1. 1) ¿Bin wokoliletik yakotik ta sitintayel? 2) ¿Bin yuʼun te tseʼel yoʼtan Jehová ta stojol te j-abatetik yuʼune? (Ilawil te lokʼombaetik ta sjajchibal te articulo).

JICH bitʼil ya jtatik ta ilel, nojel ta wokolil te Balumilale. Kermanotak, bayalex ta tul tsakbilex ta tulan chamel. Ay chaʼoxtulex te yakex ta skanantayel afamiliaik te meʼel mamalikix manchukme ayix awaʼbilalik-euk. Jaʼnix jich ay wokol ya awaʼiyik yakʼbeyel te bin ya xtuun yuʼun te afamiliaike. Ya jnaʼtik te ay tsobolex bayal wokolil yakex ta sitintayel, ma junuknax. Ta skaj-abi ya xlaj yip awoʼtanik yuʼun, bayal ya alajin atakʼinik sok bayal tiempo ya xkʼax awuʼunik-a. Manchukme jich-abi, awakʼoj schʼuunel awoʼtanik ta swenta te bin yalojbotik ta jamal te Dios te ya yakʼbotik ta pajel chaʼbeje. Ya jnaʼtik te tseʼelnax yoʼtan te Jehová ta atojolik.

2. 1) ¿Bin-utʼil ya yakʼ yip koʼtantik te Isaías 40:29? 2) ¿Bin ya xjuʼ x-och jnoptik te jkʼaxel ma lekuke?

² Manchukme jich-abi, ¿aybal jich ya awaʼiy te ma xjuʼix awuʼun sitintayel te awokole? Teme jiche, mame jipukatnax te jich ya awaʼiy abae. Te Biblia ya yalbey skʼoplal chaʼoxtul j-abatetik yuʼun Dios te la skuyik te ma xkujchix yuʼunik te swokolike (1 Reyes 19:4; Job 7:7). Pero maba la yakʼ sbaik ta tsalel, la skʼanbeyik koltayel te Jehová. Maba jilik ta kʼexlal yuʼun, melel te Jehová «ya yaʼbe yip te machʼa luhben» (Isaías 40:29). Mel-oʼtantik sba te ay chaʼoxtul  j-abatetik yuʼun Dios ta ora ini te ya snopik te jaʼ lek te «ya skux yoʼtanik jtebuk ta aʼtel ta stojol Jehová», jich yilel te ijkatsil kʼoem te abatinel ta stojole, maba bendision. Jaʼ yuʼun ya yijkʼitayik skʼoponel te Biblia, ma xbajtʼikix ta tsoblej sok ma xlokʼikix ta scholel skʼop Dios. Jichme skʼanojel yoʼtan te Satanase.

3. 1) ¿Bin ya skʼan ya jpastik yuʼun ma spejkʼan yip koʼtantik te Satanase? 2) ¿Bin ya kiltik ta articulo ini?

³ Te Pukuj ya snaʼ te ya sta yip koʼtantik teme jaʼ baem koʼtantik ta abatinel ta stojol te Jehová. Te Satanás ma skʼan te ayuk yip koʼtantike. Jaʼ yuʼun kʼalal jich ya awaʼiy te maʼyuk yip awoʼtan sok te maʼyuk yip abakʼetale mame xnamajat ta stojol te Jehová, noptsajanmexan ta stojol. Julukme ta awoʼtan te jich ya yal te Biblia: «Ya yaʼbeyex awipic, ya yaʼbeyex yip awoʼtanic soc te jun awoʼtanic» (1 Pedro 5:10; Santiago 4:8). Ta articulo ini ya kiltik chaʼchajp bin ya xjuʼ ya smakotik ta abatinel ta lek ta stojol te Diose. Jaʼnix jich ya kiltik bin-utʼil ya skoltayotik te bintik smelelil ya xtojobteswan te ayik ta Biblia yuʼun ya xkujch kuʼuntik-a. Pero nail akʼa kilbeytik skʼoplal te Isaías 40:26-31 te ya yakʼ jnoptik bin-utʼil ya yakʼ kiptik te Jehová.

