1, 2. 1) ¿Bintik wokolil ya staik te jyanlumetik ta kʼajkʼal ini? (Ilawil te lokʼomba ta sjajchibal te articulo). 2) ¿Bin ya sjultes ta koʼtantik te Bibliae? 3) ¿Bintik jojkʼoyel ya kakʼbeytik sujtib?

KʼAXEMIX ta 30 jaʼbil, jtul winik te jaʼ slumal Ghana te Osei sbiil lokʼ ta slumal África, bajtʼ ta Europa ^[1] (ilawil te nota ta slajibal te articulo). Ta skʼajkʼalel-abi mato ochem ta testigo yuʼun Jehová. Ya xjul ta yoʼtan te la sta bayal wokolil. Jich ya yal: «Ta oranax la kil te maʼyuk bayal ants winiketik te ya yichʼonik ta wentae. Te bitʼil yan yilel-a te kʼinale bayal la yutsʼinon-euk. Kʼalal lokʼon banti ya xkojtaj abionetik sok te la kaʼiy sik ta sbabial buelta, ochon ta okʼel». Jich bitʼil wokol la yaʼiy snopel te kʼopil ya xkʼopojik ta nasion-abi, kʼaxem ta jun jaʼbil jalaj ta stael lekil aʼtel. Soknix te bitʼil namal ay te snae, bayal ya snaʼ te sfamilia sok stukel ya yaʼiy sba.

² Joʼukotik te Osei, ¿bin-utʼil ya jkʼan ya kichʼtik ilel yuʼun te ants winiketike? Ta melel ya kaltik wokol te bitʼil ta sNail Tsoblej te hermanoetik ya yikʼotik sok skʼuxul yoʼtanik soknix yutsil yoʼtanik manchukme yan jtsʼumbaltik o te nasion kuʼuntike. Te Biblia ya sjultes ta koʼtantik te bitʼil smelelil j-abatotik yuʼun Dios ma skʼan ya xchʼay ta koʼtantik te ya kotses ta jnaʼtik te jyanlumetike (Hebreos 13:2).  Te bin la yichʼ kʼasesel jich bitʼil «ya xʼotseswanex ta anahic», ta kʼopil te la yichʼ stsʼibayel te Biblia ya skʼan ya yal yakʼel ta ilel slekil koʼtantik ta stojol te jyanlumetike (ilawil te recuadro «¿Bin ya skʼan ya yal?»). Jaʼ yuʼun, ta articulo ini ya kakʼbeytik sujtib te jojkʼoyeletik ini: ¿Bin yilel ya yil Jehová te jyanlumetike? ¿Yabal skʼan ya jeltik te bin yilel ya kiltike? ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya jkoltaytik swenta lek ya yaʼiy sbaik ta jkongregasiontik?

3, 4. Jich bitʼil ya yal te Éxodo 23:9, ¿bin-utʼil la skʼan Jehová te ya yakʼik ta ilel stalelik te israeletik ta stojol te jyanlumetike, sok bin yuʼun?

³ Kʼalal te Jehová la slokʼes ta libre te israeletik te mosoinbilike, la yakʼtiklanbey leyetik te ya yakʼ ta nopel te ya skʼan ya yakʼik ta ilel slekil yoʼtanik ta stojol te jyanlumetik te pajal lokʼik talel sok ta Egiptoe (Éxodo 12:38, 49; 22:21). Te Jehová snaʼoj-a te ay wokol ya yil skuxlejalik te jyanlumetike, jaʼ yuʼun la skanantay sok skʼuxul yoʼtan. Jich bitʼil, la yakʼ te ya xbajtʼik ta sleel te bin ijkʼitaybil jilel yuʼun te machʼa ya stsobik te awal tsʼunubile (Levítico 19:9, 10).

