TE LIBROETIK kʼax tʼujbil lokʼombaetik yichʼojik, jaʼ yuʼun bayal bin la jnopilan ta koʼtan. Jich yuʼun ta kalalilto koʼtanuk te ya jnaʼbey skʼoplal te Biblia, jich bitʼil leknax ya schol te libroetike.

Kʼalal jteb ma xtaot ta 2 Guerra Mundial te India, jkʼaxel jin la kaʼiy-euk te jkuxlejale. La schʼoj sbaik jilel te jmeʼ jtate sok la slajinbeyik sjunal te nujpunel yuʼunike. Ma xkʼot ta koʼtan-a bin yuʼun te jpapa sok te jmama te mero kʼuxik ta koʼtan ma skʼanikix te jun ayike. Jich ya kaʼiy te jtukel ayon sok te maʼyuk machʼa ay kuʼune. Joʼon-nax, maʼyuk jbankil kijtsʼinab, maʼyuk machʼa ya yakʼbon smukʼul koʼtan sok maʼyuk machʼa ya yakʼbon te koltayel ya jkʼane.

Kʼalal nainemon sok jmama ta Karachi te jaʼ kapital yuʼun te provincia yuʼun Sind, jun buelta kʼot ta jnatik te Fred Hardaker te jaʼ doktor te ayix yaʼbilal sok te jaʼ testigo yuʼun Jehová. Pajal srelijion sok te misionero te la yakʼbey te libroetik te jmeʼ jtate. La yalbey te jmama teme ya skʼan ya snop te skʼop Dios. Te jmama la yalbey te ma skʼan pero te yaniwan jkʼan te joʼone. Jaʼ yuʼun ta yan semana jajch jnop te skʼop Dios sok te hermano Hardaker.

Cheʼoxeb semana ta patil jajchon ta kʼoel ta tsoblejetik te ya spasik ta sclinica te hermano Hardaker. Doceniwan ta tul Testigoetik te ayix yaʼbilalik ya stsob sbaik tey-a. Te hermanoetik-abi la yakʼbonik smukʼul koʼtan sok la skanantayonik ta lek, jich kʼoem te yal snichʼanonik. Yato xjul ta koʼtan te ya xtal sjujkan  sbaik te banti ayone, ya snijan sbaik jtebuk yuʼun ya yilbonik ta lek-a te jsite, leknax ya skʼopononik melel jich la yilonik bitʼil yamigo. Ta melel, jich ya jkʼan kʼuxultayel-a.

Cheʼoxeb kʼajkʼal ta patil la yikʼon ta scholel skʼop Dios te hermano Hardaker. La yakʼbon jnop bin-utʼil ta tijel jun gramófono portátil yuʼun ya kakʼbey yaʼiy te ants winiketik discursoetik te ma xjalaj te lokʼem ta Biblia. Ay discursoetik te mero jamal ya yal bintik ma lekuk ta pasel, jaʼ yuʼun ay machʼatik ma smulanik. Pero te joʼone mero ya jmulan scholel skʼop Dios. Tseʼelnax koʼtan yuʼun te smelelil kʼop sok bayal yutsil ya kaʼiy te ya kalbey yaʼiy te ants winiketike.

Te kʼalal yak ta schajpanel sba te ejército yuʼun Japón ta yochintayel te India, te j-aʼtej patanetik yuʼun Inglaterra la stenikxan te testigoetik yuʼun Jehová. Lato sta skʼajkʼalel te la staon-euke, melel ta julio ta 1943 la stenon lokʼel ta eskuela te jdirektor te jaʼ sacerdote yuʼun te iglesia anglicana, la yal te la stenon lokʼel ta skaj te «ma xtuunon» ya yile. La yalbey te jmama te ma lek ejemplo ya kakʼbey yil te alumnoetik ta skaj te ya jokinlan te Testigoetike. Jkʼaxel ma la smulan te jmama, la yalbon ta jamal te maba ya jokinix te Testigoetike. Ta patil, la stikunon bael ta nainel sok te jpapa ta Peshawar te ayniwan ta 1,370 kilometro ta norte. Tey-a maʼyuk bin la jta yuʼun ya jmakʼlin jba ta swenta skʼop Dios sok ma xyichʼ pasel tsoblejetik, jaʼ yuʼun sikub te skʼuxul koʼtan ta stojol Jehová.