4. ¿Bin ya xjuʼ ya jnoptik ta Isaías 40:26?

⁴ (Kʼopona te sjun Isaías 40:26). Maʼyuk machʼa juʼem yuʼun yajtayel jayeb ta spisil te ekʼetik. Te sientifikoetik ya yalik te ayniwan 400 mil miyon ekʼetik jaʼnax ta galaxia te banti ayotik ta kuxinel te Vía Láctea sbiil. Yan stukel te Jehová ay sbiil yuʼun te jujun ekʼe. ¿Bin ya yakʼ jnoptik-abi? Teme te Dios mero ay ta yoʼtan te bin pasbil yuʼun te maʼyuk skuxlejalike, jaʼuktobalix-a te jaʼat te ya x-abatinat ta stojol ta skaj te kʼux ta awoʼtan, ma yuʼunuk te jich talemat ta kʼinale (Salmo 19:1, 3, 14). Te jTatik te kʼux ta koʼtantike yame snaʼbat aba ta lek. Te Jesús jichme la yal: «Ahtaybil spisil te stsotsel ajolique» (Mateo 10:30). Jtul te machʼa la stsʼibay te salmo jich la yal: «Te Jehová ya snaʼbe te cʼahcʼaletic yuʼun te machʼatic lec yoʼtanic» (Salmo 37:18). Te bin ya skʼan ya yal jaʼ te ya snaʼ spisil te wokoliletik yak ta kʼaxel ta atojol sok te ya xjuʼ ya yakʼbat awip yuʼun ya xkujch awuʼun spisil te awokole.

5. ¿Bin yuʼun ya jchʼuuntik te ya xjuʼ ya yakʼbotik kiptik te Jehová?

⁵ (Kʼopona te sjun Isaías 40:28). Te Jehová jaʼ ya yakʼbey yip spisil te bin kuxule. Nopanax awaʼiy jich yipal yuʼel ya yakʼbey te Kʼajkʼal yuʼun ya stsak yip. Te David Bodanis te ya stsʼibaybey skʼoplal te bin ya staik ta ilel te sientifikoetik, la yal te aylaj bintik ya xtʼom ta Kʼajkʼal ta jujun segundo te pajal ya xkʼot yip sok bayal ta mil miyon bomba atómica. Yan sientifiko la sta ta ilel te bitʼil ta jun-nax segundo te Kʼajkʼal ya slokʼes «yip te ya xtuun yuʼun ya xkuxin doscientos mil jaʼbil te ants winiketik». Te Jehová ya yakʼbey yip te Kʼajkʼal, jich yuʼun, ¿aybal machʼa ya xjuʼ ya yal te ma xjuʼ ya yakʼbotik kiptik yuʼun ya jsitintaytik biluk wokolil?

6. 1) ¿Bin yuʼun la yal te Jesús te maba wokol ta ichʼel te yugo yuʼune? 2) ¿Bin yuʼun ya stij koʼtantik snaʼel-abi?

⁶ (Kʼopona te sjun Isaías 40:29). Ya yakʼbotik bayal sbujtsʼ koʼtantik te ya x-abatinotik ta stojol Jehová. Te Jesús jich la yalbey te jnopojeletik yuʼune: «Ichʼbonic te yugo cuʼun». Jich la yalxan: «Yac atahic cux-oʼtanil yuʼun achʼuhlelic a, como ma ba wocol ta ichʼel te yugo cuʼun soc ma ba al te ihcatsil cuʼune» (Mateo 11:28-30). ¡Yuʼun-nix jich-a te bin la yal te Jesuse! Ay maʼyuk kiptik ya kaʼiytik kʼalal ya xbootik ta tsoblej sok ta scholel skʼop Dios, pero ¿mabal jichuk te ayix-xan kiptik sok chapalxan ya kaʼiy jbatik ta sitintayel te wokoliletik kʼalal ya sujtotik talele? Ta melel, maba wokol ta ichʼel te yugo yuʼun te Jesús, maba al ta ichʼel bael.

