1, 2. ¿Bin ya xtal ta spensar chaʼoxtul ants winiketik kʼalal ya yaʼiyik te kʼopil nichimal kʼinal?

KʼAX tʼujbil te bin kʼot ta pasele. Te kʼalal laj yoʼtanik ta jun mukʼul tsoblej ta lum Seúl ta Corea, bayal ermanoetik tey-a la sjoytayik te ermanoetik te talemik ta yanyantik nasionetik te kʼalal yakik ta lokʼel ta estadio. Te kʼalal yakikix ta sujtel bael-ae la spatbey sba yoʼtanik sok talel kʼaxel jich la yalbey sbaik: «Kil jbatik ta Nichimal Kʼinal». ¿Bin yuʼun te jich la yalike?

² Ta swolol Balumilal kʼalal te ants winiketik ya yaʼiyik te kʼopil nichimal kʼinal yanyantik bin ya xtal ta spensarik. Ay chaʼoxtul te ya yalik te lotilnaxe. Ay yantik te ya yalik te jaʼ jun tʼujbil lugar te leknax ta ayinel tey-a sok te bayal yutsile, jich bitʼil pamal kʼinal te nojel ta tʼujbil nichimetik. Jaxan te jaʼate, ¿bin akuyoj-a te nichimal kʼinale? ¿Yabal achʼuun te ya xkʼot ta pasele?

3. ¿Banti ya yichʼ albeyel skʼoplal ta sbabial buelta te Nichimal Kʼinal ta Biblia?

³ Te sbabial buelta ya yichʼ albeyel skʼoplal te Nichimal Kʼinal ta Biblia jaʼ ta libro yuʼun Génesis. Ta Génesis 2:8 ya yal: «Te Jehová Dios la yacʼ tsʼumbil qʼuinal ta Edén [o, nichimal kʼinal te bayal yutsilal bitʼil ya yal te bersion katolika Scío de San Miguel] te ay ta stojol banti ya xlocʼ tal cʼahcʼal. Tey la yacʼ a te winic te la spase». Ta batsʼil kʼopil hebreo, te bersikulo ini «tsʼumbil kʼinal yuʼun Edén» ya yal. Te kʼopil  Edén te xchie ya skʼan ya yal «Utsilal» o «Smulanel». Mero snujpʼ te jich sbiil te lugar-abi, melel ay bayal weʼelil tey-a, tʼujbil nichimaltik lugar sok ma xyutsʼin sbaik te ants winiketik sok te chambalametike, lamalnax kʼinal tey-a (Gén. 1:29-31).

4. ¿Bin yuʼun ya xjuʼ ya kaltik te jaʼ nichimal kʼinal te tsʼumbil kʼinal Edén?

⁴ Te kʼopil nichimal kʼinal ta hebreo, parádeisos la yichʼ kʼasesel ta griego. Te enciclopedia yuʼun MʼClintock sok Strong ya yal te kʼalal ta namey kʼinal jtul griego ya yaʼiy te kʼopil nichimal kʼinal, ya xtal ta yoʼtan jun mukʼul parke te kʼax tʼujbil te banti maʼyuk bin chopol tey-a, ay mukʼul teʼetik te bayal ta chajp sit ya yakʼik, ay bayal ukʼum te mero sak yaʼlel te ay akiltik ta jujunjejch te nojel ta antilope-chijetik sok tuminchijetik te yakik ta weʼel (paja sok Génesis 2:15, 16). Jaʼ ini ya skoltayotik ta snaʼel bin yuʼun ya xjuʼ ya kalbeytik nichimal kʼinal te tsʼunbil kʼinal Edén.

5, 6. 1) ¿Bin yuʼun chʼay te Nichimal Kʼinal? 2) ¿Bin-a te ayniwan machʼa ya sjojkʼoybey sba?