Ta 1947 sujton ta Karachi ta sleel aʼtel. Kʼalal tey ayonix-a boon ta sclinica te doktor Hardaker, sok slekil yoʼtan la yikʼon ochel.

La skuy te boon ta sleel pox yuʼun ayon ta chamel, jaʼ yuʼun jich la yalbon: «¿Aybal bin kʼux ya awaʼiy?».

La kalbey: «Maʼuk doktor, lek ayon ya kaʼiy. Te bin jtaoje, jaʼ te ma lek ayon ya kaʼiy ta stojol te Diose. Ya jkʼan ya jnop te Bibliae».

«¿Bin-ora ya akʼan ya xjajch jnoptik?», la yalbon.

«Teme ya xjuʼ, oritanix», la kalbey.

Kʼax tʼujbil mal kʼajkʼal kuʼuntik ta snopel te Biblia. Jich la kaʼiy te sujton ta stojol jfamilia te pajal schʼuunel koʼtan soke. Te jmama la spas tulan ta ban kʼalal yuʼun ya spiton lokʼel ta stojol te Testigoetike, pero ta ora ini ma xkakʼix te ay bin ya smakon ta abatinel ta stojol Jehová. Ta 31 yuʼun agosto ta 1947 la kichʼ jaʼ, ta patil bael ochon ta precursor regular kʼalal 17 kaʼbilal-a.

Te sbabial banti la kichʼ tikunel ta precursor jaʼ ta lum Quetta te jaʼ banti la yakʼ sbaik ta namey tal soldadoetik yuʼun Inglaterra. Ta 1947 cheb nasion lokʼ-a te India, te june jaʼ India, te yane Pakistán. * Jaʼ yuʼun jajch yichʼ utsʼinel te relijionetik sok ipal ants winiketik lokʼik ta anel, maʼyuk bayal buelta te jich kʼoem ta pasele. Catorceniwan miyon ta tul lokʼik ta anel ta slumalik. Te musulmanetik te ayik ta India bajtʼik ta Pakistán, te hinduetik sok te sijeetik te ayik ta Pakistán bajtʼik ta India. Kʼax wixeltik sba te bin kʼaxe, ta yorail-abi wokoltik la jta jun tren ta Karachi te mero nojel ta ipal ants winiketik, jteb ma spisil sbelal te Quetta jokʼolon bael ta spat te tren.

Ta Quetta la jnaʼbey sba te George Singh te jaʼ precursor espesial te kʼaxem ta 20 yaʼbilal. La yakʼbon jun bisikleta yuʼun ya jbeentay-a te territorio te mero witstikile, ay jaʼnax ya jtsel bael. Jteb ma spisiluk-ora jtukel ya jchol skʼop Dios. Kʼalal ayix wakeb u te tey ayon-ae, 17 ta tul te machʼatik ya kakʼbey nojptesel ta skʼop Dios, chaʼoxtul ochik ta Testigo. Jtul jaʼ kapitan yuʼun soldadoetik, Sadiq Masih sbiil. Jaʼ la skoltayotik sok te George ta skʼasesel ta kʼopil urdu cheʼoxeb junetik yuʼun skʼop Dios, jaʼ skʼopik ta Pakistán. Ta patil bael te Sadiq mero ay yip yoʼtan kʼot ta scholel skʼop Dios.

Ta patil bael chaʼsujton ta Karachi sok la jokin ta abatinel te misionero Henry Finch sok Harry Forrest te julelikto tal ta Pʼijubtesel yuʼun skʼop Dios ta Galaad. ¡Bayal skʼoplal ta koʼtan spisil te pʼijubtesel la yakʼbonik ta spasel yaʼtel te Diose! Jun buelta boon ta scholel skʼop Dios sok te hermano Finch ta norte yuʼun Pakistán. Ta yeʼtal te mukʼul witsetik la jtatik bayal ants winiketik te pekʼel yoʼtanik te jaʼ skʼopik urdu te yoʼtanuk ya yaʼiyik stojol te smelelil kʼope. Cheb jaʼbil ta patil kʼoon-euk ta Pʼijubtesel yuʼun skʼop Dios ta Galaad, la stikunonik sujtel ta Pakistán yuʼun ya x-abatinon ta yulaʼtayel kongregasionetik,  pero ma ta spisiluk-ora. La jokin ta nainel oxtul misioneroetik ta Lahore ta sna misioneroetik.

