1, 2. 1) ¿Bin ya skʼan te ya jnaʼtik stsajtayele, sok bin yuʼun? 2) ¿Bin ya kiltik ta articulo ini?

TE J-ABATOTIK yuʼun Dios ya skʼan te ya jnaʼtik stsajtayel te bin ya kiltik sok ya kaʼiytik sok te lekuk te bin ya xlokʼ jnopbeltike yuʼune (Prov. 3:21-23; 8:4, 5). ¿Bin yuʼun? Melel teme ma jichuk ya jpastike, ma wokoluk ya yaʼiy te Satanás sok te balumilal yuʼune te ya yutsʼinik o ya sjinik te jpensartike (Efes. 5:6; Col. 2:8). Jaʼukmeto, swenta lekuk bin ya xlokʼ jnopbeltik-a ya skʼan te jnaʼojtik ta tsʼakal te bin ya kiltik o te bin ya kaʼiytik stojole. Jaʼ yuʼun te Proverbios 18:13 ya yal: «Te machʼa nahil ya sjacʼ te ma ba yaʼiyej ta lec, ma snaʼ qʼuinal soc qʼuexlaltic sba».

² Ta articulo ini yame kiltik bin yuʼun ay ma xjuʼ ya jnaʼtik ta tsʼakal te bin kʼoem ta pasel te jich wokol ya kaʼiytik te lekuk bin ya xlokʼ jnopbeltike. Yame kiltik cheʼoxeb texto ta Biblia te ya stojobtesotik sok ya kiltik ejemploetik te ya skoltayotik ta stsajtayel ta lek te bin ya kiltik sok ya kaʼiybeytik stojole.

3. ¿Bin yuʼun ya skʼan ya jtʼuntik te tojobtesel ya yakʼ te Proverbios 14:15? (Ilawil te lokʼomba ta sjajchibal te articulo).

³ Ta ora ini bayuk banti ya xbootik bayal bin ya kiltik sok ya kaʼiybeytik stojol. Ta melel, te pajinaetik ta Internet, te telebision sok yantik  aʼtejibaletik te ay bin ya spukbeyik skʼoplale, jkʼaxel bayal bin ya yakʼ kiltik sok te ya kaʼiybeytik stojole. Jaʼnix jich tsobol machʼatik ya yichʼik tikunbeyel yuʼun yamigotakik bayal correo electrónico, mensaje sok bayal bin ya x-albotik tal yuʼunik. Maniwan ya skʼan ya yutsʼinotik te kamigotaktike, pero ay machʼatik yoʼtan ya yutsʼinotik, jaʼ yuʼun ya xloʼlaywanik-a te bin ya spukbeyik skʼoplal sok ya sjelbeyik skʼoplal te bin kʼoem ta pasele. ¿Bin ya skʼan ya jpastik yuʼun-abi? Jaʼ te pʼij ya kakʼ jbatik sok te ya jtsajtaytik ta lek te bin ya jkʼopontik sok te bin ya kaʼiytike. ¿Bin texto ta Biblia ya xjuʼ ya stojobtesotik? Jaʼ te Proverbios 14:15 te ya yal: «Te machʼa ma snaʼ qʼuinal spisil ya schʼuhun, yan te machʼa pʼij yoʼtan ya stsahtay te banti ya xbehene».

4. 1) ¿Bin-utʼil ya skoltayotik Filipenses 4:8, 9 ta stsajtayel te bin ya jkʼopontike? 2) ¿Bin yuʼun mero tulan skʼoplal te smeleliluk te bin ya kichʼtik ta wentae? (Ilawil-euk te recuadro « Te banti ya xjuʼ ya jtatik ta ilel ta tsʼakal te bin kʼoem ta pasele»).