⁵ Te Dios la yakʼ te Adán sok te Eva ta jun tsʼumbil kʼinal te jich yilel te bitʼil te la yichʼix alele, pero la sten lokʼel ta skaj te la skʼaxuntaybeyik smantal. Jich te Adán sok te Eva soknix te yal snichʼnabik chʼay yuʼunik te Nichimal Kʼinale (Gén. 3:23, 24). Te tʼujbil lugar-abi maʼyuk yajwal jil jaʼto te kʼalal tupʼ ta kʼinal, jaʼtoniwan kʼalal tal te Pulemale.

⁶ Ayniwan machʼa ya sjojkʼoybey sba teme ya xchaʼayin te Nichimal Kʼinal ta Balumilal. ¿Bin ya yakʼ jnaʼtik te bintik albil skʼoplal ta nameye? ¿Aybal bin ya yakʼ jnaʼtik ta jamal te ya xbajtʼ kuxinukotik ta Nichimal Kʼinal sok te jfamiliatike? ¿Yabal anaʼ scholel bin yuʼun jchʼuunejtik sok spisil koʼtantik te ya xkʼot ta pasel te Nichimal Kʼinale?

7, 8. 1) ¿Bin albot ta jamal yuʼun Jehová te Abrahame? 2) ¿Binwan tal ta yoʼtan te Abraham kʼalal jich albot yuʼun te Diose?

⁷ Te banti snujpʼ te ya jlebeytik sujtib te jojkʼoyeletike jaʼ ta Biblia, melel jaʼ te libro te lokʼem ta yoʼtan te Jpaswanej yuʼun te sbabial Nichimal Kʼinale. Jnop kaʼiytik te bin la yalbey Abraham te Jehová: «Ya cacʼ te ya xpʼohl atsʼumbal hich yipal te bin utʼil [...] te hiʼ te ay ta stiʼil mar». Soknix jich la yalbey ta jamal: «Ta scuenta atsʼumbal ya xʼaʼbot bendición spisil nacionetic ta swohlol bahlumilal, yuʼun te la achʼuhumbon te jcʼope» (Gén. 22:17, 18). Ta patil bael te Dios jichnix la yalbey ta jamal te Isaac sok te Jacob (kʼopona Génesis 26:4; 28:14).

⁸ Te Biblia jkʼaxel ma xyakʼ ta ilel te la skuy te Abraham te jaʼ ta chʼulchan te nichimal kʼinal te banti ya x-akʼotik te ants winiketik te lek ilbilik yuʼun Dios. Jich yuʼun kʼalal albot yuʼun Dios te «spisil nacionetic ta swohlol bahlumilal» ya staik bendision, snujpʼ ta nopel te tal ta yoʼtan te liʼ ya xkʼot ta pasel ta Balumilal. ¿Bintikxan ya yakʼ ta naʼel ta Biblia te liʼ ta Balumilal ya xkʼot ta pasel jun nichimal kʼinal?

9, 10. ¿Bintikxan albil skʼoplal ta Biblia ya yakʼ kiltik te ya xbajtʼ ayinuk nichimal kʼinal?

⁹ Te David te talem ta stsʼumbal Abraham la yal te ya xkʼot skʼajkʼalel te maʼyukix chopol ants winiketik-a (Sal. 37:1, 2, 10). Jich la yal: «Te machʼatic manso yoʼtanic ya me yichʼic hilel te qʼuinal soc ya me smulanic bayel lamal qʼuinal». Jaʼnix jich la yal ta swenta chʼul espiritu: «Te machʼatic toj yoʼtanic ya me yichʼic hilel te qʼuinale, sbahtel qʼuinal ya xnahinic tey a» (Sal. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2). ¿Bin yaʼiyel kʼot ta yoʼtanik te albilkʼopetik-abi te machʼatik yoʼtan ya spasik te skʼanojel yoʼtan te Diose? Akʼbot schʼuunik yuʼun te ya sta skʼajkʼalel te ya xbajtʼ ayinuk jun nichimal kʼinal jich bitʼil te tsʼumbil kʼinal Edén, melel jaʼnax ya xnainik ta Balumilal te machʼatik toj yoʼtanike.

