Ayinon ta 1937 ta jun koljós o komon granja te nopol ay ta Tokmak (Kirguistán). Te jfamiliae talem ta stsʼumbal kirguís sok jaʼ ya xkʼopojotik ta kʼopil kirguís. Te jmeʼ jtate jaʼik jtsʼumbajeletik sok ya x-aʼtejik ta sjunal kʼajkʼal ta granja. Te j-aʼteletike ya x-akʼbotik sweʼelik, pero jujunto jaʼbil ya xtojotik. Wokol ya yaʼiy te jmeʼ swentainbelon te joʼon sok te kijtsʼin achʼix. Jaʼnax joʼeb jaʼbil boon ta nop jun, ta patil ochon ta aʼtel sjunal kʼajkʼal ta granja.

Ta jlumal bayal pobreil tey-a, swenta tikʼ ya xlokʼotik-a sok te takʼine kʼax tulan ya x-aʼtejotik te mero lujben ya xjilotik yuʼun. Jaʼ yuʼun te kʼalal keremonto-ae maba ya jnop ta swenta te bin swentail te jkuxlejal sok te bin ya xtal ta pajel chaʼbej. Maʼyuk bin-ora la jnop te ya sjeltay jkuxlejal te tʼujbil smelelil kʼop ta swenta te Jehová sok te skʼanojel yoʼtan ta swenta te ants winiketik. Ya jkʼan ya jcholbeyex awaʼiyik te bitʼil te smelelil kʼop ini kʼot ta Kirguistán sok te bitʼil pujk bael ta lumalil-abi. Spisil jajch tal ta norte yuʼun te banti chʼione.

Te smelelil kʼop ta swenta Jehová jajch yichʼ yip ta Kirguistán ta jaʼbil tal 1950. Pero swenta ya yichʼ yip la skʼan la yichʼ pasel tulan ta stsalel te snopjibal yuʼun te ants winiketike. Ta skʼajkʼalel-abi, te Kirguistán ochem ta Unión Soviética, te testigoetik yuʼun Jehová maba la schʼik sbaik ta politika yuʼun spisil te lumetik smakoj te Unión Soviética (Juan 18:36). Jich yuʼun kontra la yichʼik ilel yuʼun te Estado te jun-nax schapoj skʼopike sok la yichʼik nutsel yuʼun. Pero maʼyuk bin ya xjuʼ ya smak te smelelil kʼop yuʼun ya xkʼot ta yoʼtan te machʼa ya skʼan ya snaʼike, ni jaʼuk  te snopjibal te ants winiketike. Ta melel, te bin mukʼ skʼoplal jnopoj ta jkuxlejale, jaʼ te «spisil ya xhuʼ yuʼun» te Jehovae (Marcos 10:27).

Ta swenta te nutsel la yichʼik te Testigoetike pujk te smelelil kʼop ta spamal Kirguistán. ¿Bin-utʼil? Te Siberia ochem ta Unión Soviética, tey ya x-ikʼotik bael-a te machʼatik skontrainej te Estado. Kʼalal ya x-akʼotik ta libre, bayalik ya xtalik ta Kirguistán. Chaʼoxtulik-abi la yichʼik tal te smelelil kʼop, jich bitʼil te Emil Yantzen, te ayin ta Kirguistán ta jaʼbil 1919 sok la yichʼ tikunel bael ta tulan aʼtel te banti la snaʼbey sba te Testigoetike. Te Emil la schʼuun te smelelil kʼop, sujt tal ta 1956 sok nain nopol te banti jlumal ta Sokuluk. Ta 1958 jajch te sbabial kongregasion ta Kirguistán.