⁴ Ya skʼan ya jnaʼtik teme mero smelelil te bin ya kichʼtik ta wenta yuʼun lek bin ya jtatik ta nopel spasel ta jkuxlejaltik. Jaʼ yuʼun, akʼame jtsajtaytik ta lek te bin ya jkʼopontike (kʼopona Filipenses 4:8, 9). Mame jchʼay jtiempotik ta yilel pajinaetik ta Internet te ya spukbeyik skʼoplal notisia te ma xjuʼ ta naʼel teme melele, mame jkʼopontik correo electrónico o mensaje te ay bin ya spukbeyik skʼoplal te ma naʼbiluk ta lek teme jichnix-ae. Te bin tulanxan skʼoplale, jaʼ te maba ya x-ochotik ta pajinaetik te jaʼ schajpanojik te machʼatik yijkʼitayojik schʼuunel te Jehová, melel yoʼtan ya yutsʼinbeyik schʼuunel yoʼtan te j-abatetik yuʼun Dios sok te ya sjelbeyik skʼoplal te smelelil kʼop ay ta Biblia. Spisil ini yame xjuʼ ya yikʼotik bael ta spasel te bin ma lekuke. Mame jkuytik te ma yutsʼin koʼtantik sok jpensartik te bin la kalbeytikix skʼoplale (1 Tim. 6:20, 21).

5. ¿Bin lotil kʼop la yaʼiyik stojol te israeletike, sok bin-utʼil utsʼinbot yoʼtanik yuʼun?

⁵ Kʼalal ya jchʼuuntik te bin manix smeleliluk-a, maniwan lek te bin ya xkʼot ta lokʼele. Kiltik junuk ejemplo, jnop kaʼiytik bin kʼot ta pasel kʼalal te Moisés la stikun lajchaytul jtsajtaywanejetik ta yilel te Kʼinal te albil skʼoplal ya yichʼike. Lajuntulik ma lekuk te bin jul yalike (Núm. 13:25-33). Jkʼaxel ma jichukix te bin jul yalike, jaʼ yuʼun chebaj yoʼtan te israeletike (Núm. 14:1-4). ¿Bin yuʼun chebaj yoʼtanik? Jichniwan la snopik: «Jaʼ tsobolik te machʼatik jich ya yalik, yuʼun-niwan jich-a». Jaʼ yuʼun ma la skʼan la yichʼikix ta wenta te lekil kʼop la yal te Josué sok te Caleb te jaʼ winiketik te smelelil ya xkʼopojike (Núm. 14:6-10). Jkʼaxel ma lek te bin la spasike, melel jaʼ la schʼuunik te lotile, ma la spasik tulan ta yilel teme smelelil spisil te bin jul yalik te lajuntul jtsajtaywanejetike.

6. ¿Bin yuʼun ma skʼan te chajp ya kaʼiytik kʼalal ay machʼa ay bin jkʼaxel ma lek ya spukbey skʼoplal ta stojol te lum yuʼun te Diose?

⁶ Ya skʼan ya jtsajtay jbatik ta lek kʼalal ay bin ma lekuk skʼoplal ya kaʼiytik ta stojol te lum yuʼun te Jehová. Mame xchʼay ta koʼtantik te jaʼ baem yoʼtan te Satanás ta slebeyel smul te j-abatetik yuʼun Dios te jun yoʼtanik ta stojole (Apoc. 12:10). Jaʼ yuʼun te Jesús jamal la yalbotik te bayal ta chajp lotil ya yalik ta jtojoltik te jkontrataktike (Mat. 5:11). Teme ay ta wenta kuʼuntik te bin la yal te Jesuse, maba chajp ya kaʼiytik kʼalal ay machʼa ay bin jkʼaxel ma lek ya spukbey skʼoplal ta stojol te lum yuʼun te Diose.

7. ¿Bin ya skʼan ya jojkʼoybey jbatik kʼalal ay bin ya jkʼan ya jpukbeytik skʼoplal, ya jkʼan ya jtikuntik bael jun mensaje o correo electrónico?

⁷ ¿Yabal jmulantik te ay bin ya jpukbeytik skʼoplal, stikunel correo electrónico sok mensaje ta stojol te kamigotaktik sok te machʼatik ya jnaʼbeytik sbae? Kʼalal ay bin ya kaʼiybeytik stojol te ya yikʼbotik koʼtantik o ya kaʼiytik jun experiencia te mero tʼujbile, ¿joʼotikbal ya jkʼantik te nail ya kakʼbeytik snaʼ te yantike jich bitʼil te machʼa jaʼ yaʼtel yakʼel notisia ta telebision? Te kʼalal mato jtikunejtik bael jun mensaje o correo electrónico, yame skʼan jich ya jojkʼoybey jbatik: «¿Jnaʼojbal ta lek teme smelelil te bin ya jtsʼibay baele? ¿Jnaʼojbal ta lek spisil te bin smakoj te bin la kaʼiy stojole?». Teme manix jichuk-a te bin ya kaltik baele, yaniwan jpukbeytik skʼoplal ta stojol te hermanoetik te bin ma smeleliluke.  Jaʼ lek te ya jtupʼtik te mensaje o correo electrónico, mame jaʼuk te ya jtikuntik baele.