⁴ Te Jehová ma jaʼuknax la yalbey te israeletik te ya skʼan ya yichʼik ta mukʼ te jyanlumetike. Jaʼ la skʼan te yakuk xjul ta yoʼtanik bin-utʼil ya yaʼiy sba te machʼa jyanlume (kʼopona te sjun Éxodo 23:9). Te kʼalal mato mosoinbilik yuʼun te egipcioetike, pʼajbilikix-a yuʼunik ta skaj te yan yilelike (Génesis 43:32; 46:34; Éxodo 1:11-14). Kʼax wokol la yil skuxlejalik te israeletik kʼalal ayik ta yan nasion-ae. Jaʼ yuʼun la skʼan «Jehová te akʼa juluk ta yoʼtanik te bin kʼax yuʼunike swenta jich ya yakʼbeyik yil slekil yoʼtanik te jyanlumetik te yakik ta nainel ta slumalike (Levítico 19:33, 34).

5. ¿Bin ya stij koʼtantik ta slokʼtaybeyel stalel te Jehová sok ta yakʼbeyel yil slekil koʼtantik te jyanlumetike?

⁵ Te Jehová maba jelonem. Jaʼ yuʼun kʼalal ay ya xtalik jyanlumetik ta jkongregasiontike, ya skʼan ya xjul ta koʼtantik te spisil-ora ayik ta yoʼtan stukel te Jehovae (Deuteronomio 10:17-19; Malaquías 3:5, 6). Ya skʼan ya jpastik pensar ta swenta te wokoliletik te ayniwan yuʼunike. Jich bitʼil, maniwan ya yaʼiyik te jkʼoptike sok ayniwan ya yichʼik pasbeyel te bin ma stojiluk yuʼun te ants winiketike. Spasel pensar-abi ya stij koʼtantik ta skoltayel sok ta yakʼbeyel yil slekil koʼtantik (1 Pedro 3:8).

6, 7. ¿Bin ya yakʼ ta ilel te bitʼil te jchʼuunjeletik judioetik la snopik stsalel te bitʼil ay ya xpʼajawanike?

⁶ Te jchʼuunjeletik judioetik la snopik stsalel te bitʼil ay bayal judioetik te ya spʼajik te jyanlumetike (ilawil te recuadro «¿Bin ya skʼan ya yal?»). Ta kʼin yuʼun Pentecostés ta jaʼbil 33, te jchʼuunjeletik ta Jerusalén la yakʼik ta ilel slekil sok yutsil yoʼtanik ta stojol te jyanlumetik te ochelikto ta jchʼuunjeletik-ae (Hechos 2:5, 44-47). Jaʼ-abi ya yakʼ ta ilel te kʼoem ta yoʼtanik-a te bin ya skʼan ya yal te ya skʼan te ya x-otseswanik ta snaik o te ya yakʼik ta ilel slekil yoʼtanik ta stojol te jyanlumetike.

⁷ Ta skʼajkʼalel-abi, ay chaʼoxtul hermanoetik te griegoetik jajchik ta wulwunel ta swenta te maba stojiluk te bin ya yichʼik pasbeyel te meʼba antsetik te pajal stsʼumbalik soke (Hechos 6:1).  Swenta ya xchajpaj te kʼope, te jpuk-kʼopetik la stikunik juktul winiketik te griego sbiilike. ¿Bin yuʼun jaʼ la stsaik te machʼa griego sbiilike? Jaʼniwan yuʼun te jich lek ya yaʼiy sbaik-a te meʼba antsetik te ya xkʼopojik ta griegoe (Hechos 6:2-6).

8, 9. 1) ¿Bintik jojkʼoyel ya skoltayotik ta snaʼel teme ay ya xtsaawanotike? 2) ¿Bin ya skʼan ya jlokʼes ta koʼtantike? (1 Pedro 1:22).

⁸ Manchukme maba ya jtatik ta ilel bayal te bin ya jpastike jaʼ ta skaj te bin yilel la kichʼtik chʼitesel ta jtsʼumbaltike (Romanos 12:2). Jaʼnix jich, te jpatxujktik sok te joʼtaktik ta aʼtel o eskuela yaniwan yalik bintik maba lek skʼoplal ta stojol yantik ants winiketik te yan banti talemik, yan yilel skuxlejalik o stsʼumbalike. ¿Jichbal yakotik ta yilel-euk te ants winiketike? ¿Bin-utʼil ya kaʼiy jbatik kʼalal ay machʼa ya slaban jlumaltik o te jtsʼumbaltike?