Jteb ma sta jun jaʼbil ta patil, te Victor Vinter te jaʼ jtul hermano te jun yoʼtan yakʼoj sba ta stojol Dios te kʼax bayal swokol, tal ta nainel ta Sukuluk. Ta swenta te maba la schʼik sba ta politika, cheb buelta la yichʼ chukel te oxeb jaʼbil jalaj te jujun bueltae, ta patil bael lajunebxan jaʼbil la yichʼ chukel sok joʼebxan jaʼbil la yichʼ ikʼel bael ta yan lum. Manchukme bayal nutsel-a, maʼyuk bin la skom te ya xmukʼub te smelelil relijione.

Ta jaʼbil 1963 ayniwan 160 ta tul Testigoetik ta Kirguistán. Bayal talemik ta Alemania, Ucrania sok ta Rusia. Tey ay-euk-a te Eduard Warter te ikʼbil talel ta yan lum te la yichʼ jaʼ ta Alemania ta 1924. Ta jaʼbil 1940, tikunot bael yuʼun te nazietik ta campo de concentración, cheʼoxeb jaʼbil ta patil tikunot bael ta yan nasion yuʼun te Unión Soviética. Te hermano ini te jun yoʼtan yakʼoj sba, bajtʼ ta nainel ta 1961 ta jpam lum te Kant sbiil te nopol ay te banti ayon ta nainel.

Jaʼnix jich ta Kant ay ta nainel jtul Testigo te jun yoʼtan yakʼoj sba te Elizabeth Fot sbiil te ya x-aʼtej ta stsʼisel kʼuʼul pakʼal. Ta swenta te kʼax bayal pʼijuben ta yaʼtele, ya stsʼisbey skʼuʼ spakʼ doktoretik, maestroetik sok yantik te mukʼ yaʼtelik. Jtul ants te ya stsʼisbey skʼuʼe, jaʼ te Aksamai Sultanalieva sbiile, te jaʼ yinam jtul winik te ay mukʼ yaʼtel yichʼoj. Jun buelta kʼalal te Aksamai bajtʼ yulaʼtay te Elizabeth, bayal jojkʼoyeletik la spas ta swenta te bin swentail te jkuxlejaltik sok banti ayik te machʼa lajemike. Te Elizabeth la sutbey sok te Biblia te jojkʼoyeletik yuʼune. Ta patil bael, te Aksamai och ta jcholkʼop te tseʼelnax yoʼtane.

Te hermano Nikolai Chimpoesh te jaʼ slumal Moldavia, la yichʼ yaʼtel ta superintendente yuʼun circuito ta yorail-abi. Jteb ma sta treinta jaʼbil te la spas te aʼtelil-abi. La yulaʼtay kongregasionetik, jaʼnix jich, jaʼ ay ta swenta yilel-a te aʼtelil yuʼun te slokʼtayel junetik sok spukel. Jich te bitʼil la snaʼik te machʼatik yichʼoj mukʼ yaʼtelik te bin ya spas te Nikolai, jich albot yuʼun te Eduard Warter: «Te kʼalal ay bin ya awichʼ jojkʼoybeyele, jaʼnax ala te ya kichʼtik akʼbeyel tal te junetik ta ofisinaetik yuʼun Brooklyn. Ilbeya sit te polisiaetike. Maʼyuk bin ya skʼan ya axiʼ» (Mateo 10:19).

Ma jaluk ta patil, te Nikolai albot te akʼa bajtʼuk ta ofisinaetik yuʼun te polisiaetik ta Kant. Jich ya xjul ta yoʼtan: «Te polisia la sjojkʼoybon bin-utʼil ya jtatik te junetike. Joʼon la kalbey te ya stikunbotik talel ta Brooklyn. Ma la snaʼ bin la yal yuʼun. La yakʼon bael sok maʼyuk bin-ora la schaʼyikʼon». Te Testigoetik te ma xiw yoʼtanik-abi la stsajtay sbaik ta spukel te lek yachʼil kʼop yuʼun te Wentainel yuʼun Dios ta norte yuʼun Kirguistán te nopol ay te banti ayon ta nainel. Ta jaʼbil tal 1980, te smelelil kʼop kʼot ta stojol te jfamilia. Te kinam, jaʼ te machʼa nail la yaʼiy stojol.