8. 1) ¿Bin spasojik te jkontrataktik ta cheʼoxeb lugaretik? 2) ¿Binwan-utʼil ya jkoltaytik te jkontrataktik te maniwan ya jnaʼtik te jich yakotik ta spasele?

⁸ Ayme yan wokolil ya xjuʼ ya jtatik kʼalal ya jchaʼtikuntik bael jun correo electrónico o mensaje te la kichʼtik tikunbeyele. Ay lugaretik banti ma mero libre ay ta pasel te kaʼteltik te j-abatotik yuʼun Dios o jkʼaxel makbil. Ta lugaretik-abi, te jkontrainwanejetik yaniwan spukbeyik skʼoplal lotil ta stojol chaʼoxtul hermanoetik yuʼun jich maba junuk yoʼtan ya yaʼiy sbaik spisil te hermanoetik. Ayix jaʼbil te jich kʼot ta pasel ta Unión Soviética. Te polisia te muken ya x-aʼtej te naʼbil sba bitʼil KGB la spukbey skʼoplal te bayal hermanoetik te yichʼoj tulan yaʼtelik ta organisasion te ay bin ma lekuk la spasik, te lalaj sloʼlayik te j-abatetik yuʼun te Jehová. * Bayal machʼatik la schʼuunik, mel-oʼtantik sba te lokʼik ta organisasion yuʼun Jehová. Ta patil bael tsobol machʼatik sujtik tal, pero ay machʼatik ma sujtikix, melel jkʼaxel jin te schʼuunel yoʼtanike (1 Tim. 1:19). ¿Bin ya xjuʼ ya jpastik yuʼun ma jichuk ya xkʼot ta jtojoltik? Mame ayuk bin-ora ya jtikunbeytik bael yantik te bin kichʼojtik tikunbeyel teme ma lek skʼoplale o manix jichuk-a. Mame jichukotik bitʼil te machʼatik ma snop ta lek te bin ya schʼuunik sok mame spisiluk ya jchʼuuntik te bin ya kaʼiytik stojole. Nail akʼa jnaʼtik ta lek te bin smakoj skʼoplale.

9. ¿Binxan ya yakʼ te wokol ya jnaʼtik te bin smelelil kʼoem ta pasele?

⁹ Ay yan bin yuʼun wokol ya kaʼiytik te lekuk bin ya xlokʼ jnopbeltik, jaʼ te ay notisiaetik te ma mero smeleliluk o ay bin ya smukik te ma xyalik ta jamal. Mame xchʼay ta koʼtantik te ya xjuʼ jkʼaxel ya kichʼtik loʼlayel teme olilnax ya kichʼtik albeyel te bin kʼoem ta pasele. ¿Bin ya xjuʼ ya jpastik yuʼun ma jichuk ya xkʼot ta pasel ta jtojoltike? (Efes. 4:14).

10. 1) ¿Bin yuʼun kʼan sjachik guerra ta jaʼiknix te israeletike? 2) ¿Bin-utʼil-a te ma jajch te guerrae?