7. Cholbeya skʼoplal jtuluk machʼa yiloj ta skuxlejal te yuʼun-nix melel-a te bin ya yal te Mateo 11:28-30.

 ⁷ Kilbeytik skʼoplal jtul hermana te tsakbil ta síndrome de fatiga crónica, depresión sok migrañas. Te bitʼil bayal schamele ya jnaʼtik te ay wokol ya yaʼiy te ya xbajtʼ ta tsobleje. Jun kʼajkʼal te kʼalal la spas tulan te bajtʼ ta tsoblej, jich la yal ta patil: «Te discurso la yalbey skʼoplal te kʼalal ya xchebaj koʼtantike. Te machʼa la skʼases te discurso jich yaʼiyel te jaʼ yak ta kʼaxel ta wokol sok kʼopoj sok skʼuxul yoʼtan, la stijbon koʼtan te okʼon yuʼun. Kʼot ta koʼtan te ya skʼan tey ayon ta tsoblejetike». Te hermana ini kʼax tseʼel yoʼtan yuʼun te la spas tulan te kʼot ta tsobleje.

8, 9. ¿Bin la yakʼ ta naʼel te Pablo kʼalal la yal «te cʼalal mayuc quip, ha bayelix quip a»?

⁸ (Kʼopona te sjun Isaías 40:30). Chikan teme pʼijotik o ay bin ya jnaʼtik spasel ta lek, ay bantinax kʼalal ya xjuʼ ya jpastik ta jtukeltik. Yame skʼan te jichuk kʼoem ta koʼtantik ta jpisiltik. Jnop kaʼiytik te bin kʼot ta stojol te jpuk-kʼop Pablo. Manchukme chapal ta lek, ma xjuʼ te ya spas spisil te bin ya skʼane. Kʼalal la yalbey te Dios te bin ya smel yoʼtan yuʼune, jich albot yuʼun: «Como tey ya xchicnaj xan a te cuʼel te banti mayuc awip». Kʼot ta yoʼtan te Pablo, jich la yal: «Te cʼalal mayuc quip, ha bayelix quip a» (2 Corintios 12:7-10). ¿Bin ya skʼan ya yal te bin la yale?

⁹ Te Pablo kʼoem ta yoʼtan te maʼyuk bayal bin ya xjuʼ ya spas teme maba koltaybil yuʼun te Machʼa ayxan yuʼele. Ya xjuʼ x-akʼbot yip yuʼun te schʼul espiritu te Dios kʼalal maʼyuk yip ya yaʼiye. Ma jaʼuknax-abi. Ya xjuʼ x-akʼbot spʼijil yuʼun ta spasel te bin ma xjuʼ ya spas ta stukele. Jichnix ya xkʼot ta pasel ta jtojoltik. Ta melel, jaʼnax ay kiptik ta swenta yuʼel te Diose.

10. ¿Bin-utʼil koltayot yuʼun Jehová te David ta sitintayel te wokoliletik yuʼune?

¹⁰ Te salmista David bayal buelta la yil ta skuxlejal bin-utʼil koltayot yuʼun te chʼul espiritu. Jich la stsʼibay: «Ta swenta bitʼil ya acoltayon ya jtsal te jcontro, jich ya xcʼaxon ta sbaba stsʼajcʼul te lumetic yuʼunique» (Salmo 18:29, XCD). Ay wokoliletik te ma xjuʼ ya jtsaltik ta jtukeltik, jich kʼoemik bitʼil tsʼajkʼetik. Ya jkʼantik te ya skoltayotik te Jehová.

11. ¿Bin-utʼil ya skoltayotik te chʼul espiritu ta sitintayel te wokoliletike?