Ta 1954 ay bin kʼot ta pasel te mel-oʼtantik sba, la stsak sbaik ta kʼop te misioneroetik te nainemik ta Lahore ta skaj te ay bin ma la smulanik ta stalelik, jaʼ yuʼun te sucursal ay machʼatik la stikun bael ta yan lugar. Te joʼone ma la jnaʼ stsajtayel jba, la jchʼik jba ta kʼop yuʼun te misioneroetik, jaʼ yuʼun la yakʼbonik tulan tsitsel. Jkʼaxel ma lek la kaʼiy jba yuʼun, la jkuy te jkʼaxel jin kaʼtel ta stojol Dios. Chaʼsujton ta Karachi, ta patil boon ta Londres (Inglaterra) yuʼun ya xjajch kakʼbey yipal yan buelta.

Te kongregasion te banti ayon-ae ayik bayal hermanoetik te ya x-aʼtejik ta Betel yuʼun Londres. Jtul hermano te mero la skoltayon jaʼ te Pryce Hughes te jaʼ ya swentain-a te Betel, mero lek yoʼtan. Jun buelta la yalbon te akʼbot tulan tsitsel yuʼun te hermano Joseph Rutherford te jaʼ ya yil te aʼtelil yuʼun scholel skʼop Dios ta swolol Balumilal. La yalbon te la spas tulan yuʼun maʼyuk smul ya xkʼot, pero tulan tojobtesot yuʼun te hermano Rutherford. Yan-nax la kil te tseʼelnax sit yelaw te hermano Hughes kʼalal la sjultes ta yoʼtan te bin kʼot ta pasel. Te hermano la yal te ilin, pero te la sta ta ilel ta patil te yanix xtuun yuʼun-a te tsitsele sok te tey chikan-a te kʼux aʼiybil yuʼun te Jehová (Hebreos 12:6). Mero la stijbon koʼtan te bin la yalbone sok la skoltayon te tseʼel koʼtan ya xchaʼabatinon ta stojol Jehová.

Ta yorail-abi te jmama bajtʼ ta nainel ta Londres, tey-a la skʼan jajch yichʼ nojptesel ta Biblia yuʼun te hermano John Barr te aʼtej ta patil ta Jtsojb Jwolwanejetik. La yakʼbey yipal te jmama, jich yuʼun la yichʼ jaʼ ta 1957. Ta patil bael la kaʼiy stojol te jaʼnix jich te jpapa la snop te skʼop Dios sok te Testigoetik te kʼalal mato xlaj-ae.

Ta jaʼbil 1958 nujpunon sok te Lene te nainem ta Londres pero jaʼ slumal Dinamarca. Ta yan jaʼbil la jtatik te kantsil jnichʼantik te Jane sbiil, ta patil la jtatik chantulxan alaletik. Ta kongregasion te banti ayotik ta Fulham jaʼnix jich la kichʼ akʼbeyel kaʼtel. Pero ta skaj te tsakbil ta chamel te kiname, ya skʼan ya jletik te banti kʼixinxan kʼinal, jaʼ yuʼun ta 1967 bootik ta jpam lum te Adelaida sbiil te ay ta Australia.

Ta kongregasion ta lum Adelaida ayik 12 ta tul hermanoetik te tsabilik yuʼun ya xbajtʼik ta chʼulchan, kʼax lekil ejemplo ya yakʼik ta ilel ta scholel skʼop Dios. Jaʼ yuʼun, ma wokoluk la kaʼiytik te la jtabeytik ta lek stiempoil ta spasel yaʼtel te Jehová.