¹⁰ Ta patil bael, jteb ma spisil te israeletik te yalojik ta jamal te yichʼojik ta mukʼ te Jehová la yijkʼitayik. Jaʼ yuʼun te Jehová la yakʼ ta kʼabal ta stojol te lum Babilonia, la yakʼ ta lajinel te lum sok te ya x-ikʼot bael yuʼunik (2 Crón. 36:15-21; Jer. 4:22-27). Pero te j-alwanejetik la yalik  te ya sujtik tal ta slumalik 70 jaʼbil ta patil. Te albilkʼopetik kʼotik ta pasel, pero ayto ya skʼan ya xkʼot ta pasel ta jtojoltik. Jnopbeytik skʼoplal cheʼoxeb albilkʼopetik sok kiltik bin-utʼil ya yalbeyik skʼoplal te Nichimal Kʼinal liʼ ta Balumilale.

11. 1) ¿Bin-utʼil kʼot ta pasel Isaías 11:6-9? 2) ¿Bin jojkʼoyel yato skʼan te ya kakʼbeytik sujtibe?

¹¹ (Kʼopona Isaías 11:6-9). Te Dios la yal ta swenta te Isaías te ya x-ayin lamalkʼinal ta lum te banti ya sujtik tal te israeletik sok te ma sxiʼik te ya yichʼik utsʼinel yuʼun chambalametik sok chopol ants winiketik. Te alaletik sok te meʼel mamaletik ma staik wokol. ¿Mabal jichuk te ya sjultes ta koʼtantik bin yilel te kuxlejalil ta tsʼumbil kʼinal Edén? (Is. 51:3). Ta melel kʼot ta pasel ta namey kʼinal te albilkʼop-abi. Pero te albilkʼop jaʼnix jich ya yal te «hich te bin utʼil nojel ta haʼ te mar, hich ya xnaʼbot sba te Jehová» ta swolol Balumilal, ma jaʼuknax ta nasion yuʼun Israel. ¿Bin-ora ya xkʼot ta pasel-abi?

12. 1) ¿Bin bendisionetik la staik te machʼatik lokʼik tal ta Babilonia? 2) ¿Bin ya yakʼ jnaʼtik te yato xkʼotxan ta pasel te Isaías 35:5-10 ta pajel chaʼbej?

¹² (Kʼopona Isaías 35:5-10). Te Isaías la yal ta jamal te spisil te machʼatik ya xlokʼik tal ta Babilonia maba ya sxiʼik utsʼinel yuʼun ants winiketik sok chambalametik. Mero ya yakʼ sit te bin ya stsʼunike, melel ya xbajtʼ ayinuk bayal jaʼ tey-a, jich bitʼil ta tsʼumbil kʼinal Edén (Gén. 2:10-14; Jer. 31:12). Pero, ¿jaʼnaxbal jich ya xkʼot ta pasel te albilkʼope? Jnop kaʼiytik ini, te albilkʼop jaʼnix jich ya yal te ya xlekubik te jtsʼoʼsitetik, te koxoetik sok te jkojkʼchikinetik. Pero ma jichuk kʼot ta pasel ta stojol te israeletik. Jich yuʼun chikan ta ilel te spisil-abi yato xkʼot ta pasel ta pajel chaʼbej.

13, 14. ¿Bin-utʼil la yilik te kʼot ta pasel te Isaías 65:21-23 te israeletik te lokʼik tal ta Babilonia, jaʼukmeto bin parte yuʼun te albilkʼop ini yato skʼan ya xkʼot ta pasel? (Ilawil te lokʼomba te ay ta sjajchibal te artikulo).

¹³ (Kʼopona Isaías 65:21-23). Kʼalal sujtik tal te judioetik, maba la staik lekil naetik, lekil kʼinal ni tsʼusubiltik. Jaʼukmeto spisil-abi ya xbajtʼ jelonuk ta swenta te bendision ya x-akʼbotik yuʼun te Dios. Ta melel, bayal yutsil la yaʼiyik te jaʼiknix la spas snaik, tsʼunbajik sok te la sweʼbeyik sit.