¹¹ (Kʼopona te sjun Isaías 40:31). Kʼalal te mukʼul xiketik ya xwilik ta toyol sok namal banti ya xbajtʼik maba ta yipiknax te jich ya spasike. Jaʼ ya xlichotik moel ta toyol yuʼun te balal kʼixin ikʼ, jich maba ya slajin yipik-a. Jich yuʼun te kʼalal yakat ta kʼaxel ta wokolil, naʼame te xiketik. Kʼanbeya Jehová te yakuk skoltayat ta swenta «te Joquinwanej, ha te Chʼul Espíritu» (Juan 14:26). Mame xchʼay ta awoʼtan te ya xjuʼ ya akʼanbey te chʼul espiritu yuʼun ta spisil-ora, ta kʼajkʼal ajkʼabal. Ta ora ini, kilbeytik skʼoplal jun wokolil te puersa ya skʼan ya jkʼanbeytik bayal koltayel yuʼun te Jehová ta sitintayel, jaʼ te kʼalal ya jtatik kʼop sok jtul hermano. ¿Bin yuʼun ya xjuʼ te jich ya xkʼot ta pasele?

12, 13. 1) ¿Bin yuʼun ay ya xjajch kʼop kuʼuntik sok te hermanoetike? 2) ¿Bin ya yakʼ jnoptik ta stojol Jehová te bin kʼax ta skuxlejal te José?

¹² Ta skaj te jmulawilotike ay ya xjajch kʼop kuʼuntik sok te hermanoetik. Jaʼ yuʼun ay baeltik ay bin ya yalik o ya spasik te hermanoetik te ma lek ya kaʼiytik sok aynix jich ya jpastik-euk ta stojolik. Te kʼalal jich ya xkʼot ta pasele ya xjuʼ ya kiltik bitʼil tulan tsajel. Jaʼukmeto, ya xjuʼ ya kakʼtik ta ilel te jun koʼtantik ta stojol Jehová teme ya jkʼantik te jun ya x-aʼtejotik sok te kermanotaktike. Te Jehová kʼux ta yoʼtan manchukme ay banti ya xchʼayik, jaʼnixme jich ya skʼan te kʼuxuk ta koʼtantik-euke.

¹³ Te bin kʼax ta skuxlejal te José ya yakʼ kiltik te maba ya smak te Jehová te ya staik tsajel te j-abatetik yuʼune. Kʼalal jchʼiel kerem-a te José ikʼot bael ta Egipto, melel la yichʼ chonel bael ta moso yuʼun te sbankiltak  ta skaj sbikʼtal yoʼtanik (Génesis 37:28). Ta melel, te Dios kʼux la yaʼiy kʼalal la yil te ay swokol te yamigo José te toj ta winikile. Pero maba la slokʼes ta stojol te wokolil. Jaʼnix jich maba la slokʼes ta wokolil kʼalal la slebeyik smul ta yutsʼinel te yinam Potifar sok te kʼalal otsesot ta karsel. Pero, ¿ijkʼitayotbal te José yuʼun te Diose? Maʼuk. Te Biblia ya yal te «lec cʼoht ta loqʼuel yuʼun Jehová spisil te bin la spase» (Génesis 39:21-23).

14. ¿Bintik lekilal ya jtatik kʼalal ya kijkʼitaytik te ilinbae?

¹⁴ Ta ora ini kilbeytik skʼoplal te David te jaʼ yan yamigo te Diose. Maʼyuk bayal machʼatik jich kʼaxem swokolik bitʼil te Davide. Pero maba la skʼej yilinba. Jich la stsʼibay: «Ihquitaya te ilimba, hiluc awuʼun te cʼahcʼubel; ma me xʼilinat, como ha ya yacʼ cʼohtuc te bin chopole» (Salmo 37:8). Te bin yuʼun tulanxan skʼoplal te ya skʼan ya kijkʼitaytik te ilinba, jaʼ te ya skʼan ya jkʼayinbeytik stalel te Jehová te «ma ba la spasbotic hich te bin utʼil ya scʼan te bintic chopol jpasojtic» (Salmo 103:10). Te yijkʼitayel te ilinba jaʼnix jich ya skoltayotik yuʼun maba ya stsakotik chamel. Te ilinba ya yakʼ xmo jpresiontik, te wokol ya kichʼtik ikʼ, ya yakʼ chamel ta jsejkubtik, ta páncreas sok te ma lek ya x-aʼtej te jchʼujtʼike. Te kʼalal ya x-ilinotike, jteb ma spisil-ora maʼyuk swentail te bin ya xtal ta koʼtantike. Sok te kʼalal ya xkʼajkʼubotike, jal ma lek kʼinal ya kaʼiytik ta patil. Te Biblia jich ya yal: «Te lamal-oʼtanil ya yaʼbe scuxlejal te baqʼuet» (Proverbios 14:30). Jich yuʼun, teme ay jtul hermano ay bin la spasbotik, ¿bin ya skoltayotik yuʼun ya jlekubtes koʼtantik ta stojol? Jaʼ te ya jpastik ta jkuxlejaltik te lekil tsitsel ya jtatik ta Biblia.

