programa Mundial de Alimentos jich la yal: «Te lum kʼinale ya yakʼ bayal weʼelil ta swenta spisil te ants winiketik ta swolol Balumilal, pero ay 815 millón ta tul ay swiʼnal ya xwayik ta skaj te maʼyuk sweʼelike (jtul ta baluntul ants winiketik ay swiʼnal). Sok jaʼ bayalxan te machʼatik ayik ta chamel ta skaj te maʼyuk sweʼelike (jtul ta oxtul ants winiketik ay ta chamel)». Jaʼnix jich yichʼoj ajtayel te ayniwan kʼaxem oxeb millón ta tul alaletik ya xlajik ta jujun jaʼbil ta skajnix te wiʼnale.

Lucas 21:11. «Yame xtal tulan nijkel».

Ta jujun jaʼbil ya xkʼax 50,000 tulan nijkel te ya yaʼiyik te ants winiketike sok ay 100 ta chajp te ya sjin jilel naetike. Ta jujun jaʼbil aynanix ya xkʼax tulan nijkel-a. Ay yichʼoj ajtayel te aylaj lajem 471,000 ta tul ants winiketik ta skaj te tulan nijkel ta jaʼbil tal 1975 jaʼto ta 2000.

Mateo 24:14. «Jich yuʼun yame xpujk ta alel ta swolol balumilal te lek yachʼil kʼop yuʼun te Wentainel yuʼun te Diose, jichme ya yaʼiyik te skʼop Dios spisil te ants winiketik, tey-abi ya xtal te slajibal kʼajkʼale».

Kʼaxemix ta waxakeb millón ta tul te testigoetik yuʼun Jehová yakik ta yalel te lek yachʼil kʼop yuʼun te Wentainel yuʼun te Dios ta 240 lumetik sok nacionetik, jteb ma swololuk te Balumilale. Te bin ya scholbeyik skʼoplale ya xchiknaj ta aʼiyel ta mukʼul lumetik sok ta chʼin lumetik te namal ayike, ta selvaetik sok ta witstikil. Te albilkʼop-abi jaʼnix jich yal te kʼalal ya yil Dios te yichʼojix ta cholel ta lek-a te skʼope yame xtal te «slajibal kʼajkʼale». ¿Bin ya skʼan ya yal-abi? Jaʼ slajibal te mantaltesel yuʼun te ajwaliletik ta Balumilal sok jaʼme ya xjajch te mantaltesel yuʼun te Wentainel yuʼun te Diose. ¿Bintik albilkʼop ya xbajt skʼotes ta pasel te Wentainel yuʼun te Diose? Kʼoponaxan bael te bin ya yal te revistae.