¹⁴ Ya kiltik te ya yal te albilkʼop ini te najtʼ jkuxlejaltik ya xkʼootik bitʼil skuxlejal jtejkʼ teʼ. Ay chaʼoxtejkʼ teʼetik te bayal ta mil jaʼbil ya xkuxinik. Te ants winiketik ya skʼan te jkʼaxel ma stsakotik ta chamel yuʼun ya xjuʼ xkuxinik bayal tiempo. Te najtʼ kuxlejalil la yalbey skʼoplal te Isaías jich yilel te wayichilnaxe. Jaʼukmeto ma jichuk. Te albilkʼop ini yananix xkʼot ta pasel-a.

15. ¿Bintik ya xkʼot ta pasel ya yal te libro yuʼun Isaías?

¹⁵ Jnoptik bin-utʼil spisil te bin la kiltikix ya yakʼ ta ilel te ya xbajtʼ ayinuk nichimal kʼinal ta pajel chaʼbej. Te Dios ya xbajtʼ yakʼbey bendision te ants winiketik ta swolol Balumilal. Maʼyuk machʼa ya yichʼ utsʼinel yuʼun chambalametik o yuʼun chopol ants winiketik. Ya xlekubik te jtsʼoʼsitetik, te koxoetik sok te jkojkʼchikinetik. Te ants winiketik jaʼiknix ya spas snaik sok jaʼnix ya stsʼun sweʼik te bintik bujtsʼan sok leke. Te ants winiketik kʼaxtoxan ya xkuxinik bitʼil te teʼetik. Ta melel te Biblia ya yakʼ ta ilel ta jamal te jaʼ te bin kechel yak ta talel ta jtojoltike. Pero, ¿jaxan teme ay machʼa ya yalbotik te joʼotiknax jich ya kichʼbeytik swentail te manix jich ya yakʼ ta naʼel te albilkʼopetik-abi?, ¿bin ya kalbeytik? ¿Bin yuʼun ya xjuʼ ya schʼuun koʼtantik te ya x-ayin jun nichimal kʼinal ta Balumilal? Te Jesús te jaʼ te winik te bayalxan skʼoplal kʼaxem ta Balumilal, ya yakʼ jnaʼtik bin yuʼun ya xjuʼ ya schʼuun koʼtantik.

16, 17. ¿Bin-ora la yalbey skʼoplal Jesús te Nichimal Kʼinale?

¹⁶ Manchukme maʼyuk smul te Jesús la yichʼ jijpanel ta teʼ. La yichʼ akʼel jtul chopol judio-winik ta swaʼel kʼab, yan ta skʼexen kʼab. Te jtule te  schʼuunej te jaʼ ajwalil te Jesuse, jich la skʼanbey: «Naʼawon te cʼalal ya xtalat ta banti ay te cuentahinel awuʼune» (Luc. 23:39-42). Te sujtib la yakʼ te Jesús ya jtatik ta Lucas 23:43. Yanyantik bin ya yichʼ alel ta swenta te bin-utʼil ya skʼan kʼasesel te bersikulo ini. Ta Biblia Scʼop Dios Tzeltal jich la yichʼ kʼasesel: «Jamal ya calbat, yoʼtic ya me ajoquinon ta utsilal». Pero, ¿bin la skʼan la yakʼ ta naʼel te Jesús kʼalal la stuuntes te kʼopil «yoʼtik»?