Te kinam jaʼ slumal te Naryn, jaʼ jpam lum yuʼun Kirguistán. Ta agosto yuʼun 1974 la jnaʼbey sba ta sna te kijtsʼin achʼix. Te kʼalal sbabial buelta la kil jbakotike la jmulan jbatik, jich nujpunonkotik ta kʼajkʼalnix-abi.

Jun buelta ta enero ta 1981, kʼalal te kinam yak ta sujtel talel ta merkado ta autobus, la yaʼiy te kʼopetik te la kalix ta sjajchibale. Te bitʼil ya skʼan ya snaʼbeyxan swentail-abi, la sjojkʼoybey sbiil sok te dirección yuʼun te antse. Albot te Apun sbiil, pero maba la yakʼ te dirección yuʼune, jaʼ kʼanbot yuʼun te kiname, jaʼ ta swenta te makal te aʼtelil ta scholel skʼop Dios yuʼun te Testigoetik ta kʼajkʼaleltik-abi sok ya skʼan te ya stsajtay sbaik ta lek. Kʼax tseʼel yoʼtan kʼot ta jna te kiname.

Te kinam jich jul yal: «Ay bin tʼujbil la kaʼiy stojol. Jtul ants la yalbon te nopol maba ya xlajikix te ants winiketike, sok malaj x-utsʼinwanikix te jtiʼawal chambalametike». Lotil aʼiyejetiknax la jkuy te joʼone, jich la kalbey: «Ya jmaliytik xtal yuʼun ya scholbotikxan kaʼiytik».

Oxeb u ta patil te hermana Apun la yulaʼtayotik. Patil la yulaʼtayotik chaʼoxtul hermanaetik te kirguís stsʼumbalike. Te hermanaetik-abi la snojptesotik te bin smelelil ta swenta te Jehová sok te bin skʼanojel yoʼtan ta swenta te ants winiketike. Jaʼ la stuuntesik te libro De paraíso perdido a paraíso recobrado. * Jich bitʼil jpajknax libro ay ta lum Tokmak, la jtsʼibaytik ta kʼabal.

Jchajp te bin sbabial la jnoptike jaʼ ta swenta te albilkʼop te ay ta Génesis 3:15, te ya xkʼot ta pasel ta swenta te Ajwalil tsabil te yichʼoj yaʼtel yuʼun te Diose, jaʼ te Jesucristoe. Jaʼ-abi jaʼ jun smelelil kʼop te tulan skʼoplal te ya skʼan ya snaʼik spisilik. ¡Kʼax la stijbotik koʼtantik te bin mukʼ skʼoplal-abi te jich la jtatik ta nopel te ya xjajch jcholtik te skʼop Diose! (Mateo 24:14). Maba kʼax bayal tiempo te jajch jeltaytik te jkuxlejaltik ta swenta te bin la jnopkotik ta Biblia.

Kʼalal jtul Testigo la yikʼonkotik ta jun nujpunel ta Tokmak, te joʼon sok kinam oranax la kiltik te yan stalelik-a te Testigoetike. Lamalnax kʼinal tey-a, lek chajpanbil sok maba la yakʼik trago. Kʼax maba pajal sok te yantik skʼinul nujpunel te baemotike, te banti ya xyakubik te ants winiketike, ma snaʼik skomel sbaik sok ya yalik bolkʼop.

 Jaʼnix jich cheʼoxeb buelta kʼootik ta tsoblejetik ta kongregasion ta Tokmak. Te tsoblejetik ya yichʼ pasel ta teʼeltik, jaʼnax teme kʼepel te kʼinale. Te hermanoetik snaʼojik te yakik ta ilel yuʼun te polisiaetik, jaʼ yuʼun spisil-ora ay machʼa ya yakʼik yuʼun ya xkanantaywan. Ta yorail sik ya jtsob jbatik ta jwol na sok bayal buelta kʼot yil te polisia te bin yak jpasbeltik tey-a. Te kʼalal la kichʼkotik jaʼ ta julio ta 1982 ta mukʼul jaʼ Chu, la skʼan te ya jtsajtay jbatik ta lek (Mateo 10:16). Ta tsojboltsojb kʼootik tey ta teʼeltik, la jkʼayojtaytik te Jehová sok la kaʼiytik stojol te discurso yuʼun te ichʼ-jaʼe.