¹⁰ Ay bin ya yakʼ jnoptik te bin kʼot ta pasel ta skʼajkʼalel te Josué ta stojol te israeletik te nainemik ta oeste yuʼun te mukʼul jaʼ Jordán (Jos. 22:9-34). La yaʼiyik te ay bin la spasik te machʼatik nainemik ta este ta sjejchelul te mukʼul jaʼe, te lalaj spasik mukʼul skajtijib chikʼbil  majtʼanil ta nopol stiʼil te mukʼul jaʼe. Smelelil te bin la yaʼiyike, pero ma tsʼakaluk la yaʼiyik stojol. Ta swenta te bin la yaʼiyik stojol te israeletik te ayik ta oeste la skuyik te yuʼun ya skontrainik Jehová te jich la spasik te yermanotakik, jaʼ yuʼun la schajpan sbaik yuʼun ya xbajtʼ yakʼbeyik guerra (kʼopona Josué 22:9-12). Pero te kʼalal mato xbajtʼik-a, la stikunik winiketik te lek skʼoplalik yuʼun ya xbajtʼ yilik ta lek te bin kʼoem ta pasele. Tey la yaʼiyik stojol te ma yuʼun ya yakʼik milbil majtʼanil ta stojol lotil diosetik te la spasik te skajtijib chikʼbil majtʼanile. ¿Bin yuʼun la spasik-abi? Yuʼun jich te patil alnichʼaniletik yuʼunik ya snaʼik te jaʼnix jich jaʼik j-abatetik yuʼun Jehová te jun yoʼtanik ta stojole. Ya jnaʼtik te la yalik wokol te israeletik yuʼun te ay machʼatik la stikunik ta yilel spisil te bin smakoj te bin kʼoem ta pasele, melel te manchuk jich la spasike la smilik te yermanotakike.

11. 1) ¿Bin yuʼun te ay bin ma stojiluk la yichʼ pasbeyel te Mefi-boset? 2) ¿Bin la skʼan te lajuk spas te Davide?

¹¹ Jaʼnix jich ta ora ini jpisiltik ya xjuʼ ay bin ma stojiluk ya kichʼtik pasbeyel ta skaj te ay bin ya yalik ta jtojoltik te ma mero smeleliluk o te ay bin maba tsʼakal ya yakʼik ta naʼel ta jtojoltike. Jich kʼot ta pasel ta stojol te Mefi-boset. Te ajwalil David la yakʼ ta ilel yutsil yoʼtan ta stojol sok la yakʼbey ta skʼab te skʼinal te smamuch Saúl (2 Sam. 9:6, 7). Ta patil bael, te David ay bin ma lekuk la yaʼiy stojol te la spas te Mefi-boset. Pero ma la sjojkʼoy teme jichnix-ae, jaʼ yuʼun la spojbey spisil te bintik ay yuʼune (2 Sam. 16:1-4). Kʼalal te David la sjuk ta kʼop, la sta ta ilel te ma meleluk te bin la yichʼ alel ta stojol te Mefi-boset, jich la snaʼ te ma lekuk te la spojbey te skʼinale, jich yuʼun la sutbey oliluk (2 Sam. 19:24-29). Te David maba la yutsʼin te Mefi-boset te lajuk slokʼes tiempo ta snaʼel spisil te bin smakoj te bin la yaʼiy stojole, ma lekuk te oranax ay bin la spase.

12, 13. 1) ¿Bin la spas te Jesús te kʼalal lebot smul te manix spasoj-ae? 2) ¿Bin ya xjuʼ ya jpastik teme ay machʼa ya sle jmultik te manix jpasojtik-ae?

¹² Jaxan teme ay machʼa ya sle jmultik te ma jpasojtik, ¿bin ya xjuʼ ya jpastik? Jich kʼot ta pasel ta stojol te Jesús sok te Juan J-akʼ-ichʼ-jaʼ (kʼopona Mateo 11:18, 19). ¿Bin la spas yuʼun te Jesús? Ma jaʼuk bajtʼ ta yoʼtan yalbeyel te yantik te ma jichuk te bin la yichʼ alel ta stojole, te bin la spase jaʼ te la stijbey yoʼtan te ants winiketik te yakuk yilik te bin smelelile, te bin ya spas sok te bin ya yakʼ ta nopele. Te Jesús jaʼnix jich la yal: «Te pʼijil-oʼtanil ya xchicnaj ta scuenta te yal-snichʼnabe [o, te yaʼtelule, TNM]».

¹³ Ayme bin mukʼ skʼoplal ya yakʼ jnoptik te bin la spas te Jesuse. Ayniwan bin-ora ay machʼatik ya sle jfaltatik ta stojol yantik o ay bin ma lekuk ya yal ta jtojoltik te ya xjin jkʼoplaltik yuʼun ta stojol te yantike. ¿Aybal bin ya xjuʼ ya jpastik? Teme ay machʼa ya spuk ta alel lotil ta jtojoltik, jaʼme lekxan te ya jpastik tulan ta yakʼel ta ilel lek jtaleltik yuʼun jich maʼyuk machʼa ya schʼuunbey te skʼope. Te ejemplo yuʼun te Jesús ay bin ya yakʼ ta ilel, teme ya jpastik tulan te tojuk ya kakʼ jbatik ta kʼinale, yame xchiknaj ta ilel te ma tsʼakaluk te bin la yichʼ alel ta jtojoltik o te lotilnaxe.