⁹ Te jpuk-kʼop Pedro ay la yakʼ ta ilel te ya xtsaawan ta swenta te machʼatik maba judioetike. Jaʼukmeto ta patil la snop tsalel te chopol talelil-abi (Hechos 10:28, 34, 35; Gálatas 2:11-14). ¿Jaxan te joʼotike? ¿Bin ya skʼan ya jpastik teme ya kiltik te ay ya jtoy jbatik ta swenta te jtsʼumbaltik o ay ya xtsaawanotike? Ya skʼan ya jpastik tulan ta slokʼesel ta koʼtantik te chopol talelil-abi (kʼopona te 1 Pedro 1:22). ¿Bin ya skoltayotik ta spasel? Jaʼ te ya xjul ta koʼtantik te jpisiltik maba tojotik sok te maba snujpʼuk te ya jta jkoleltike, chikan bin nasion talemotik (Romanos 3:9, 10, 21-24). Maʼyuk bin yuʼun ya xjuʼ ya jtoy jbatik ta stojol te yantike (1 Corintios 4:7). Ya skʼan jich ya kaʼiy jbatik bitʼil te jpuk-kʼop Pabloe. La yalbey te jchʼuunjeletik te maba jyanlumetikix-a, jaʼ yuʼun jich la yal: «Jun ayexix soc te machʼatic yuʼun Dios» (Efesios 2:19). Jpisiltik ya skʼan ya jpastik tulan te maba ya xtsaawanotike. Jich ya xjuʼ ya kakʼtik ta ilel te yachʼil jtaleltik te bitʼil j-abatotik yuʼun Diose (Colosenses 3:10, 11).

10, 11. ¿Bin-utʼil la yakʼ ta ilel te Booz te jich ya yil te jyanlumetik bitʼil ya yil te Jehovae?

¹⁰ Te Biblia ya yalbey skʼoplal jtul winik te jun yoʼtan la yakʼ sba ta stojol Dios te Booz sbiile. La yakʼ ta ilel te jich ya yil te jyanlumetik te bitʼil ya yil te Jehovae. ¿Bin-utʼil? Ta jun kʼajkʼal, bajtʼ yil skʼinal ta yorail te ya yichʼ tsobel te awal tsʼunubile. Tey-abi la yil jtul ants te talem ta Moab te Rut sbiil te yak ta tulan aʼtel-a ta stamel te awal tsʼunubile. Manchukme te ley yuʼun Moisés ya yal te ya xjuʼ ta tamel te bin ijkʼitaybile, te Rut la skʼan permiso ta spasel (ilawil te recuadro «¿Bin ya skʼan ya yal?»). Kʼalal te Booz la snaʼ stojol chajpnax la yaʼiy-a, jaʼ yuʼun la yakʼ te akʼa stsob-euk te bin stsobojikix-a te j-aʼteletik yuʼune (kʼopona te sjun Rut 2:5-7, 15, 16).

¹¹ Tey-abi te Booz ay bin la spas te la yakʼ ta ilel te la yichʼ ta wenta te Rut sok te wokoliletik yak ta kʼaxel ta skuxlejal ta skaj te jyanlume. La yalbey te akʼa jiluk sok te jchʼiel j-abat antsetik yuʼune, jich te winiketik te ya x-aʼtejik ta kʼinal maba ya x-utsʼinot yuʼun. Jaʼnix jich la spas tulan swenta ayuk sweʼel sok jaʼ yuchʼ, jich bitʼil ya yakʼtiklanbey te j-aʼteletik yuʼune. Te Booz la yichʼ ta mukʼ te oʼbol meʼba ants te talem ta yan lum sok la yakʼbey yip yoʼtan (Rut 2:8-10, 13, 14).

12. ¿Bin ya xjuʼ xkʼot ta pasel teme ya kakʼbeytik yil slekil koʼtantik te jyanlumetike?