¹⁷ Ta jkʼajkʼaleltik bayal ta chajp kʼopiletik ya stuuntesik koma, dos punto o yan signo, o yanyantik bitʼil ya stsʼibayik yuʼun ya xchiknaj ta lek-a te bin ya skʼan ya yal te bin tsʼibaybile. Pero te mero namey junetik ta griego kʼop maba ta spisil lugar yichʼoj koma, dos punto o yan signo te bin tsʼibaybile. Jaʼ yuʼun bayal machʼatik ma mero ya xkʼot ta yoʼtanik bin la skʼan la yal te Jesús, ¿jaʼbal te «jamal ya kalbat, yoʼtik yame ajokinon ta utsilal», «ya kalbat ta jamal, yame jokinat ta utsilal yoʼtik»?, o ¿jaʼbal jich la skʼan la yal: «Yoʼtik jamal ya kalbat, yame ajokinon ta Nichimal Kʼinal»? Te machʼatik ya skʼasesik te Biblia ta yantik kʼopiletik yanyantik bitʼil ya stsʼibayik o ya stuuntesik te koma o dos punto, jaʼ chikan te bitʼil ya xkʼot ta yoʼtanik te bin la skʼan la yakʼ ta naʼel te Jesuse. Jaʼ yuʼun yanyantik bitʼil tsʼibaybil ya jtatik ta Bibliaetik.

18, 19. ¿Bin ya skoltayotik yuʼun ya xkʼot ta koʼtantik bin la skʼan la yakʼ ta naʼel te Jesuse?

¹⁸ Jaʼukmeto juluk ta koʼtantik te ay cheb bin la yalbey Jesús te jnopojeletik yuʼune. La yalbey: «Te Nichʼanil ay ta scuenta winic oxeb cʼahcʼal soc oxeb ahcʼabal ya xʼayin ta yeʼtal lum» sok: «Te Nichʼanil ay ta scuenta winic ya me xʼacʼot ta scʼab winiquetic soc ya me smilic, pero ta yoxebal cʼahcʼal ya me xchaʼcuxaj xan tal» (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mar. 10:34). Te jpuk-kʼop Pedro la yakʼ ta naʼel te yuʼun-nix jich kʼot ta pasel-a (Hech. 10:39, 40). Jich yuʼun te Jesús maba bajtʼ ta jun nichimal kʼinal o utsilal kʼalal laj sok te chopol winik. Ta melel, ayin oxeb kʼajkʼal «ta muquenal» jaʼto kʼalal chaʼkuxajtesot yuʼun te Jehová (Hech. 2:31, 32). *

¹⁹ Jich bitʼil la kiltikix, kʼalal te Jesús la yalbey ta jamal te chopol winik te ya sjokin ta Nichimal Kʼinal, jich la yalbey ta nail «yoʼtik jamal ya kalbat». Ta skʼajkʼalel te Moisés kʼayemik te jich ya stuuntesik te kʼopil «yoʼtik». Ta jun buelta jich la yal: «Ha yuʼun chʼuhuna te mandariletic, te bintic chapal soc te bintic halbil ta mandar te yac jpasbelat ta mandar yoʼtic te yac apase» (Deut. 7:11; 8:19; 30:15).

20. ¿Bin la yal jtul traduktor te pajal sok te bin jchʼuunejtik ta swenta te bin la yal te Jesús?

²⁰ Jtul traduktor yuʼun Biblia ta Oriente Medio jich la yal ta swenta te bin la yal te Jesús: «Te banti ya yichʼxan yip te bersikulo ini jaʼ ta kʼopil “yoʼtik” te xchie. Ta melel ya skʼan te jich ya yal “jamal ya kalbat yoʼtik: yame ajokinon ta nichimal kʼinal”. Ta kʼajkʼalnix-abi la yal ta jamal te Jesús, ta patil bael ya xkʼot ta pasel. Ta namey tal ta Oriente kʼayemik ta stuuntesel te kʼopil “yoʼtik” yuʼun ya yakʼik ta naʼel te ay bin ya yichʼ alel ta jamal ta jun kʼajkʼal sok te yananix sta yorail te ya xkʼot ta pasel». Jun bersion yuʼun Biblia te ay ta kʼopil siríaco te ayniwan mil seiscientos jaʼbil te la yichʼ kʼasesel jteb ma pajal bin ya yal, melel jich ya yal tey-a te bin la yal te Jesuse: «Jamal ya kalbat yoʼtik te ya xbajtʼ ajokinon ta Tsʼumbil Kʼinal Edén». Ta melel ya yakʼ smukʼul koʼtantik te bin la yal ta jamal te Jesús te ya xkʼot ta pasele.