14, 15. ¿Bin yuʼun ma skʼan te ya kichʼ jbatik ta mukʼ te ya kaltik te mero ya jnaʼtikixe?

¹⁴ La kiltikix te wokol ta naʼel teme smelelil te bin ya kaʼiytik stojole. Yan te bin wokol ya yakʼ te lek te bin ya xlokʼ jnopbeltike, jaʼ te jmulawilotike. Jnop kaʼiytik te ay bayalix jaʼbil te yakotik ta abatinel ta stojol Jehová sok ayix jpʼijiltik sok ya jnaʼtikix stsajtayel ta lek te bin ya kaʼiytik stojole. Jaʼ yuʼun mero lekniwan jkʼoplaltik ta stojol te yantike. Pero, ¿yabal xjuʼ ya yakʼotik ta chʼayel-abi?

¹⁵ Yak, jichme ya xkʼot ta pasel teme ya xjajch kichʼ jbatik ta mukʼ te ya kaltik te mero ya jnaʼtikixe. Ta swenta te bin yaʼiyel ya kaʼiy jbatik sok te bin ya jnoptik ta jtukeltiknix ya xjuʼ te ma lekukix te bin ya xlokʼ jnopbeltike. Yaniwan jkuytik te ya xjuʼ ya jnaʼtik ta lek te bin kʼoem ta pasel te ma puersauk ya kaʼiytik spisil te bin smakoj skʼoplale. Pero yame xjuʼ ay bin chopol ya xkʼot ta lokʼel yuʼun. Te Biblia jich ya yalbotik  ta jamal: «Ma me xawichʼ aba ta cuenta yuʼun te bin anopoj» (Prov. 3:5, 6; 28:26).

16. Ta ejemplo la yichʼ akʼele, ¿bin kʼot ta pasel ta jun restaurante sok bin la snop ta oranax te Tomás?

¹⁶ ¿Bin-utʼil ya xjuʼ te jich ya xkʼot ta pasele? Kiltik jun ejemplo, nopa awaʼiy te jich kʼot ta pasele. Jtul anciano te Tomás sbiil te mero pʼijubenix ay ta jun restaurante, ta repentenax ya yil te Juan te jaʼnix jich anciano, chamnax yoʼtan yuʼun te la yil te sjokinej ta weʼel jtul ants te ma jaʼuk yiname. Ya yil te leknax yak ta kʼaxel yuʼunik, yakik ta tseʼej sok te ya spet sbaike. Te Tomás ya skuy te yak ta sloʼlayel te yinam te Juane, jaʼ yuʼun jich och snop: «¿Yabal schʼoj sba jilel sok te yiname? Jaxan te alaletik yuʼunike, ¿bin-utʼil ya xjilik?». Te Tomás mero ya smel yoʼtan, melel ay jich yilojix te kʼaxem ta stojol yantik. Te joʼukotik te la kiltike, jichniwan la kaʼiy jbatik bitʼil la yaʼiy sba te Tomase.

17. 1) ¿Bin la snaʼ ta patil bael te Tomás? 2) ¿Bin ya yakʼ jnoptik te ejemplo la yichʼ akʼele?

¹⁷ Jnop kaʼiytik jtsʼinuk ini. ¿Yaʼiyojbal ta lek te Tomás spisil te bin smakoj skʼoplal te bin la spas te Juan te jich la snop te yak ta sloʼlayel te yiname? Ta ajkʼabalnix-abi la skʼopon bael ta telefono te Juan. Albot yuʼun te jaʼ swix te ants la sjokin ta weʼel ta restaurante sok te ayix tal bayal jaʼbil te ma yiloje. Te swixe jtsʼin-nax kʼax ta paxial ta lugar banti yak ta nainel te Juane, jaʼ yuʼun la schapik te ay banti ya yil sbaik yuʼun ya xweʼik, pero ma juʼ yuʼun sbael stukel te yiname. Te Tomás xkuxet kʼinal la yaʼiy yuʼun. Lek te maʼyuk machʼa yalojbey-a te bin la yile. ¿Bin ya yakʼ jnoptik te ejemplo ini? Jaʼ te manchukme ayix bayal jaʼbil kocheltik ta j-abat yuʼun Dios, mero tulan skʼoplal te ya jnaʼtik ta tsʼakal te bin kʼot ta pasel ta smelelil te jaʼto-abi ay bin ya xlokʼ jnopbeltik-a.