¹² Te Booz la yakʼbey yil slekil yoʼtan te Rut, melel te Rute la yakʼ ta ilel kʼuxul oʼtanil te ma x-ijkʼitaywan ta stojol te yalib meʼel te Noemí sbiile. Jaʼnix jich la yakʼbey yil slekil yoʼtan, melel te Rut ochemix ta abatinel ta stojol te Jehová sok la sle te kanantayel yuʼune. Kʼalal te Booz la yakʼbey yil slekil yoʼtan te Rute, ta melel yak ta slokʼtayel-a te skʼuxul yoʼtan te ma x-ijkʼitaywan yuʼun te Jehovae (Rut 2:12, 20; Proverbios 19:17). Ta ora ini jichnix ya xkʼot ta pasel.  Teme ya kakʼbeytik yil slekil koʼtantik spisil te ants winiketik chikan banti talemik, ya xjuʼ ya jkoltaytik ta snopel te bin smelelil sok ya xjuʼ ya kakʼbeytik yil te kʼux aʼiybilik yuʼun te Jehovae (1 Timoteo 2:3, 4).

13, 14. 1) ¿Bin yuʼun ya skʼan ya jpatbeytik yoʼtanik te jyanlumetik te ya xkʼotik ta sNail Tsoblej kuʼuntike? 2) ¿Bin ya skoltayotik swenta lek ya kaʼiy jbatik te kʼalal ya xkʼopojotik sok te machʼa yan-a te stsʼumbale?

¹³ Jun te bin-utʼil ya xjuʼ ya kakʼbeytik yil slekil koʼtantik te machʼa talemik ta yan lum jaʼ te kʼalal ya kakʼbeytik yil yutsil koʼtantik ta sNail Tsobleje. Ay baeltik te machʼatik kʼoelikto ta jun nasion ya xkʼexawik te jich maba ya skʼopon te yantike. Sok ayniwan pekʼel skʼoplal ya yaʼiy sbaik ta swenta te bin yilel te skuxlejalik, stsʼumbalik, te maʼyuk lek stakʼinik o te bitʼil talemik ta yan nasione. Jaʼ yuʼun ya skʼan te joʼotiknix ya xlokʼ ta koʼtantik skoltayel sok yakʼbeyel yilik te ay skʼoplal ta koʼtantik sok yakʼbeyel yilik slekil koʼtantik. Teme ay kuʼuntik te aplicación JW Language, ya xjuʼ ya jtuuntestik swenta ya jnoptik bin-utʼil ya jpatbeytik yoʼtanik ta skʼopike (kʼopona te sjun Filipenses 2:3, 4).

¹⁴ Ayniwan maba lek ya kaʼiy jbatik kʼalal ya xkʼopojotik sok te machʼa yan te stsʼumbale. ¿Bin ya xjuʼ ya skoltayotik ta yijkʼitayel te chopol talelil-abi? Ya xjuʼ ay bin ya jcholbeytik yaʼiyik ta jwentatik. Yaniwan kiltik te bayal banti pajalotik soke te ma jichuk jkuyojtik-ae. Akʼa juluk ta koʼtantik te jujun tsʼumbalil ay bintik lek ya kiltik yuʼun sok ay bintik maba ya jmulanbeytik.

15. ¿Bin ya skoltayotik swenta maba ya x-animaj koʼtantik ta stojol te machʼatik yakik ta kʼayel ta yan nasione?

¹⁵ ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya jkoltaytik te yantik swenta lek ya yaʼiy sbaik kʼalal ya xkʼotik ta kongregasione? Ya skʼan ya jojkʼoybey jbatik ta smelelil: «Te ayukon ta yan nasione, ¿bin-utʼil ya jkʼan te  ya yilonike?» (Mateo 7:12). Akʼa jnaʼtik smaliyel te machʼatik yakikto ta kʼayel ta yan nasione. Melelnix-a te maba ora ya xkʼot ta koʼtantik ta lek bin yuʼun jich ya spasik pensar o bin yuʼun jich ya yakʼik ta ilel stalelike. Jaʼukmeto mame jkʼantik te jich ya snopik o ya spasik te bitʼil te ants winiketik te pajal jtsʼumbaltik soke. Jaʼ lekxan te yakuk jpastik tulan te ya xkʼot ta koʼtantik te bin yilel stalelik sok te lek ya kiltike (kʼopona te sjun Romanos 15:7).

16, 17. 1) ¿Bin-utʼil ya xjuʼ jnaʼbeytik sba ta lek te ants winiketik te yan stsʼumbalike? 2) ¿Bintik koltayel te bayal ya xtuun ya xjuʼ ya kakʼbeytik te jyanlumetik te ayik ta jkongregasiontike?