15, 16. ¿Bin ya xjuʼ ya jpastik teme ay machʼa ay bin ma lek ya spasbotike?

¹⁵ (Kʼopona te sjun Efesios 4:26). Ma chajpuk ya kaʼiytik te ma lek ya yilotik te ants winiketike. Pero teme jfamiliatik o kermanotik te machʼa ay bin ya yal o ya spas te mero kʼux ya kaʼiytik, yaniwan yutsʼin ta jkʼaxel te koʼtantike. Jnop kaʼiytik te ma xchʼay ta koʼtantik te bin la kichʼtik pasbeyele. ¿Yabal kilintaytik ta bayal jaʼbil te machʼa la yutsʼinotike? O ¿ta oranaxbal ya jchajpantik te kʼop jich bitʼil ya yal te Biblia te ya skʼan pasele? Teme ya kakʼtik kʼaxuk bayal tiempo, jaʼ wokolxan ya kaʼiytik te talel kʼaxel ya jkʼanbey jbatik perdone.

¹⁶ Nopa awaʼiy te ay jtul hermano ay bin ma lek la spasbat sok ma xchʼay ta awoʼtan. ¿Bin ya skoltayat ta schajpanel te kʼope? Ta sbabial kʼopona te Dios sok kʼanbeya te yakuk skoltayat te lekuk ya xkʼopojat sok te hermano. Naʼame te jaʼnix jich yamigo-euk te Jehová sok te kʼux aʼiybil yuʼune (Salmo 25:14). Te Jehová ya yakʼbey yil skʼuxul yoʼtan te  yamigotake, jaʼnixme jich ya smaliy te ya jpastik-euk te joʼotike (Proverbios 15:23; Mateo 7:12; Colosenses 4:6). Ta patil nopa ta lek te bin ya awalbey te hermano. Mame jichuk ya anop te yoloj la yutsʼinat, akʼa ta awoʼtan te ayniwan bin yuʼun te jich la spase. Sok akʼa ta awoʼtan te ayniwan jtebuk amul-euk. Ya xjuʼ jich ya awalbey ta sjajchibal te hermanoe: «Jichniwan te kʼax kʼun te koʼtan, pero te bitʼil la akʼoponon te wojeye jichme la kaʼiy jba yuʼun». Teme maba junaj awoʼtanik, kʼopona ta yan buelta yuʼun ya xlamaj te kʼop awuʼunike. Kʼanbeya Jehová te yakuk yakʼbey bendision te hermanoe. Kʼanbeya sok spisil awoʼtan te yakuk skoltayat te jaʼuk ya xbajtʼ ta awoʼtan yilel te lekil taleliletik yuʼun te hermanoe. Chikan bin ya xkʼot ta pasel, yame xjuʼ smukʼulin awoʼtan te lek ya yil te Jehová te ya apas tulan yuʼun ya alekubtesbey yoʼtan te awermano, te jaʼ yamigo te Diose.

17. 1) Teme ay jpasojtik tulan mulil, ¿bin koltayel ya yakʼbotik te Jehová yuʼun ya jtam jbatik jajchel? 2) ¿Bin yuʼun ya skʼan te ya kakʼ jbatik ta koltayele?