18. ¿Bin ya xjuʼ ya yakʼ te ya jchʼuuntik te bin ma lek ya yichʼ alel ta stojol te hermanoetike?

¹⁸ Teme ay maba lek ya kil jbatik sok jtul hermano, wokolxan ya kaʼiytik yilel teme smelelil o maʼuk te bin ya yichʼ alel ta stojole. Teme jaʼ ya xbajtʼxan ta koʼtantik te maba lek ya kil jbatik soke, jaʼniwan ya yakʼ te ya jchʼuuntik te aynix bin maba lek spasoje. Jich yuʼun oraniwan ya jchʼuuntik te bintik ma lekuk skʼoplal ya kaʼiytik ta stojole. Jaʼ ini ya yakʼ jnoptik teme ya jkʼejtik ilinba ta stojol te hermanoetike ya xjuʼ te ay bin ma lek skʼoplal ya jtatik ta nopel ta stojolike (1 Tim. 6:4, 5). Swenta ma jichuk ya xkʼot ta pasel, mame xkakʼtik te ya x-ayin sbikʼtal koʼtantik sok te xutʼet koʼtantik ta stojolik. Juluk ta koʼtantik te sujbilotik o ay ta jwentatik te kʼuxuk ta koʼtantik te hermanoetik sok te ya jpasbeytik perdon sok spisil koʼtantik (kʼopona Colosenses 3:12-14).

19, 20. 1) ¿Bin textoetik ta Biblia ya skoltayotik ta stsajtayel ta lek te bin ya kaʼiybeytik stojole? 2) ¿Bin ya kiltik ta yan articulo?

¹⁹ Ta articulo ini, la kiltik oxchajp te bin yuʼun wokol ta naʼel ta tsʼakal te bin kʼoem ta pasel sok ta stsajtayel ta lek. ¿Bin yuʼun? Melel bayal te bin ya yichʼ alel maba tsʼakal, manix smeleliluk-a sok ta skaj te jmulawilotik maba lek te bin ya x-och jnoptike. ¿Bin ya xjuʼ ya skoltayotik yuʼun-abi? La kiltik te ya skʼan ya kichʼtik ta wenta textoetik ta Biblia te ya stojobtesotike. Jun texto ya yal te ma jnaʼtik kʼinal sok kʼexlaltik jbatik teme ora bin ya jtatik ta nopel teme mato kaʼiyojtik ta lek skʼoplale (Prov. 18:13). Ay yan te ya yal te manchuk oranax bin ya jchʼuuntik teme ma jtsajtayoj kiltik ta lek teme jichnix-ae (Prov. 14:15). Yan texto ya yal te mame jaʼuk ya kichʼtik ta wenta te snopjibal kuʼuntik chikan jayeb jaʼbil kocheltik ta j-abat yuʼun Jehová (Prov. 3:5, 6). Te kʼalal ya jtʼuntik te bintik smelelil ya xtojobteswanik te ayik ta Biblia ma jtatik wokol, melel ya skoltayotik ta stsajtayel te bin ya jchʼuuntike, te ma biluknax sok machʼauknax ya jchʼuunbeytik skʼop yuʼun jich lek bin ya xlokʼ jnopbeltik-a sok lek bin ya jtatik ta nopel spasel-a.

²⁰ Pero ayme yan bin ma lekuk ta pasel te ya skʼan ya jnopbeytik skʼoplale. ¿Bin-a? Jaʼ te ay bin ma lek ya jnoptik ta stojol yantik ta skajnax te bin yilelike. Ta yan articulo ya kiltik oxchajp bin yuʼun ay jich ya xjuʼ ya jpastik sok bin ya xjuʼ ta pasel yuʼun manchuk jich ya jpastik.