Ta 1987, jtul hermano la yalbon te ay machʼa la smulan yaʼiyel te smelelil kʼop sok te akʼa bajtʼ kulaʼtay te ay ta nainel ta Balykchy. Swenta ya xkʼootik tey-a ya skʼan te chaneb ora ya xbeenotik ta tren. Kʼalal bayalix buelta kʼootik ta scholel skʼop Dios ta Balykchy, la kiltik te bayal machʼatik ya smulanik snaʼel te smelelil kʼope. Jaʼ-abi la skoltayotik swenta ya jcholtikxan te skʼop Diose.

Te joʼon sok te kinam bayal buelta bootik ta Balykchy. Jteb ma spisiluk jujun slajibal semana ya x-ayinotik tey-a, ya jcholtik skʼop Dios sok ya jpastik tsoblejetik. Kʼunkʼun la jkʼantikxan junetik, ya kichʼtik bael te junetik ta jun mishok, te jaʼ jun kostal te yawil papa. Te chaʼlijkʼ mishok te nojelike wokoltik ya xlokʼix kuʼuntik-a te jun ue. Jaʼnix jich te kʼalal ya xbootik sok ya sujtotik ta tren ya xjuʼ ya jcholbeytik skʼop Dios yantik.

Ta 1995 jajch jun kongregasion ta Balykchy, waxakeb jaʼbil ta patil te kʼalal sbabial buelta kʼootik ta lum-abi. Te jayeb buelta kʼootik ta scholel skʼop Dios tey-ae, la jlajintik bayal takʼin. ¿Bin-utʼil la jpastik jich te bitʼil maʼyuk bayal jtakʼintike? Jtul hermano ya skoltayotik sok takʼin. Te bitʼil snaʼoj Jehová te ya jkʼantik scholelxan te skʼope, la sjambotik «te bentanahetic ta chʼulchan» (Malaquías 3:10). Ta melel, te Jehová spisil ya xjuʼ yuʼun stukel.

La kichʼ kaʼtel ta anciano yuʼun kongregasion ta 1992. Joʼon te sbabial ancianoon ta tsʼumbalil kirguís ta lum-abi. Ta jkongregasiontik ta Tokmak bayal bin tal ta jwentatik yuʼun ya jcholtikxan te skʼop Diose. Jich bitʼil, la jnoptik te Biblia sok bayal ta tul jchʼiel keremetik te kirguís stsʼumbalik te banti ya yichʼik pʼijubtesel ta lum-abi. Jtul te machʼa la jnojptestike, ay ta Komite yuʼun Betel ta ora ini sok chaʼtulxan jaʼik precursor espesial. Soknix la jpastik tulan ta skoltayel te yantik ta tsoblejetik. Ta sjajchibal tal te jaʼbil 1990, jaʼnax ay ta kʼopil ruso te junetik kuʼuntike soknix te tsoblejetik ya jpastik ta ruso. Jaʼukmeto bayal yak ta pʼolel te hermanoetik te ya xkʼopojik ta kʼopil kirguís, jich yuʼun la jap jba yuʼun ya jkʼasesbeyik te kʼope. Jich koltayotik swenta ya xkʼot ta yoʼtanik te smelelil kʼope.