21. ¿Bin ma kʼot ta stojol te chopol winik, sok bin-utʼil ya jnaʼtik?

²¹ Te chopol winik maba la yichʼ tsael yuʼun te Jesús yuʼun ya xbajtʼ ta chʼulchan. ¿Bin-utʼil ya jnaʼtik? Melel ma snaʼoj te la spas chapbilkʼop te  Jesús sok te jpuk-kʼopetik te jun yoʼtanik ta stojol yuʼun ya xbajtʼik ta chʼulchan ta sjokinel ta wentainwanej (Luc. 22:29). Jaʼnix jich maba yichʼoj jaʼ (Juan 3:3-6, 12). Jaʼ yuʼun ya xkʼot ta koʼtantik te jaʼ yak ta yalbeyel skʼoplal te Jesús jun nichimal kʼinal liʼ ta Balumilale. Cheʼoxeb jaʼbil ta patil te jpuk-kʼop Pablo la yalbey skʼoplal jun najalsitil te akʼbot yil jtul winik te «icʼot mohel cʼalal ta paraíso» (2 Cor. 12:1-4). Te Pablo sok te yantik jpuk-kʼopetik la yichʼik tsael stukelik yuʼun ya xbajtʼik ta chʼulchan sok te ya xwentainwanik sok te Jesús tey-a. Jaʼukmeto kʼalal te Pablo la yalbey skʼoplal te «paraíso» yak ta yalbeyel skʼoplal jun «nichimal kʼinal» te yato xkʼot ta pasel. * ¿Yabal xjuʼ xkuxinotik tey-a?

22, 23. ¿Bin ya xjuʼ ya jmaliytik?

²² Juluk ta koʼtantik te la yalbey jilel skʼoplal te David «te machʼatic toj yoʼtanic ya me yichʼic hilel te qʼuinale» (Sal. 37:29; 2 Ped. 3:13). Jaʼ yak ta yalbeyel skʼoplal-a te kʼalal te ants winiketik ta swolol Balumilal ya schʼuunik te tojil mantaliletik yuʼun te Diose. Te Isaías 65:22, XCD jich ya yal: «Te lum cuʼune najtʼ me xcuxlejal ya xcʼot, jich bitʼil xcuxlejal jpejtʼ teʼ». Jaʼ ini ya skʼan ya yal te ya xkuxinik bayal ta mil jaʼbil te ants winiketike. ¿Yabal xjuʼ te jich ya jmaliytik te ya xkʼot ta pasel ta smelelil? Yak, melel te Apocalipsis 21:1-4 ya yal te ma xbajtʼ ayinukix lajel ta achʼ balumilal te banti te Dios ya yakʼbey bayal bendision te j-abatetik yuʼun te jun yoʼtanik ta stojole.

²³ Jamal ta ilel bin-utʼil ay skʼoplal. Chʼay te sbabial Nichimal Kʼinal, pero ya sta skʼajkʼalel te ya xchaʼayine. Te Dios yaloj ta jamal te ya staik bendision te ants winiketik. Ta swenta chʼul espiritu te David la yal te ya x-akʼbot yichʼik ta sbajtʼelkʼinal te Balumilal te machʼatik manso sok toj yoʼtanik. Jaʼnix jich ta swenta te bin ya yal te albilkʼopetik yuʼun te Isaías, koʼtan ya kiltikix te ya xkʼot ta pasel te bin albot ta jamal yuʼun Jesús te chopol winik. Ta melel yame xjuʼ xkuxinotik ta Nichimal Kʼinal. Te kʼalal ya xkʼot yorail, yame kiltik te ya xkʼot ta pasel te bin la yalik te ermanoetik ta mukʼul tsoblej ta Corea: «Kil jbatik ta Nichimal Kʼinal» te xchiike.