¹⁶ ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya jnaʼbeytik sba ta lek te jyanlumetik te nopol ayik te banti nainemotike? Jun te bitʼil ya jpastik jaʼ te kʼalal ya jlokʼestik tiempo ta snopel ta swenta snasionik sok stsʼumbalike. Kʼalal ya jpastik te yichʼel ta mukʼ Dios ta sjunal na ya xjuʼ ya jletik skʼoplal ta swenta te bin yilel skuxlejalik te jyanlumetik te ayik ta jkongregasiontik o te nopol ayik banti ayotik ta nainele. Yan te bitʼil ya jnaʼbeytik sba ta leke jaʼ te kʼalal ya kikʼtik ta weʼel ta jnatike. Te Jehová la sjambey te be yuʼun te chuʼunel oʼtanil te jyanlumetike (Hechos 14:27). Jambeytik stiʼil jnatik te jyanlumetik te «pajal ay schʼuhunel coʼtantic soque» jich ya jtʼunbeytik stalel te Jehová (Gálatas 6:10; Job 31:32).

¹⁷ Kʼalal ya jkʼasestik kʼajkʼal sok jun familia te yan slumalike ya skoltayotik ta snaʼel sok ta yichʼel ta wenta te bitʼil yakik ta spasel tulan ta kʼayel sok te jtsʼumbaltike. Yaniwan kiltik te ya  skʼanik koltayel yuʼun ya snopik te jkʼoptike. O yaniwan xjuʼ ya jkoltaytik ta sleel jun lekil aʼtel o ta sleel banti ya xjuʼ xnainike. Spasel-abi ya xjuʼ xkoltayot ta bayal te kermanotaktike (Proverbios 3:27).

18. ¿Bin lekil ejemplo ya xjuʼ ya slokʼtayik te jyanlumetike?

¹⁸ Ta melel te jyanlumetik ya skʼan ya spasik tulan swenta ya xkʼayik ta yan tsʼumbalile. Ya xjuʼ ya slokʼtayik te lekil ejemplo yuʼun te Rute. Ta sbabial, la yichʼ ta mukʼ te bin yilel skuxlejalik te ants winiketik ta yan nasione. ¿Bin-utʼil la spas? Jaʼ te kʼalal la skʼan permiso ta stamel te awal tsʼunubile (Rut 2:7). Maba la skuy te jichnanix ya xjuʼ ya spas sok maba la skuy te ay ta swentaik te yantik te ya xkoltayote. Ta schebal, la yal bayal wokol yuʼun te lekil oʼtanil akʼbot yile (Rut 2:13). Teme ya slokʼtaybeyik te lekil stalel te Rut te jyanlumetike, jichniwan ya x-ichʼotik ta mukʼ yuʼun te hermanoetik sok yantik ants winiketik ta nasione.

19. ¿Bintik yuʼun ya skʼan ya jkoltaytik te jyanlumetik swenta lek ya yaʼiy sbaik sok te joʼotike?

¹⁹ Ya yakʼbotik bayal stseʼelil koʼtantik te bitʼil te Jehová ya yakʼbey yil yutsil yoʼtan spisil te ants winiketik sok te ya yakʼbey yaʼiyik te lek yachʼil kʼop te lokʼem ta Biblia. Bayal jyanlumetik maniwan juʼ yuʼunik snopel te Biblia o te ya xkʼotik ta tsoblejetik ta snasionike. Jaʼukmeto jich bitʼil ya xjuʼ xkʼotikix ta tsoblejetik ta jlumaltike, ya skʼan ya jkoltaytik swenta maba yan ya yaʼiy sbaik ta koliltik. Maniwan ayuk bayal jtakʼintik o maniwan ya xjuʼ jkoltaytik ta spisil te bin ya xtuun yuʼunike. Jaʼukmeto teme ya kakʼbeytik yil slekil koʼtantik, yakotikme ta slokʼtayel te Jehová te bitʼil kʼux ya yaʼiy ta yoʼtan te jyanlumetike. Jaʼ yuʼun jtʼuntik te ejemplo yuʼun Jehová sok jpastik tulan ta yakʼel ta ilel slekil koʼtantik kʼalal ya xkʼotik jyanlumetik (Efesios 5:1, 2).