Ta 1979 la jtatik te jxutik, jaʼ te Daniel, pero yichʼoj tal te chamel te síndrome de Down * sbiil te wokoltiknax  ay yuʼun, te doktoretik la yalik te ma jaluk ya xkuxine. Manchukme ayix bayal jaʼbil te wokolil la jtatike, wokolto ya kaʼiy te ya x-och kal spisil te bin kʼot ta pasele. La jpastik tulan ta skanantayel ta lek soknix ta yilel ta lek te yantik alaletike. Te Daniel ay ya xyaxub sit yelaw yuʼun ma xkʼax ikʼ ya yaʼiy, melel ay cheb banti jutul te yoʼtane, oranax ya kikʼtik bael ta hospital. Te alale pʼij, kʼax tʼujbil stalel sok mero ay ta yoʼtan te Dios, manchukme ay ta tulan chamel. Kʼalal ya jkʼopontik Dios yuʼun ya x-ochotik ta weʼel, ya syom te schʼin skʼab, ya snijan sjol sok ta slajibal ya yal «jichuk» sok spisil yoʼtan. Jaʼto ya x-och ta weʼel-a.

Kʼalal chanebix yaʼbilal-a te Daniel tsakot ta tulan chamel te leucemia sbiil. Lajemix kiptik-a sok ma xjuʼix ya kaʼiytik. Jich la kaʼiy te ya stsakon tulan chamel ta skaj te mel-oʼtane. Kʼalal mero tulan-a te jwokoltike, kʼot yilotik te hermano Neville Bromwich te jaʼ superintendente yuʼun circuito kuʼuntik. Ta ajkʼabal-abi, sok yaʼlel sit la spetotik sok la sjokinotik ta okʼel. Sok skʼuxul yoʼtan la skʼoponotik, ta melel la yakʼ smukʼul koʼtantik te bin la yalbotike. Te hermano jaʼtoniwan bajtʼ ta la 1 de la mañana, mato jaluk sbael-a, laj te Daniele. Maʼyuk yan bin pajal jich skʼuxul kaʼiyojtik-a. Manchukme jich, kujchem kuʼuntik te skʼuxule, jaʼ smukʼulinej koʼtantik te maʼyuk bin ya spit ta stojol skʼuxul yoʼtan Jehová te Daniele, ni jaʼuk te lajele (Romanos 8:38, 39). ¡Koʼtantikix te ya kiltik yan buelta kʼalal ya xchaʼkuxaj ta achʼ balumilal! (Juan 5:28, 29).

Manchukme chebix buelta te tʼomen schialul jchinam ayonto ta anciano ta jkongregasion. Spisil te jwokol, skoltayejon yuʼun jaʼ jwokol ya kaʼiy te swokol te hermanoetik sok te ya jnaʼbey yoʼbolil sbaik, jaʼ kʼaxtoxan-a te machʼatik ay swokolike. Ya jpas tulan yuʼun maba ya kichʼ ta kʼop. Jich ya jojkʼoybey jba ta stojolik: «¿Bin-utʼil utsʼinbil spensarik sok yoʼtanik yuʼun te bin kʼaxem ta skuxlejalike? ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya kakʼbey yilik te ay skʼoplalik ta koʼtane? ¿Bin ya xjuʼ ya jpas yuʼun ya jtijbey yoʼtanik ta schʼuunbeyel skʼop te Jehová?». Mero ya jmulan yulaʼtayel te hermanoetik yuʼun ya kakʼbey yip yoʼtanik. Jtaoj ta ilel te ya jta smukʼul kʼinal kaʼiy sok yip koʼtan kʼalal ya kakʼbey smukʼul kʼinal yaʼiyik sok yip yoʼtanik te hermanoetike.

Jich ya kaʼiy jba bitʼil te salmista te la yal: «Te cʼalal ay bayel bintic ya xcʼopoj coʼtan yuʼun, te smucʼubtesel-oʼtanil awuʼun la yaʼbon stseʼelil coʼtan» (Salmo 94:19). Te Jehová skoltayejon kʼalal jtaoj wokol ta jfamilia, kichʼoj kontrainel ta skaj schʼuunel koʼtan, ay bin ma lek jpasoj sok te kʼalal stsakojon depresión. Ta melel, jaʼ mero Tatil kuʼun kʼoem te Jehová.