Te joʼon sok te Mairambubu te kiname jaʼnix jich mero baem koʼtantik ta schʼitesel te kal jnichʼnabkotike. Ya kikʼtiklantik bael ta scholel skʼop Dios sok ta tsoblejetik. Kʼalal te kantsil jnichʼan te Gulsayra sbiil lajchayeb yaʼbilal-a, kʼax bayal ya smulan scholbeyel yaʼiy te ants winiketik ta swenta te Biblia kʼalal yakik ta bael ta kaye. Spisil te kal jnichʼnabkotike bayal ya smulanik snopel textoetik yuʼun te Biblia te ya xjil ta yoʼtanik.  Te kal jnichʼnabkotik sok te jmamtak spisil-ora baem yoʼtanik ta spasel te aʼteliletik ta kongregasion. Te baluneb kal jnichʼnabkotik sok te lajchayeb jmamtak ay kuʼuntike, 16 ta tul jaʼik j-abatetik yuʼun Dios o ya xbajtʼik ta tsoblejetik sok te smeʼ statike.

Te kermanotaktik te jajchik ta scholel skʼop Dios te banti ayotik ta jaʼbil 1950 talel, chamnax yoʼtanik yuʼun te yakuk yilik te bintik bayal jelonemixe. Jich bitʼil, kʼalalto tal ta jaʼbil 1990 libre ayotikxan ta scholel skʼop Dios sok ta stsobilanel jbatik ta tsojboltsojb ta bayal.

Ta 1991, te joʼon sok te kiname bootik ta Kazajistán ta lum yuʼun Alma-Atá (Almaty, jich sbiil ta ora ini), kʼootik ta jun mukʼul tsoblej ta sbabial buelta. Ta 1993 kʼax kuʼuntik ta sbabial buelta jun mukʼul tsoblej ta Kirguistán ta Estadio Spartak te ay ta jpam lum te Biskek sbiil. Sjunal semana te jcholkʼopetik yakik ta skustiklanel-a te estadio te kʼalal mato xyichʼ pasel te mukʼul tsobleje. Te machʼa ay ta swenta te estadioe, chajpto la yil te yaʼtelik te hermanoetike te ma la skʼan stojol yuʼun te ya yichʼ tuuntesele.

Ta 1994 ay bin yan kʼax kuʼuntik te maʼyuk jich kʼoem ta pasel-ae, jaʼ te la yichʼ pasel imprimir ta sbabial buelta jpajk junil ta kʼopil kirguís. Ta kʼajkʼal ini, te Betel yuʼun Biskek ay ta swenta skʼasesel ta kʼopil kirguís te junetike. Jaʼnix jich kʼalalto ta 1998, te Testigoetik kichʼojtik naʼbeyel jbatik yuʼun te ajwaliletik ta Kirguistán. Kʼaxemotik ta 5,000 jcholkʼopetik, ay 83 kongregasionetik sok 25 tsojboltsojb hermanoetik te ayik ta kʼopil chino, inglés, kirguís, ruso sok ta kʼopiletik ta seña jich bitʼil ta ruso, turco, uigur sok uzbeko. Yanyantik stalelik te hermanoetike, pero jun-nax yakʼoj sbaik ta abatinel ta stojol Jehová. Ta melel, jaʼnix te Dios te machʼa la yakʼ te bayal bintik lek kʼot ta pasel.

Te Jehová jaʼ la sjel te jkuxlejale. Chʼion ta banti jun familia te pobreik sok jtsʼumbajeletik, sok joʼebnax jaʼbil la kaʼiy nop jun. Manchuk jich-abi, te Jehová yakʼojbon kaʼtel ta anciano ta kongregasion sok ta snojptesel te bintik tʼujbil smelelil ay ta Biblia ta stojol te ants winiketik te ay kʼaxem la yichʼikxan pʼijubtesel ta eskuela te bitʼil joʼone. Ta melel te Jehová ya yakʼ xkʼot ta pasel te bin ma jichuk ya akuy te ya xjuʼ ta pasele. Spisil te bin kʼaxem ta jkuxlejal-ae ya stijbon koʼtan te ma xkomon ta yalbeyel skʼoplal yantik ta swenta te Jehová, te jaʼ Dios te «spisil ya xhuʼ yuʼun stuquel» (Mateo 19:26).