¹⁷ Bayal j-abatetik yuʼun Dios ya yaʼiyik te ma snujpʼuk te ya x-abatinik ta stojol Jehová ta skaj te ay la spasik tulan mulil. Ta skaj te ayto smul ya yaʼiyike ya xjuʼ te maba ya yaʼiyik lamal-kʼinal, te maʼyuk sbujtsʼ yoʼtanik sok te ya xlaj yipike. Te ajwalil David jich la yaʼiy sba, jaʼ yuʼun la yal: «Cʼalal chʼabon ta cʼop, mamalub te jbaquel ta scaj te ahcan cuʼun ta sjunal cʼahcʼal. Como cʼahcʼal ahcʼabal alub acʼab ta jtojol». Pero te David la spas te bin ya skʼan te Jehová, jaʼ te bin snujpʼ ya spas te machʼa yijuben te schʼuunel yoʼtane. Jich la stsʼibay: «La jcalbat ta jamal te jmule, [...] la apasbon perdón yuʼun te jmule» (Salmo 32:3-5). Teme ay apasoj tulan mulil, te Jehová yame skʼan ya skoltayat yuʼun ya atam aba jajchel. Swenta ya xjuʼ awuʼun, yame skʼan te ya awakʼ aba ta koltayel yuʼun te Jehová ta swenta te kongregasione (Proverbios 24:16; Santiago 5:13-15). Kʼaname koltayel ta oranax, melel ta swenta te bin ya apas yame ata akuxlejal o lajel ta sbajtʼelkʼinal. Jaxan teme ayto amul ya yalbat awoʼtan manchukme pasbilatix perdon yuʼun te Diose, ¿bin ya xjuʼ ya apas?

18. Teme ay machʼa ma snujpʼuk ya yaʼiy te ya x-abatin ta stojol Dios, ¿bin-utʼil ya xkoltayot yuʼun te ejemplo yuʼun te Pabloe?

¹⁸ Te Pablo ay maba lek la yaʼiy sba te kʼalal ya xjul ta yoʼtan te bin chopol la spase. Jich la yal ta jamal: «Te hoʼone peqʼuel ayon yuʼun te yantic jpuc-cʼopetic, ma snuhpʼuc te jbihilinej jpuc-cʼop, yuʼun la jcutsʼinlan te iglesia [«kongregasion», TNM] yuʼun Dios». Pero ta patil jich la yalxan: «Pero ta scuenta yutsil yoʼtan Dios hich ayon te bin utʼil ayone» (1 Corintios 15:9, 10). Te Jehová lek la yil te Pablo manchukme ay bintik chopol la spas ta nameye, yoʼtanuk te jich ya yaʼiy te Pablo te lek ilbil yuʼune. Jich yuʼun, teme jaʼat asujtesojix awoʼtan yuʼun te muliletik la apase sok la awalbeyix ta jamal te Jehová soknix te ancianoetik teme jich ya skʼan pasele, kʼoemuk ta awoʼtan te ya snaʼbat yoʼbolil aba te Diose. Jaʼ yuʼun akʼame smukʼulin awoʼtan te la spasbatix perdon te Jehová sok chʼuuname te maʼyukix amul ta site (Isaías 55:6, 7).

19. ¿Bin texto ya jtuuntestik ta 2018 sok bin yuʼun te snujpʼe?

¹⁹ Te bitʼil yak ta noptsajel talel te slajibal te chopol balumilal, stalelnanix-a te bayalxan wokol ya jtatike. Pero chʼuuname sok spisil awoʼtan te ya xjuʼ ya yakʼbat Jehová te bin ya xtuun awuʼun swenta maba ya akom aba ta abatinel ta stojol, melel «ha ya yaʼbe yip te machʼa luhben, soc ya yaʼbe xan yip te machʼa mayuc yip» (Isaías 40:29; Salmo 55:22; 68:19). Ta sjunal jaʼbil 2018 jichme ya xtal ta koʼtantik ta jujun buelta te ya xbootik ta tsoblej sok te ya kiltik ta sNail Tsoblej te bin ya yal te texto yuʼun te jaʼbile: «Te machʼatic ya smucʼulin yoʼtanic te Jehová ya me sta xan yipic» (Isaías 40:31).